Obdarowany może otrzymać od darczyńcy nieruchomość albo ruchomości. Darowizna ma na celu nieodpłatne przysporzenie obdarowanemu korzyści i wzbogacenie go kosztem majątku darczyńcy.
Aby darowizna doszła do skutku, darczyńca i obdarowany zawierają umowę. Darczyńca zobowiązuje się w niej do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku, natomiast obdarowany składa oświadczenie o przyjęciu darowizny. Oświadczenia obu stron nie muszą zostać złożone równocześnie.
Przedmiotem darowizny może być zarówno nieruchomość, jak rzeczy ruchome lub prawa majątkowe. Umowa dochodzi do skutku, gdy następuje wydanie przedmiotu darowizny i przeniesienie jego własności na obdarowanego.
Jeżeli przedmiotem darowizny jest nieruchomość, to wówczas umowę musi sporządzić notariusz. Sporządzona w innej formie nie będzie ważna. Natomiast przy umowach darowizny, których przedmiotem jest inna rzecz, wymaga się tylko, aby oświadczenie darczyńcy o bezpłatnym świadczeniu na rzecz obdarowanego było złożone w formie aktu notarialnego. Natomiast taki wymóg nie jest konieczny dla świadczenia obdarowanego o tym, że przyjmuje darowiznę. Gdyby jednak w takim przypadku umowa darowizny została zawarta bez zachowania tej formy, to będzie ważna pod warunkiem, że przyrzeczone świadczenie zostało spełnione, tzn. gdy nastąpiło wydanie przedmiotu darowizny. Natomiast dla ważności umowy nie ma żadnego znaczenia, kiedy dojdzie do spełnienia świadczenia: jednocześnie ze złożeniem przez strony oświadczeń czy znacznie później.
Częścią umowy darowizny może być polecenie. Darczyńca może obciążyć obdarowanego obowiązkiem wykonania go. Polecenie może polegać na obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania, na przykład obowiązku opiekowania się grobem darczyńcy po jego śmierci, albo zobowiązanie obdarowanego do tego, aby rozpoczął leczenie albo zaopiekował się pewną osobą trzecią, chorą albo niedołężną. Natomiast już po zawarciu umowy darowizny albo po wykonaniu jej, darczyńca może wprawdzie obciążyć obdarowanego obowiązkiem wykonania polecenia, ale tylko za jego zgodą. Zażądać wykonania polecenia można dopiero wówczas, gdy darczyńca wykona swoje zobowiązanie wynikające z umowy darowizny.
Gdyby umowa darowizny została uznana za nieważną, bo na przykład darczyńca w momencie zawierania jej był całkowicie ubezwłasnowolniony, to wówczas polecenie stanowiące jej integralną część też nie będzie ważne.
Nieważne będzie również polecenie sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego - np. polecenie namawiające obdarowanego do popełnienia przestępstwa.
Nawet w razie śmierci darczyńcy jego spadkobiercy (ustanowi albo testamentowi) mogą domagać się, aby polecenie zostało wypełnione przez obdarowanego. Natomiast nawet najbliższa dla darczyńcy osoba, ale niepowołana do dziedziczenia po nim (np. dziecko pominięte w testamencie), nie może domagać się wykonania polecenia. Gdyby zaś polecenie miało na względzie interes społeczny, to wówczas wypełnienia go ma prawo żądać nawet organ państwowy.
Natomiast jeszcze za życia darczyńcy tylko on sam może domagać się wykonania polecenia. Uprawnień do żądania wypełnienia polecenia nie ma też osoba trzecia, na rzecz której to postanowienie zostało ustanowione. Przedmiot darowizny musieliby wskazać darczyńcy na piśmie.
Obdarowany, który nie chce wypełnić polecenia, może zwolnić się z tego obowiązku, zwracając przedmiot darowizny. Gdy umową darowizny otrzymał rzecz ruchomą (np. samochód, meble) lub określoną kwotę, to wówczas oddaje te rzeczy darczyńcy lub jego spadkobiercy w takim stanie, w jakim znajduje się on w chwili wypełnienia polecenia.
W przypadku niektórych z tych rzeczy (np. samochodu) musi jeszcze dopełnić formalności związanych z przeniesieniem prawa własności.
Sprawa komplikuje się bardziej, gdy przedmiotem darowizny jest nieruchomość lub inne prawo rzeczowe (np. użytkowanie wieczyste). Nie wystarczy wówczas zrezygnować z korzystania z nieruchomości i oddać ją, lecz trzeba przenieść prawa do tej nieruchomości w formie aktu notarialnego na darczyńcę.
Na zwrot przedmiotu darowizny powinien wyrazić zgodę darczyńca albo jego spadkobiercy.
Ważne!
Zawarcie między darczyńcą a obdarowanym porozumienia odnośnie do polecenia nie musi być dokonane w formie aktu notarialnego. Wystarczy forma pisemna do celów dowodowych
DARCZYŃCA ODBIERA NIERUCHOMOŚĆ
Darczyńca może odwołać nawet już wykonaną darowiznę, jeżeli obdarowany dopuścił się w stosunku do niego rażącej niewdzięczności, na przykład popełnił przestępstwo przeciwko zdrowiu, życiu, czci lub mieniu darczyńcy, odmówił udzielenia mu pomocy w czasie choroby, mimo że miał możliwość to uczynić, znęcał się psychicznie lub fizycznie nad psychicznie chorym albo kalekim dzieckiem lub małżonkiem darczyńcy, względnie nad samym darczyńcą. Jeśli do momentu odwołania darowizny jej przedmiot nie przeszedł na osobę trzecią, obdarowany ma obowiązek wydać go darczyńcy lub spadkobiercy darczyńcy i przenieść jego własność. Odnośnie do nieruchomości będącej przedmiotem darowizny obdarowany ma obowiązek zawrzeć umowę notarialną przenoszącą własność nieruchomości na darczyńcę. Gdyby obdarowany odmówił, darczyńca powinien wytoczyć powództwo o stwierdzenie obowiązku złożenia przez obdarowanego oświadczenia woli co do przeniesienia własności z powrotem na darczyńcę (art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c.).
MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ