Osoby objęte obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym (wymieniliśmy je w tabeli) mają w kwestii prawa do zasiłku opiekuńczego więcej uprawnień. Zasiłek opiekuńczy przysługuje im bowiem nie tylko z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem do 14 lat i innym chorym członkiem rodziny (w tym dzieckiem powyżej 14 lat), ale także zdrowym dzieckiem w wieku do ukończenia ośmiu lat w ściśle określonych ustawą o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa sytuacjach. Są to:
- nieprzewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,
- poród lub choroba małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,
- pobyt małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.
Osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, a więc, np. prowadzący własne firmy czy zleceniobiorcy mają prawo do zasiłku opiekuńczego tylko w razie konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorymi dziećmi i innymi chorymi członkami rodziny.
Opieka nad dzieckiem
Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje na równi matce i ojcu dziecka, jeśli są ubezpieczeni. Zasiłek ten otrzyma jednak tylko ten z rodziców, który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres. Warto wiedzieć, że można nabyć prawo do zasiłku nie tylko z powodu opieki nad dzieckiem własnym, ale także małżonka ubezpieczonego, przysposobionym, a także obcym przyjętym na wychowanie i utrzymanie.
Wyjaśnić trzeba, że gdy dziecko ukończy 14 lat, jest traktowane przez ustawę o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa jako członek rodziny. Dlatego warunkiem otrzymania zasiłku z tytułu pełnienia opieki nad takim chorym dzieckiem jest pozostawanie z nim we wspólnym gospodarstwie domowym w okresie sprawowania opieki.
Zasiłek na zdrowe dziecko
Jedną z wymienionych wyżej przesłanek uprawniających osobę objętą obowiązkowym ubezpieczeniem chorobowym do zasiłku opiekuńczego jest nieprzewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola lub szkoły, do których uczęszcza dziecko. Uważa się, że zamknięcie wymienionych placówek jest nieprzewidziane, gdy ubezpieczony został o tym zawiadomiony w terminie krótszym niż siedem dni przed dniem ich zamknięcia. ZUS wyjaśnił również, że prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dzieckiem w wieku do lat ośmiu w przypadku porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki, pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej, przysługuje także rodzicom niepozostającym w formalnym związku małżeńskim, lecz pozostającym we wspólnym gospodarstwie domowym.
Gdy rodzice pracują na zmiany
Szczególne zasady korzystania z zasiłku opiekuńczego dotyczą sytuacji, gdy zachodzi konieczność opieki nad dzieckiem, a rodzice są zatrudnieni w systemie pracy zmianowej. Aby wyjaśnić wszelkie wątpliwości związane z wypłatą zasiłku w takiej sytuacji, ZUS postanowił, że:
- jeśli oboje rodzice bądź jedno z nich pracują w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za okres sprawowania opieki, w którym oboje rodzice pracują na różnych zmianach, a chore dziecko pozostawałoby bez opieki w wyniku częściowego pokrywania się godzin pracy, wskutek dojazdu lub dojścia do pracy i z pracy,
- w przypadku gdy oboje rodzice dziecka są zatrudnieni, a jedno z nich zatrudnione jest w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za dni, w które dziecko w wieku do lat ośmiu pozostawałoby bez opieki z powodu porodu, choroby lub pobytu drugiego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej,
- gdy rodzice dziecka w wieku do lat ośmiu zatrudnieni są w systemie pracy zmianowej na różnych zmianach, każdego z nich uważa się za osobę stale opiekującą się dzieckiem w wieku do lat ośmiu i w razie choroby, porodu lub pobytu jednego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej drugiemu z rodziców przysługuje zasiłek opiekuńczy.
Choroba członków rodziny
Zdarza się, że ubezpieczony pracownik, zleceniobiorca czy przedsiębiorca musi sprawować opiekę nad chorym członkiem rodziny. Za członka rodziny uważa się: małżonka, rodziców, teściów, dziadków, wnuki, rodzeństwo oraz dzieci w wieku ponad 14 lat.
Za osobistą opiekę nad wymienionymi wyżej chorymi osobami ubezpieczony otrzyma zasiłek opiekuńczy, jeśli wymienieni będą pozostawali z nim we wspólnym gospodarstwie domowym w okresie sprawowania opieki. Podkreślić trzeba, że warunek pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym jest spełniony także wówczas, gdy ubezpieczony pozostaje z chorym członkiem rodziny w tym gospodarstwie tylko przez okres choroby.
Liczba dni zasiłkowych
Liczba dni, za które przysługuje zasiłek opiekuńczy, jest limitowana ustawowo. Zasiłek opiekuńczy przysługuje w roku kalendarzowym przez:
- 60 dni - gdy opieka jest sprawowana nad dzieckiem zdrowym w wieku do 8 lat albo nad dzieckiem chorym w wieku do 14 lat,
- 14 dni - gdy jest sprawowana nad chorym dzieckiem w wieku ponad 14 lat, małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem.
Przy ustalaniu dni zasiłkowych trzeba pamiętać jeszcze o jednym ograniczeniu. Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dziećmi zdrowymi, chorymi i innymi członkami rodziny, niezależnie od liczby członków rodziny uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki, nie może przekroczyć w roku kalendarzowym 60 dni.
Bez prawa do zasiłku
Osoba ubezpieczona mogąca skorzystać z zasiłku opiekuńczego powinna zapamiętać, że świadczenia tego nie otrzyma, gdy poza nią są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub innemu choremu członkowi rodziny. Zasada ta nie dotyczy opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do dwóch lat.
ZUS wyjaśnił, że za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym, mogącego zapewnić opiekę, nie uważa się osoby:
- całkowicie niezdolnej do pracy,
- chorej,
- ze względu na wiek niesprawnej fizycznie lub psychicznie,
- prowadzącej gospodarstwo rolne,
- prowadzącej działalność pozarolniczą, która nie może regulować swojego czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),
- niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia ona sprawowania opieki,
- pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie.
PRZYKŁAD: KONIECZNA ZGODA CIOTKI
Anna P. zatrudniona na podstawie umowy o pracę, samotnie wychowująca syna, wystąpiła do pracodawcy o wypłatę zasiłku opiekuńczego. Jej syn mający pięć lat zachorował. Pracodawca odmówił wypłaty zasiłku, twierdząc, że Anna P. mieszka z ciotką, która mogłaby zaopiekować się synem Anny P. Pracodawca nie miał racji. Z uwagi, że ciotka Anny P. nie wyraziła zgody na sprawowanie opieki, a nie jest do niej zobowiązana na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, nie można jej uznać za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym, mogącego zapewnić dziecku opiekę.
PRZYKŁAD: BEZ OKRESU WYCZEKIWANIA
przedstawiła swojemu pracodawcę zwolnienie lekarskie. Jej trzyletni syn zachorował. Jolanta K. otrzyma zasiłek opiekuńczy mimo tak krótkiego okresu zatrudnienia - podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje bowiem od pierwszego dnia ubezpieczenia - bez tzw. okresu wyczekiwania na zasiłek.
PRZYKŁAD: OPIEKA NAD ZDROWYM DZIECKIEM
Zleceniobiorca podlegający dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu wystąpił o zasiłek opiekuńczy. Musiał zaopiekować się czteroletnią córką, gdyż jego żona stale się nią opiekująca musiała pójść do szpitala na operację. Zleceniobiorca nie otrzyma zasiłku opiekuńczego. Nie przysługuje on osobom dobrowolnie ubezpieczonym z powodu opieki nad zdrowym dzieckiem w przypadku pobytu małżonka ubezpieczonego opiekującego się dzieckiem w szpitalu. Zasiłek w takiej sytuacji przysługuje tylko podlegającym obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu.
PRZYKŁAD: PRACA ZMIANOWA
Oboje rodzice pięcioletniej Katarzyny, która zachorowała, są zatrudnieni na podstawie umowy o pracę w systemie pracy zmianowej. W analizowanej sytuacji zasiłek opiekuńczy będzie przysługiwał za okres sprawowania opieki, w którym oboje rodzice pracują na różnych zmianach, a chora Katarzyna pozostawałaby bez niej w wyniku częściowego pokrywania się godzin pracy, wskutek dojazdu lub dojścia do pracy i z pracy.
PRZYKŁAD: ROCZNY LIMIT DNI ZASIŁKOWYCH
Anna P. w lutym korzystała z zasiłku opiekuńczego przez sześć dni z powodu opieki nad chorą matką, w marcu z 29 dni z powodu opieki nad chorym siedmioletnim synem. Z kolei z 20-dniowego zasiłku, gdy zachorowała czteroletnia córka, korzystał w maju jej mąż Tomasz P. Teraz zachorował ojciec Tomasza P. i tylko on może zapewnić mu opiekę. Z uwagi na to, że Anna i Tomasz P. korzystali już w tym roku z zasiłku opiekuńczego, Tomasz P. będzie mógł go otrzymać tylko za pięć dni. Roczny limit dni, za który może zostać wypłacony zasiłek (bez względu na to, że zasiłek przysługiwał na dwoje dzieci, matkę Anny i ojca Tomasza i że do zasiłku był uprawniony on i jego żona), wynosi 60 dni w roku kalendarzowym.
Osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu
Monika Bugaj-Wojciechowska
monika.bugaj-wojciechowska@infor.pl
Podstawa prawna
Art. 32 - 34 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 z późn. zm.).