Stypendia dzielą się na socjalne - o przyznaniu ich decyduje uzyskiwany dochód oraz naukowe - otrzymują je osoby mające osiągnięcia w nauce lub sporcie. W sumie studenci wszystkich uczelni, państwowych i prywatnych, zarówno na studiach dziennych, zaocznych, jak i wieczorowych, mają prawo do zapomogi, czterech rodzajów stypendiów socjalnych:
- socjalnego,
- specjalnego dla osób niepełnosprawnych,
- na wyżywienie,
- mieszkaniowego
oraz czterech naukowych:
- za wyniki w nauce
- za wyniki w sporcie,
- ministra za osiągnięcia w nauce,
- ministra za wybitne osiągnięcia sportowe.
Otrzymanie jednego ze stypendiów nie oznacza, że nie można otrzymywać innych.
Stypendia socjalne
Przyznawane są studentom w trudnej sytuacji materialnej. Wysokość dochodu uprawniającego do starania się o nie ustala rektor w porozumieniu ze studentami. Kwota ta jednak nie może być niższa niż 351 zł na osobę oraz nie może być wyższa niż 572 zł netto, czyli po odliczeniu podatku i składek na ubezpieczenie społeczne. Każdy student ubiegający się o stypendium socjalne, którego miesięczny dochód netto na osobę w rodzinie nie przekracza 351 zł, ma zatem prawo do otrzymania stypendium socjalnego, a także mieszkaniowego czy na wyżywienie.
Taką pomoc student może otrzymywać przez cały okres studiów, również na pierwszym roku. Przyznawana jest ona na semestr albo rok akademicki, o czym decyduje uczelnia, a wypłacana co miesiąc przez dziesięć miesięcy. Studentowi, który po skończeniu jednego kierunku kontynuuje naukę na drugim, nie przysługują stypendia socjalne, na wyżywienie i mieszkaniowe, z wyjątkiem sytuacji, gdy po skończeniu studiów pierwszego stopnia kontynuuje naukę na studiach magisterskich.
Stypendia i zapomogi są zwolnione z podatku dochodowego od osób fizycznych. Poza stypendium socjalnym, student może starać się jeszcze o inne formy wsparcia, pod warunkiem że spełnia określone kryteria.
Dla niepełnosprawnych
Te specjalne stypendia przysługują z tytułu niepełnosprawności potwierdzonej orzeczeniem właściwego organu (np. orzeczenia o niepełnosprawności z ZUS). Świadczenie jest przyznawane na wniosek studenta. Jeśli osoba niepełnosprawna studiuje na kilku kierunkach, stypendium może otrzymać na każdym z nich.
Na wyżywienie
Takie stypendium mogą otrzymać osoby będące w trudnej sytuacji materialnej na podobnych zasadach jak socjalne. Z tym że szczegółowe wymagania określają uczelnie.
Mieszkaniowe
To z kolei przysługuje studentowi studiów stacjonarnych, który jest w trudnej sytuacji materialnej i mieszka w domu studenckim lub w innym miejscu, np. na stancji, pod warunkiem że codzienny dojazd z domu uniemożliwiałby mu lub znacznie utrudniał studiowanie. O stypendium to może starać się też student mieszkający w akademiku z niepracującymi żoną/mężem lub dzieckiem. Sytuację materialną studenta ustala się na zasadach obowiązujących przy przyznawaniu stypendium socjalnego.
Zapomoga
O to świadczenie może starać się student, który znalazł się przejściowo w trudnej sytuacji materialnej spowodowanej zdarzeniem losowym (np. śmierć lub ciężka choroba członka rodziny, pożar, powódź). Przyznawana jest jednak ona tylko dwa razy w roku akademickim. Jeżeli jednak przyczyną trudnej sytuacji nie było zdarzenie losowe, zapomoga nie przysługuje. Do wniosku o zapomogę należy jednak dołączyć dokumenty potwierdzające okoliczności, które przyczyniły się do pogorszenia sytuacji.
WNIOSEK O ŚWIADCZENIE SOCJALNE
Wniosek należy składać za potwierdzeniem odbioru. Potwierdzenie powinno zawierać czytelny podpis osoby przyjmującej, pieczątkę i potwierdzenie, że złożono wszystkie niezbędne dokumenty. Wówczas uczelnia nie będzie mogła powiedzieć, że nie przyznała stypendium z powodu błędów we wniosku. Jest to o tyle ważne, że studenci coraz częściej kwestionują decyzje komisji, a sprawy trafiają do sądów. Wówczas zaś ważny jest każdy dowód.
Stypendia naukowe
Zdolni studenci mogą otrzymać stypendia za wyniki w nauce lub sporcie. Prawo do nich mają osoby, które w poprzednim roku studiów miały wysoką średnią ocen lub osiągnęły wybitne wyniki sportowe. Pieniądze można otrzymać zarówno za dobrą średnią, jak i wysokie lokaty w zawodach sportowych, jednak nie wcześniej niż po zaliczeniu pierwszego roku studiów. Średnią ocen oraz rodzaje zawodów sportowych uprawniające do ubiegania się o stypendium uczelnia ustala indywidualnie.
Stypendium można też otrzymać od ministra, któremu podlega dana uczelnia. Miesięczna kwota może wynieść maksymalnie 1,7 tys. zł. Stypendium ministra za osiągnięcia w nauce może być przyznane nie wcześniej niż po zaliczeniu pierwszego roku studentowi szczególnie wyróżniającemu się w nauce oraz posiadającemu osiągnięcia naukowe, jeśli spełnia łącznie następujące warunki:
a) ma wpis na kolejny rok,
b) nigdy nie powtarzał roku,
c) ma osiągnięcia naukowe (udziela się w kole naukowym, pracach naukowo-badawczych, współpracuje z innymi ośrodkami akademickimi lub naukowymi, może pochwalić się publikacjami, referatami, uczestniczy w konferencjach, konkursach, zdobywa nagrody, studiuje według indywidualnego programu itp.),
d) wzorowo wypełnia obowiązki studenta,
e) w czasie wszystkich zaliczonych lat studiów miał średnią ocen nie niższą niż:
- 4,5, gdy najwyższą oceną w skali ocen jest 5,
- 4,7, gdy najwyższą oceną w skali ocen jest 5,5,
- 5,0, gdy najwyższą oceną w skali ocen jest 6.
Natomiast stypendium ministra za wybitne osiągnięcia sportowe może otrzymać student nie wcześniej niż po zaliczeniu pierwszego roku za wybitne osiągnięcia sportowe, jeśli spełnia łącznie następujące warunki:
- ma wpis na kolejny rok,
- nigdy nie powtarzał roku,
- w czasie całych studiów ma udokumentowane wybitne wyniki sportowe we współzawodnictwie krajowym lub międzynarodowym (np. uczestniczył w igrzyskach olimpijskich lub paraolimpijskich, zajął lokatę do piątego miejsca w mistrzostwach świata, Europy, uniwersjadach, akademickich mistrzostwach świata, Europy, zajął lokatę do trzeciego miejsca w mistrzostwach Polski), wzorowo wypełnia obowiązki studenta.
562 tysiące
studentów pobiera różne stypendia, w tym tylko 11 tysięcy stypendia za wyniki w nauce lub sporcie, socjalne, mieszkaniowe i na wyżywienie
Stypendia ministerialne przyznaje minister na wniosek uczelni, a wypłaca uczelnia. Rektor składa wniosek do właściwego ministra w terminie od 1 lipca do 20 października, a ten przyznaje je lub nie do 10 grudnia. Średnią oblicza się łącznie ze wszystkich zaliczonych lat studiów, uwzględniając wszystkie oceny z egzaminów i zaliczeń z poszczególnych lat studiów z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku. Szczegółowe zasady przyznawania tych stypendiów reguluje rozporządzenie. Od 1 stycznia 2007 r. jest to rozporządzenie ministra nauki i szkolnictwa wyższego z 16 sierpnia 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków, trybu przyznawania i wypłacania stypendium ministra za osiągnięcia w nauce oraz stypendium ministra za wybitne osiągnięcia sportowe (Dz.U. nr 153, poz. 1093).
Jak się ubiegać
Szczegółowe zasady przyznawania stypendiów, składania wniosków i ich rozpatrywania uczelnia ustala w regulaminie przyznawania pomocy materialnej. Tam są podane terminy przyjmowania i rozpatrywania wniosków, wzory zaświadczeń itp.
W przypadku stypendiów naukowych i za wyniki sportowe nie ma konieczności składania wniosku. Uczelnia powinna przyznać je samodzielnie. Jeśli jednak ktoś spełnia warunki, a uczelnia nie przyzna ich automatycznie, to należy się o nie upomnieć. Większość uczelni ponadto zastrzega w regulaminie przyznawania pomocy materialnej, że student, który osiąga jednocześnie dobre wyniki w nauce i sporcie, otrzymuje jedno stypendium, ale możliwe jest różnicowanie wysokości świadczenia. Tymczasem, zgodnie z interpretacją ministerialną, student ma prawo do obu stypendiów. Decyzję odmawiającą przyznanie jednego z nich, mimo spełniania warunków, można zaskarżyć.
Natomiast świadczenia socjalne, zgodnie z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, przyznawane są na wniosek studenta. Należy go złożyć, wraz z wymaganymi załącznikami, np. zaświadczeniami o dochodach, do organu wskazanego w regulaminie przyznawania świadczeń stypendialnych. Zwykle jest nim komisja stypendialna utworzona przy katedrze, wydziale czy instytucie.
DOWODY OD STUDENTA
Ciężar udowodnienia posiadania stałego źródła dochodu spoczywa na studencie. Może przedstawić m.in. zaświadczenie z zakładu pracy o zatrudnieniu, umowy cywilnoprawne (zlecenia, o dzieło), decyzje właściwego organu o przyznaniu renty, wyrok sądowy zasądzający alimenty, ponadto zaświadczenia o wysokości osiągniętego dochodu (zaświadczenia z urzędu skarbowego, z zakładu pracy o wysokości osiągniętego dochodu i inne).
Dodatkowe warunki zakazane
Trzeba też pamiętać, że niedopuszczalne jest wymaganie od studenta zarówno na etapie składania wniosku, jak i po podjęciu decyzji w sprawie przyznania świadczenia, zadeklarowania udziału w dodatkowych zajęciach. Ze skarg do Parlamentu Studentów RP wynika, że wiele szkół prywatnych stosuje takie praktyki. Tymczasem resort nauki i szkolnictwa wyższego wyraźnie mówi, że pomocy materialnej nie można uzależnić od kryteriów innych niż wskazane w ustawie, np. udziału w zajęciach, zapłacie czesnego itp. Stypendium nie może być również wypłacane w formie rzeczowej. Student może wyrazić zgodę na zaliczanie stypendium na poczet czesnego lub innych zobowiązań, ale nie wcześniej niż po otrzymaniu decyzji przyznającej świadczenie.
Zdarza się również, że uczelnia odmawia pomocy socjalnej studentowi, którzy powtarza rok. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego wyjaśnia jednak, że świadczenia pomocy materialnej przysługują studentowi, który nie utracił statusu studenta. Jeżeli student powtarza rok (semestr) lub został warunkowo wpisany na rok (semestr) studiów może ubiegać się o: stypendium socjalne, stypendium specjalne dla osób niepełnosprawnych, stypendium na wyżywienie, stypendium mieszkaniowe oraz zapomogę. Możliwość uzyskania tych świadczeń nie może zależeć od innych kryteriów niż te określone w ustawie. Student zachowuje prawa studenta, w tym także prawo do pomocy materialnej, również w przypadku słabych wyników w nauce czy nieterminowego zaliczenia semestru, chyba że zostanie skreślony z listy studentów. Nie może jedynie otrzymać stypendium naukowego, ponieważ nie spełnia warunków.
Ustalanie dochodów
To, czyje dochody bierze pod uwagę komisja stypendialna, zależy od tego, czy student jest samodzielny finansowo czy nie. Jeżeli student nie jest samodzielny finansowo, jego sytuacja materialna będzie ustalana z uwzględnieniem dochodów rodziców i rodzeństwa. Do dochodu wlicza się wówczas dochody uzyskiwane przez studenta i jego małżonka z wyłączeniem stypendium, rodziców z uwzględnieniem dzieci pozostających na utrzymaniu. Uczelnia, nawet w wyjątkowych przypadkach, nie może uwzględnić innych osób przy badaniu sytuacji materialnej studenta (np. babci lub dziadka studenta, dalszych krewnych, rodziców małżonka studenta). Jeżeli jednak student posiada samodzielność finansową, wówczas do jego dochodu nie wlicza się dochodów rodziców.
W ocenie ministerstwa, źródłem stałego dochodu studenta może być wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę, a także m.in. renta po zmarłym rodzicu, inwalidzka, alimenty, cyklicznie zawierane umowy zlecenia, umowy o dzieło. Stałe źródło dochodu oznacza generalnie nieprzerwane źródło dochodu w roku, czyli dla ostatniego roku podatkowego przez 12 miesięcy w roku. Uczelnia może jednak w szczególnych przypadkach uznać źródło dochodu jako stałe, np. w przypadku rozpoczęcia pracy przez studenta później niż w styczniu, pod warunkiem że przy liczeniu miesięcznego dochodu studenta dochód z ostatniego roku podatkowego będzie traktowany jak dochód z 12 miesięcy.
Średnio na rodzinę
Miesięczną wysokość dochodu przypadającą na osobę w rodzinie studenta ustala się na zasadach określonych w ustawie z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. nr 228, poz. 2255 z późn. zm.). Artykuł 3 pkt 1 tej ustawy wymienia dochody brane pod uwagę przy ustalaniu sytuacji materialnej. Należą do nich m.in.:
- przychody opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych,
- dochód z działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
- inne dochody niepodlegające opodatkowaniu na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych wymienione we wspomnianym art. 3 pkt 1 lit. c), m.in.: należności ze stosunku pracy lub z tytułu stypendium osób fizycznych mających miejsce zamieszkania na terytorium Polski, przebywających czasowo za granicą w wysokości odpowiadającej równowartości diet z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju ustalonych dla pracowników zatrudnionych w państwowych lub samorządowych jednostkach sfery budżetowej na podstawie kodeksu pracy,
- alimenty na rzecz dzieci,
- stypendia określone w przepisach o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, a także inne stypendia przyznawane uczniom lub studentom,
- dochody uzyskane z gospodarstwa rolnego,
- dochody uzyskiwane za granicą, pomniejszone odpowiednio o zapłacone za granicą: podatek dochodowy oraz składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, zaliczkę alimentacyjną określoną w przepisach o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej.
NIEUWZGLĘDNIANE DOCHODY
Do dochodu nie wlicza się dochodów nieopodatkowanych podatkiem dochodowym od osób fizycznych lub zryczałtowanym podatkiem dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, które nie zostały wymienione w art. 3 pkt 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, tj. np.:
- świadczeń rodzinnych (zasiłku rodzinnego, dodatków do tego zasiłku, świadczeń opiekuńczych),
- świadczeń z pomocy społecznej (zasiłków stałych, okresowych, celowych itd.), dopłat bezpośrednich dla rolników w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej,
- stypendiów i zapomóg dla studentów wynikających z prawa o szkolnictwie wyższym,
- świadczeń w ramach Działania Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez programy stypendialne (tzw. stypendiów unijnych dla uczniów i studentów),
- świadczeń pomocy materialnej dla uczniów otrzymywanych na podstawie ustawy o systemie oświaty (wyprawki, stypendium, dofinansowania do zakupu podręczników, mundurka),
- świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego oraz kwot alimentów płaconych przez członków rodziny na rzecz innych osób.
Decyzję można zaskarżyć
Większość uczelni po prostu informuje studentów o tym, że otrzymali stypendium w sposób zwyczajowo przyjęty, np. poprzez wywieszenie listy z numerem albumu i informacją: przyznane lub nieprzyznane. Tymczasem, zgodnie z prawem, do decyzji podjętych przez organ uczelni w indywidualnych sprawach studenckich, a taką jest przyznanie stypendium, stosuje się kodeks postępowania administracyjnego. Zgodnie z interpretacją ministerstwa, akt indywidualny, jakim jest decyzja o przyznaniu stypendium, powinien zapaść w trybie i formie zapewniającej studentowi gwarancje procesowe przewidziane w kodeksie. Taką decyzję można zaskarżyć w terminie 14 dni od jej otrzymania do II instancji, czyli rektora (jeśli nie ma komisji stypendialnej) lub odwoławczej komisji stypendialnej, a następnie do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Dlatego studenci mają pełne prawo wnioskować o pisemną i uzasadnioną decyzję w sprawie stypendium, także naukowego. Przyda się nie tylko w momencie, kiedy uczelnia odmówi przyznania pomocy albo również, gdy w trakcie roku znacząco obniży jej wysokość.
Według ministra do spraw szkolnictwa wyższego, wysokość stypendium przyznanego studentowi na podstawie szczegółowego regulaminu, może ulec zmianie w trakcie roku w uzasadnionym przypadku, np. braku wystarczających środków w funduszu pomocy materialnej dla studentów. Uczelnie, przyznając stypendium w październiku, nie znają bowiem jeszcze wysokości dotacji, z której będzie wypłacana pomoc od stycznia. Tymczasem wysokość dotacji w poszczególnych latach może być różna. W przypadku otrzymania na dany rok dotacji niższej niż w roku poprzednim, utrzymanie jednakowego poziomu stypendiów przez cały rok akademicki nie zawsze jest możliwe. Jednak decyzja o obniżeniu wysokości stypendiów powinna być podjęta w uczelni w porozumieniu z uczelnianym organem samorządu roku. Z drugiej strony, zmiana decyzji o wysokości stypendium przyznanego studentowi przez uczelnię może odbyć się jedynie przez zastosowanie przepisów o wzruszaniu decyzji określonych w rozdziałach XII-XIII k.p.a.
Ważne!
Student, który przeniesie się z uczelni na uczelnię, ma wszystkie uprawnienia zagwarantowane ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym. Oznacza to, że jeśli spełnia warunki, to na nowej uczelni może otrzymać wszystkie rodzaje przysługującej mu pomocy
JOLANTA GÓRA, DOMINIKA SIKORA