W postępowaniu egzekucyjnym wierzyciel pozostający w stosunku zobowiązaniowym z jednym z małżonków może zaspokoić się z majątku osobistego dłużnika i z niektórych składników majątku wspólnego małżonków, takich jak pobrane wynagrodzenie za pracę czy dochody uzyskane z innej działalności zarobkowej.
Trzy sposoby
Aby uzyskać zaspokojenie swego roszczenia, może on postąpić na trzy sposoby: wytoczyć powództwo przeciwko obojgu małżonkom, skierować pozew jedynie do małżonka-dłużnika bądź jako pozwanego wskazać wprawdzie tylko dłużnika, jednak z zamiarem złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności również przeciwko jego małżonkowi.
W przypadku gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą współmałżonka, wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, jak również z majątku wspólnego jego i współmałżonka. Aby skierować egzekucję do majątku wspólnego, niezbędny jest jednak tytuł wykonawczy przeciwko obojgu małżonkom, z zastrzeżeniem, że odpowiedzialność współmałżonka dłużnika ogranicza się jedynie do majątku objętego wspólnością.
Małżonek dłużnika może przed sądem podnosić, iż nie wyraził zgody na czynność, z której zobowiązanie wynika. Poza tym może wykazać, że zobowiązanie związane jest z prowadzonym przez dłużnika przedsiębiorstwem należącym do majątku wspólnego lub też wierzytelność dotyczy wyłącznie majątku osobistego dłużnika. Są to okoliczności, które ograniczają odpowiedzialność z majątku wspólnego, ale nie wyłączają jej w całości.
W wyroku wydanym przeciwko obojgu małżonkom sąd z urzędu powinien zawrzeć ograniczenie odpowiedzialności małżonka, który dłużnikiem nie jest. Dla pozwanego małżonka jest to o tyle istotne, że przepisy dają dłużnikowi możliwość powoływania się podczas postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności tylko w przypadku, gdy zostało to zastrzeżone w tytule wykonawczym.
JAKIE SĄ MOŻLIWOŚCI EGZEKUCJI BEZ TYTUŁU
Tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim jest podstawą do prowadzenia egzekucji nie tylko z majątku osobistego dłużnika, ale także z wymienionych w jego treści składników majątku wspólnego.
Według obecnych uregulowań, wierzyciel może prowadzić egzekucję z majątku wspólnego małżonków bez konieczności uzyskania klauzuli wykonalności przeciwko współmałżonkowi dłużnika, wystarczy, że dysponuje klauzulą wykonalności wystawioną przeciwko samemu dłużnikowi.
Tylko w przypadku, gdy wierzytelność osoby trzeciej związana jest z prowadzonym przez dłużnika przedsiębiorstwem, stanowiącym składnik majątku wspólnego, taka klauzula będzie niezbędna do skierowania egzekucji do składników tego przedsiębiorstwa.
Z punktu widzenia wierzyciela przepis ten stanowi znaczne ułatwienie w procesie dochodzenia należnych mu świadczeń w postępowaniu egzekucyjnym. Co więcej, na odpowiedzialność dłużnika jego majątkiem osobistym nie wpływa zawarta przez małżonków umowa majątkowa rozszerzająca wspólność, bowiem przejście części składników majątku osobistego do majątku wspólnego na skutek umowy nie stanowi przeszkody do prowadzenia z nich egzekucji.
Obrona małżonka
Przepisy przyznają również małżonkom możliwość obrony w drodze powództw przeciwegzekucyjnych przez wykazanie, że umowa majątkowa była skuteczna wobec wierzyciela. Również na podstawie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonek może powoływać się względem osób trzecich na zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej, gdy jej zawarcie, a także rodzaj było im wiadome.
Tak więc, jeżeli wierzyciel miał świadomość istnienia umowy rozszerzającej wspólność, egzekucja ze wskazanych składników nie jest dopuszczalna. Badanie tego rodzaju kwestii nie leży jednak w gestii organu egzekucyjnego, lecz sądu rozpoznającego powództwo przeciwegzekucyjne wytoczone przez małżonków.
W takiej sytuacji małżonek ma przede wszystkim prawo żądania zwolnienia od egzekucji składników majątku osobistego dłużnika, które na mocy umowy włączone zostały do ich majątku wspólnego. Ciężar dowodu, że wierzyciel wiedział o zawartej między małżonkami umowie, spoczywa na powodzie czyli małżonku, który powództwo wnosi.
Warto też zwrócić uwagę na fakt, że pomimo braku kompetencji komornika do badania skuteczności umowy małżeńskiej wobec wierzyciela, powinien on zarządzić wstrzymanie czynności, w przypadku gdy dłużnik lub jego małżonek podniosą zarzut wynikający z umowy majątkowej małżeńskiej z jednoczesnym okazaniem owej umowy i niebudzącego wątpliwości dowodu na piśmie, że wierzyciel o zawarciu i rodzaju umowy wiedział, a więc, że była wobec niego skuteczna.
O wstrzymaniu czynności i jego powodach komornik powinien niezwłocznie zawiadomić wierzyciela, a na jego polecenie niezwłocznie dokonać czynności.
Powództwa przeciwegzekucyjne
Powództwa przeciwegzekucyjne to środki prawne pozwalające na podniesienie przed sądem zarzutów natury merytorycznej. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje dwa powództwa:opozycyjne i ekscydencyjne.
Powództwo opozycyjne to środek zwany powództwem o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego lub jego ograniczenie, gdyż taka jest właśnie treść żądania powoda.
Powództwo opozycyjne jest środkiem ochrony również dla małżonka dłużnika. Podkreślić należy, że ów małżonek, nawet gdy wierzyciel dysponuje klauzulą wykonalności przeciw niemu, nie brał przecież udziału w postępowaniu, w którym wydano tytuł egzekucyjny, w związku z czym nie miał możliwości przeciwdziałania powstaniu tytułu. Dlatego też powinien mieć prawo merytorycznej obrony przeciw roszczeniom wierzyciela na etapie postępowania egzekucyjnego, a więc wykazania, że egzekwowane świadczenia się wierzycielowi nie należą.
Gdy małżonek w sposób skuteczny wniesie zarzuty i udowodni, że dane świadczenie wierzycielowi się nie należy, spowoduje pozbawienie tytułu wykonalności jedynie wobec niego. Skutkiem takiego wyroku powinno być umorzenie postępowania egzekucyjnego w stosunku do małżonka dłużnika, czyli egzekucja zostanie ograniczona do określonych składników majątku wspólnego małżonków.
JAKIE ZARZUTY MOŻE PODNOSIĆ MAŁŻONEK DŁUŻNIKA
Małżonek może twierdzić, że wierzytelność pochodzi z okresu, kiedy w jego małżeństwie nie obowiązywała wspólność ustawowa lub też dotyczy ona wyłącznie majątku osobistego dłużnika, więc nie ma miejsca odpowiedzialność majątkiem wspólnym.
Kolejną możliwą linią obrony jest podważenie ważności dokumentów stwierdzających wyrażenie przez niego zgody na dokonanie czynności, z której wierzytelność wynika. W trakcie dowodzenia, że dochodzone roszczenie wierzycielowi nie przysługuje, małżonek ma do dyspozycji zarzuty przysługujące mu z własnego prawa, jak również zarzuty, których dłużnik nie mógł podnieść na wcześniejszych etapach postępowania. Przepis legitymuje do wniesienia powództwa tylko tego małżonka, przeciw któremu sąd nadał klauzulę wykonalności. Na omawianą regulację nie może się jednak skutecznie powoływać małżonek dłużnika, który stał się odpowiedzialny za dług na podstawie przepisów.
We wskazanym przypadku istnieje natomiast możliwość skorzystania z prawa zaprzeczenia zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności. Powództwo opozycyjne może zostać wniesione jeszcze przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego.
Uprawnienie dłużnika może być realizowane tylko w przypadku, gdy istnieje potencjalna możliwość przeprowadzenia egzekucji, zatem najpóźniej do dnia wyegzekwowania przez komornika całości świadczenia objętego tytułem wykonawczym. Powód może oprzeć swoje zarzuty na zdarzeniach, które miały miejsce jeszcze przed powstaniem tytułu egzekucyjnego.
Powództwo ekscydencyjne
Drugi rodzaj powództwa przeciwegzekucyjnego to powództwo o zwolnienie od egzekucji. Można poprzez wniesienie tego powództwa żądać zwolnienia od egzekucji zajętego przedmiotu, jeżeli skierowanie do niego egzekucji narusza jej prawa.
Przed wystąpieniem z powództwem osoba trzecia powinna skierować bezpośrednio do wierzyciela żądanie odstąpienia od egzekucji z danego przedmiotu czy prawa, poprzez przedstawienie mu uzasadnienia swego stanowiska. Dzięki temu wierzyciel działający w dobrej wierze będzie miał możliwość dobrowolnie odstąpić od zajęcia, a osoba trzecia nie zostanie obarczona kosztami postępowania.
Stroną, przeciw której skierowane jest powództwo, jest wierzyciel, chyba że dłużnik również zaprzecza prawu powoda twierdząc na przykład, że dana osoba trzecia nie jest właścicielem rzeczy, która stała się przedmiotem egzekucji. W takim przypadku należy pozwać także dłużnika. Jeżeli inne przepisy nie przewidują odmiennego terminu, na wniesienie powództwa osoba trzecia ma miesiąc od dnia, w którym dowiedziała się o naruszeniu jej prawa.
JAKIE OGRANICZENIA W SKUTECZNOŚCI POWÓDZTWA
W odróżnieniu od powództwa opozycyjnego, powództwo ekscydencyjne może zostać skutecznie wniesione nie wcześniej niż po wszczęciu postępowania egzekucyjnego w stosunku do przedmiotu, którego wyłączenia od egzekucji żąda powód.
Przepisy nie zawierają ograniczeń co do rodzaju tego przedmiotu, tak więc mogą to być zarówno rzeczy ruchome, nieruchomości, jak i prawa majątkowe. Małżonek dłużnika nie może skorzystać z tego powództwa w celu zwolnienia od egzekucji przedmiotów objętych wspólnością małżeńską i pozostających we wspólnym władaniu małżonków jedynie w oparciu o brak nadania przeciw niemu klauzuli wykonalności.
Z chwilą nadania przeciw małżonkowi dłużnika klauzuli wykonalności staje się on egzekwowanym dłużnikiem, w związku z czym przysługują mu środki ochrony przewidziane w postępowaniu egzekucyjnym dla dłużnika, takie jak powództwo opozycyjne czy też wniosek o umorzenie postępowania.
Skarga na komornika
Przepisy dają małżonkom uprawnienie do wniesienia skargi na czynności komornika na zasadach ogólnych. Może je wnieść strona postępowania, jak i inna osoba, której prawa zostały naruszone lub zagrożone przez działanie lub też zaniechanie komornika. Należy jednak pamiętać, że samo wniesienie skargi nie wstrzymuje tej ani dalszych czynności komornika, chyba że sąd postanowi zawiesić postępowanie lub wstrzymać dokonanie czynności. Przepisy umożliwiają skierowanie skargi na czynności komornika polegające zarówno na działaniu, jak i zaniechaniu.
Jeżeli chodzi o działanie komornika, nie ma znaczenia, czy ma ono charakter czy też wykonawczy, jak dokonanie zajęcia rzeczy ruchomej. Jako przykład zaniechania można podać chociażby brak zawiadomienia dłużnika o wszczęciu egzekucji.
Zaniechania komornika mogą czasem mieć daleko idące skutki, jak chociażby sytuacja, w której pomimo zaistnienie ważnych przyczyn, komornik nie oddał ruchomości zajętych w trakcie postępowania egzekucyjnego pod dozór innej osoby i pozostawił je we władaniu dłużnika. Takie postępowanie może prowadzić do bezskuteczności egzekucji.
Który sąd właściwy
Do rozpoznania skargi na czynności komornika właściwy jest sąd, przy którym komornik działa. Skargę wnosi się w terminie tygodniowym od dnia czynności lub dnia zawiadomienia o dokonaniu czynności czy też dnia, w którym czynność powinna była się odbyć, choć nie jest to termin obowiązujący we wszystkich przypadkach.
Istotne jest, aby w treści skargi zawrzeć informacje dotyczące zaskarżonej czynności, jak też wniosek o zmianę, uchylenie lub dokonanie czynności z uzasadnieniem.
Ważne!
Powództwa przeciwegzekucyjne to środki prawne pozwalające na podniesienie przed sądem zarzutów natury merytorycznej.
ŁUKASZ SOBIECH
lukasz.sobiech@infor.pl
Podstawa prawna:
- ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU z 1961 r. nr 43, poz. 286).