Trybunał Konstytucyjny miał rozstrzygnąć, czy zgodny z konstytucją jest art. 48 ust. 1 ustawy z 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych. Według tego przepisu jedynym warunkiem uwłaszczenia lokatorów zajmujących takie mieszkania jest spłata zadłużenia z tytułu czynszu.
Pytanie o zgodność tego przepisu z konstytucją złożyły do TK trzy sądy: Apelacyjny w Katowicach oraz Okręgowy w Katowicach oraz Okręgowy w Gliwicach. Ich wątpliwości mają związek z wyrokiem TK z 16 lipca 2009 r. (sygn. K 64/07). Trybunał stwierdził w nim niezgodność z konstytucją wielu przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, w tym art. 48 ust. 3 tej ustawy. Trybunał uznał, że przepis ten jest sprzeczny z art. 64 ust. 1 konstytucji, który gwarantuje każdemu ochronę własności innych praw majątkowych.
Według art. 43 ust. 3, jeśli spółdzielnia nabyła mieszkania zakładowe nieodpłatnie, ich najemcy pokrywali przy wykupie tylko koszty koniecznych nakładów poniesione przez spółdzielnię na utrzymanie budynku i spłacali ewentualne zadłużenie z tytułu opłat za mieszkanie. Przepis ten stracił moc obowiązującą 31 lipca 2009 r., czyli z dniem ogłoszenia wyroku TK.
Z tego powodu wiele sądów rozpatrując sprawy lokatorów domagających się bezpłatnego uwłaszczenia odmówiło im tego prawa. Jednak, zdaniem wspomnianych trzech sądów, wystarczającą podstawą takiego żądania może być teraz art. 48 ust. 1 ustawy. Stąd pytanie prawne do TK. Przepis ten również budzi zasadnicze wątpliwości co do zgodności z konstytucją, i to z tych samych względów, które zadecydowały, że TK w wyroku z 16 lipca 2009 r. uznał za sprzeczny z konstytucją art. 41 ust. 3 ustawy.
W ocenie trzech sądów, które zwróciły się z pytaniem do TK, art. 48 ust. 1 ingeruje w sposób nieuzasadniony w przysługujące spółdzielni prawo własności. Prowadzi do bezpodstawnego wzbogacenia najemców kosztem pozostałych członków spółdzielni. Uzyskują oni bezpłatnie własność lokali, które są mieniem ogółu jej członków. Narusza to, zdaniem sądów, poczucie sprawiedliwości społecznej i pozostaje w sprzeczności z konstytucyjną zasadą państwa prawnego oraz zasadą równego traktowania obywateli przez władze publiczne.
Za stwierdzeniem niekonstytucyjności art. 48 ust. 1 - w zakresie, w jakim przyznaje prawo do uwłaszczenia najemcy mieszkania będącego wcześniej zakładowym, a przejętego przez spółdzielnię nieodpłatnie - opowiedzieli się też Sejm oraz prokurator generalny.
TK odroczył we wtorek bezterminowo rozprawę w tej sprawie.
Ostatnio interpretacją art. 48 ust. 1 oraz nieobowiązującego już art. 48 ust 3 ustawy, zajmował się Sąd Najwyższy w wyroku z 16 listopada 2011 r. (sygn. V CSK 524/11). SN w uznał w tym wyroku, że najemcom mieszkań zakładowych przejętych przez spółdzielnie bezpłatnie należy się darmowe uwłaszczenie, jeśli wystąpili oni do sądu o potwierdzenie tego prawa do 30 grudnia 2009 r. Jako podstawę SN wskazał art. 5 ust. 4 ustawy z 2009 r. nowelizującej ustawę o spółdzielniach mieszkaniowych. Zapisano w nim, że "do spraw sądowych toczących się i niezakończonych prawomocnym orzeczeniem stosuje się przepisy dotychczasowe", a więc - zdaniem SN - także art. 48 ust. 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.