Powodem, dla którego Trybunał Konstytucyjny badał konstytucyjność art. 8 ustawy przekształceniowej z 29 lipca 2005 r., była sprawa Danuty i Marka S. W grudniu 2002 r. złożyli oni wniosek o przekształcenie prawa użytkowania gruntu w prawo własności. Taką możliwość dawała im obowiązująca wtedy ustawa z 4 września 1997 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom fizycznym w prawo własności.
Prezydent Warszawy odmówił, tłumacząc, że weszła już w życie inna ustawa - z 29 lipca 2005 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Uchyliła ona poprzednią ustawę z 1997 r., korzystną dla Danuty i Marka S.
Zgodnie z art. 8 nowej ustawy do spraw wszczętych na podstawie poprzedniej, ale niezakończonych decyzją ostateczną, stosuje się przepisy ustawy z 2005 r. Problem polega na tym, że nowa ustawa - w jej pierwotnym brzmieniu - pozwalała na przekształcenie we własność wyłącznie prawa do nieruchomości zabudowanych budynkami mieszkalnymi lub garażami oraz nieruchomości rolnych. Tymczasem na gruncie Danuty i Marka S. znajdował się budynek biurowo-warsztatowy. Nowe przepisy nie przewidywały możliwości przekształcenia nieruchomości biurowo-warsztatowych, ponieważ nie zostały one wymienione w pierwotnym brzmieniu art. 1 ust. 1 tej ustawy. To oznaczało, że Danuta i Marek S. stracili prawo do przekształcenia użytkowania we własność.
Danuta i Marek S. odwołali się do samorządowego kolegium odwoławczego, ale ono utrzymało w mocy decyzję prezydenta miasta. Decyzję SKO zaskarżyli do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. W skardze domagali się, by sąd spytał Trybunał Konstytucyjny o zgodność art. 8 ustawy z 2005 r. z konstytucją. Ich zdaniem, ustawa z 2005 r. narusza ich prawa nabyte na mocy poprzednich przepisów z 1997 r.
WSA w Warszawie oddalił skargę, dlatego małżonkowie złożyli skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Ten podzielił ich wątpliwości, zwłaszcza co do zgodności z konstytucją ustawy z 2005 r. W efekcie, po uchyleniu przez NSA wyroku sądu pierwszej instancji, sąd ten skierował pytanie do Trybunału.
W czwartek Trybunał orzekł, że art. 8 ustawy z 2005 r. jest niezgodny z konstytucją (sygn. P 31/10). Naruszył bowiem zasadę ochrony praw nabytych (art. 2 konstytucji) oraz gwarancję ochrony praw majątkowych, w tym prawa własności (art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 konstytucji). "Osoby, które spełniły warunki ustawy z 1997 r., mogły zasadnie i racjonalnie oczekiwać określonego działania w postaci przekształcenia dotychczasowych uprawnień do nieruchomości" - orzekł TK.
Zdaniem Trybunału, nie było żadnego uzasadnienia do "wygaszenia" prawa tych osób do przekształcenia ich prawa do nieruchomości. Zawiniło raczej "błędne przekonanie o znikomym zakresie stosowania przepisów ustawy z 1997 r. do przekształcania prawa użytkowania wieczystego gruntu zabudowanego budynkami gospodarczymi, innymi niż garaże" - stwierdził Trybunał.
Błąd ten został naprawiony w ustawie z 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z przepisem przejściowym (art. 5 znowelizowanej ustawy), zmienione w 2011 r. przepisy mają zastosowanie także do spraw wszczętych wcześniej.
Trybunał podkreślił jednak, że przepis przejściowy dotyczy wyłącznie spraw wszczętych na podstawie ustawy z 1997 r., które nie zostały zakończone wydaniem ostatecznej decyzji przed 8 października 2011 r. "Tymczasem pytanie prawne dotyczy sprawy zakończonej ostateczną decyzją odmowną wydaną przed 8 października 2011 r." - podkreślił Trybunał, uzasadniając, dlaczego musiał się tą sprawą zająć.