Instytucja zapisu windykacyjnego
Dotychczas Kodeks cywilny nie zawierał przepisów pozwalających spadkodawcy skutecznie stanowić o sposobie podziałuspadku. Spadkodawca nie mógł więc w sposób wiążący spadkobiercówwskazać, jakie przedmioty mają przypaść po jego śmierciposzczególnym osobom. Co prawda, przepisy przewidywały możliwośćdokonywania zapisów, lecz przepisy te nie mają skutku rzeczowego, ajedynie zobowiązujący. Osłabiało to w istotny sposób swobodętestowania, jak również nie odpowiadało oczekiwaniomspołecznym.
Sytuacja ta zmieniła się z dniem 23 października2011 r. Od tej daty weszły w życie przepisy Kodeksucywilnego regulujące tzw. zapis windykacyjny (zmiany wprowadzaustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny orazniektórych innych ustaw - Dz.U. Nr 85, poz. 458).
Na podstawie nowych przepisów spadkodawca będziemógł zapisać w testamencie oznaczonej osobie określone rzeczy (lubprawa majątkowe). Przy czym zapisobiorca nabywać je będzie już wchwili otwarcia spadku (art. 9811 § 1 k.c.). Istotnejest, że zapisu windykacyjnego można dokonać wyłącznie wtestamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego. Zapisemwindykacyjnym można więc zapisać spadkobiercy:
1) rzecz oznaczoną co do tożsamości (zarówno rzeczruchomą, jak i nieruchomość),
2) zbywalne prawo majątkowe (np. prawo wieczystegoużytkowania czy spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu),
3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne.
Można także ustanowić na rzecz zapisobiorcyużytkowanie lub służebność (art. 9811 § 2 k.c.).
Powyższy katalog jest katalogiem zamkniętym, tj.nic innego nie może być przedmiotem zapisu windykacyjnego.
Zapisobiorca nabędzie zapisane testamentem rzeczylub prawa z chwilą otwarcia spadku, jeżeli zapis będzie skuteczny.Zapis będzie bezskuteczny, gdy:
• w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisunie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jegozbycia,
• w chwili otwarcia spadku przedmiotmajątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością,nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jegozbycia - jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dlazapisobiorcy użytkowania lub służebności (art. 9812k.c.).
Szczególna sytuacja ma miejsce, jeżeli zapiswindykacyjny zostanie ustanowiony z zastrzeżeniem warunku lubterminu. Co do zasady, zastrzeżenia takie uważa się zanieistniejące (art. 9813 § 1 zdanie pierwsze Kodeksucywilnego). Co więcej, jeżeli z treści testamentu lub zokoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostałbyuczyniony, zapis windykacyjny będzie nieważny (art. 9813§ 1 zdanie drugie k.c.). Wprowadzenie tych przepisów uzasadnionejest tym, że - jak czytamy w uzasadnieniu projektu ustawywprowadzającej przepisy o zapisie windykacyjnym:
celem zapisu windykacyjnego i jego zaletą jestszybkie przysporzenie zapisobiercy określonej korzyści majątkowej.Dopuszczenie zapisu windykacyjnego z zastrzeżeniem warunku lubterminu pozostaje w sprzeczności z tym celem. Ponadto w przypadkunieruchomości dodatkowo pojawiałby się problem związany z treściąart. 157 § 1 K.c. Przepis ten zabrania przenoszenia własnościnieruchomości z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Zakaz tendotyczy także przenoszenia prawa użytkowania wieczystego (...). Wzwiązku z tym nie wydaje się zasadne dopuszczenie zapisuwindykacyjnego z zastrzeżeniem warunku lub terminu. Jeżeli testatorchce uzależnić nabycie określonej korzyści majątkowej przezzapisobiercę od warunku lub terminu, może się posłużyć zapisemzwykłym.
Zapis windykacyjny nieważny ze względu nazastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje zatem skutki zapisuzwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu,chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności(art. 9813 § 2 zdanie drugie k.c.; zapis zwykły regulująprzepisy art. 968-981 k.c.).
Więcej na ten temat znajdziesz w Internetowym Serwisie Księgowego wartykule Jakie sąskutki podatkowe zapisu windykacyjnego - zmiany prawaspadkowego