Kontrolnym badaniom lekarskim podlega pracownik, którego niezdolność do pracy z powodu choroby trwała dłużej niż 30 dni (art. 229 § 2 k.p.). Celem tych badań jest stwierdzenie braku przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku. Jest to przesłanka warunkująca dopuszczenie pracownika do pracy (art. 229 § 4 k.p.).
Zdaniem Sądu Najwyższego dopuszczalne jest, aby pracownik przeprowadził badania kontrolne dopiero po powrocie z urlopu wypoczynkowego przypadającego bezpośrednio po okresie niezdolności do pracy (wyrok SN z 20 marca 2008 r., II PK 214/07).
Przykład
Pracownica w ciąży bezpośrednio przed urodzeniem dziecka przebywała na zwolnieniu lekarskim przez 31 dni. Obecnie jest na urlopie macierzyńskim do 20 sierpnia br. Od 21 sierpnia br. zamierza skorzystać z urlopu wypoczynkowego. Obowiązkiem pracodawcy jest wydanie pracownicy skierowania na kontrolne badania lekarskie, a pracownica powinna je wykonać po powrocie z urlopu wypoczynkowego, przed dopuszczeniem jej do pracy.
Odmowa poddania się badaniom uzasadnia niedopuszczenie pracownika do pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia, gdy jedyną przyczyną tej odmowy są okoliczności leżące po stronie pracownika (wyrok SN z 23 września 2004 r., I PK 541/03). Niewywiązanie się z tego obowiązku może narazić go również na odpowiedzialność porządkową, a także materialną, jeżeli spowodowałoby to szkodę dla pracodawcy. Dopuszczenie pracownika do pracy bez uprzedniego przeprowadzenia w terminie badań kontrolnych, które ze względu na rodzaj wykonywanej pracy były obowiązkowe, może być uznane za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy (por. wyrok SN z 5 września 1996 r., II PRN 9/96). Co za tym idzie, zaniedbania ze strony pracodawcy mogą narazić go na odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym (art. 283 § 1 k.p.) oraz odpowiedzialność odszkodowawczą w razie pogorszenia się stanu zdrowia pracowników, co do których dopuścił się zaniedbania.
WAŻNE!
Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy: wydanie pracownikowi skierowania na badania kontrolne, ustosunkowanie się do wyników badań i zaleceń (np. odsunięcie pracownika od pracy, przeniesienie do innej pracy zgodnie ze wskazówkami lekarskimi), pokrycie kosztów badań lekarskich i prowadzenie dokumentacji z nimi związanej.
Koszty badań kontrolnych obciążają całkowicie pracodawcę. Ma on obowiązek wypłacić pracownikom wynagrodzenie za czas niewykonywania pracy w związku z badaniami profilaktycznymi, które w miarę możliwości powinny być przeprowadzane w godzinach pracy.
Przeprowadzanie badania kontrolnego
Skierowanie jest dla lekarza przeprowadzającego badanie podstawą do wydania orzeczenia. Bez skierowania badanie kontrolne nie może być przeprowadzone.
Skierowanie powinno zawierać:
- rodzaj badania profilaktycznego (badania kontrolne),
- nazwę stanowisk lub stanowiska pracy,
- informacje o czynnikach szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznych warunkach,
- informacje o aktualnych wynikach badań i pomiarach czynników szkodliwych.
Badania kontrolne pracowników oraz inne świadczenia zdrowotne są wykonywane na podstawie pisemnej umowy zawartej przez podmiot zobowiązany do ich zapewnienia (np. pracodawcę) z podstawową jednostką służby medycyny pracy (art. 12 ust. 1 ustawy o służbie medycyny pracy). Jednostkami organizacyjnymi służby medycyny pracy są podmioty wykonujące działalność leczniczą w celu sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi (z wyłączeniem pielęgniarek i położnych wykonujących zawód w formach określonych odrębnymi przepisami) oraz wojewódzkie ośrodki medycyny pracy (art. 2 ust. 2 ww. ustawy).
Obowiązkiem lekarza przeprowadzającego badanie profilaktyczne jest prowadzenie karty badań profilaktycznych i rejestru wydanych zaświadczeń. Pracodawca musi zaś przechowywać orzeczenia lekarskie wydane na podstawie przeprowadzonych kontrolnych badań profilaktycznych (art. 229 § 7 k.p.) w części B akt osobowych pracownika.
Niewykonanie badań kontrolnych przez pracownika może być potraktowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, co z kolei jest podstawą rozwiązania stosunku pracy z winy pracownika zgodnie z art. 52 k.p.
Pracodawca nie może jednak rozwiązać z pracownikiem umowy o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli ustanie przyczyna jego nieobecności (np. spowodowanej chorobą) i pracownik stawi się do pracy (art. 53 § 3 k.p.).
Odwołanie od wydanego przez lekarza orzeczenia
Zaświadczenie zawierające orzeczenie lekarskie otrzymuje zarówno pracodawca, jak i pracownik. Oznacza to, że obydwie strony stosunku pracy mają prawo odwołania się od decyzji lekarza wydanej w treści orzeczenia lekarskiego. Każda strona może wnieść odwołanie w ciągu 7 dni od dnia wydania zaświadczenia. Odwołanie wraz z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania składa się do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy, właściwego ze względu na miejsce świadczenia pracy lub siedzibę pracodawcy. Ponowne badanie ma charakter badania profilaktycznego i przeprowadzane jest w ciągu 14 dni od dnia złożenia ww. wniosku, a pracownik ma obowiązek mu się poddać. Orzeczenie wydane na podstawie ponownego badania jest ostateczne. Koszty ponownych badań pokrywane są z budżetu województwa, ze środków przeznaczonych na finansowanie wojewódzkich ośrodków medycyny pracy.
Rozwiązania międzynarodowe
Kwestie profilaktycznej opieki zdrowotnej pracowników reguluje również ratyfikowana przez Polskę w 2004 r. Konwencja nr 161 MOP z 26 czerwca 1985 r. dotycząca służb medycyny pracy (DzU z 2005 r. nr 34, poz. 300). Najważniejszymi zadaniami tych służb jest kontrola zdrowia pracowników w związku z pracą oraz udział w rehabilitacji zawodowej. Działalność służb medycyny pracy powinna mieć charakter multidyscyplinarny, skupiający specjalistów z różnych dziedzin, a personel służb medycyny pracy powinien zachować pełną niezależność zarówno od pracodawców, jak i pracowników (art. 9 i 10 Konwencji).
Również dyrektywa Rady nr 89/391/EWG z 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy wymaga od pracodawców zapewnienia pracownikom badań profilaktycznych, dostosowanych do zagrożeń występujących w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z 29.06.1989 r., s. 1).
Podstawa prawna:
- art. 211 pkt 5, art. 229, art. 283 § 1 Kodeksu pracy,
- ustawa z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (DzU z 2004 r. nr 125, poz. 1317 ze zm.).
Orzecznictwo:
- wyrok SN z 5 września 1996 r. (II PRN 9/96, OSNP 1997/5/70),
- wyrok SN z 23 września 2004 r. (I PK 541/03, OSNP 2005/7/94),
- wyrok SN z 20 marca 2008 r. (II PK 214/07, niepubl.).