Dnia 18 stycznia 2011 r. weszło w życie rozporządzenie Rady (Dz. Urz. UE seria L z 2010 roku Nr 343, poz. 10, dalej „Rozporządzenie”) w sprawie wprowadzenia w życie wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawnej, dzięki któremu małżonkowie będą mogli sami zdecydować, jakie prawo będzie właściwe (czyli według prawa jakiego państwa sąd będzie oceniał dany stosunek prawny) w postępowaniu dotyczącym ich rozwodu lub separacji. Rozporządzenie będzie stosowane co do zasady od dnia 21 czerwca 2012 r.
Zgodnie z Rozporządzeniem, małżonkowie mogą uzgodnić między sobą w drodze umowy, jakie prawo ma być prawem właściwym w przypadku ich rozwodu bądź separacji prawnej. Musi być to jednak prawo państwa, w którym małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu w chwili zawierania umowy, lub państwa, w którym ostatnio mieli miejsce zwykłego pobytu, o ile w chwili zawierania umowy jedno z małżonków nadal tam mieszka, lub prawo państwa, którego obywatelem w chwili zawierania umowy jest jedno z małżonków, lub państwa sądu orzekającego. Małżonkowie mogą zmieniać postanowienia takiej umowy w każdej chwili, aż do momentu wytoczenia powództwa o rozwód bądź separację, a jeśli prawo państwa sądu orzekającego przewiduje taką możliwość – nawet w trakcie postępowania.
Umowa małżonków badana jest pod kątem ważności według prawa, które miałoby zastosowanie zgodnie z Rozporządzeniem, gdyby umowa lub jej postanowienie były ważne. Co do zasady, wystarczy aby umowa była zawarta na piśmie, zawierała datę oraz podpisy małżonków. Jednak w sytuacji, gdy małżonkowie przebywają w kraju, gdzie wymogi co do tego typu umów są bardziej rygorystyczne, umowa między małżonkami musi spełniać te wymogi.
Jeśli prawo krajowe danego państwa nie przewiduje rozwodu lub nie uznaje danego małżeństwa za ważne do celów orzeczenia rozwodu, sąd nie ma obowiązku orzekania rozwodu z racji obowiązywania Rozporządzenia, bowiem wtedy właściwe jest prawo państwa sądu orzekającego, przed którym wytoczono powództwo. Będzie ono właściwe także w przypadku, gdy prawo właściwe wyznaczone na mocy umowy nie zapewnia jednemu z małżonków, ze względu na jego płeć, równego dostępu do rozwodu lub separacji.
Ponadto, Rozporządzenie szczegółowo określa również prawo właściwe w sytuacji, gdy małżonkowie nie dokonali jego wyboru.
Należy wskazać, że Rozporządzenie wyraźnie stanowi, że odnosi się tylko do rozwiązania małżeństwa lub separacji i wymienia przypadki, w których przepisy Rozporządzenia nie mają zastosowania, są to między innymi kwestie zdolności do czynności prawnych, ważność małżeństwa oraz kwestie takie jak wpływ rozwodu lub separacji prawnej na sprawy majątkowe, nazwisko, odpowiedzialność rodzicielską, obowiązki alimentacyjne.
Podsumowując, należy wskazać, iż Rozporządzenie będzie stosowane co do zasady od dnia 21 czerwca 2012 r. m.in. przez Belgię, Bułgarię, Niemcy, Hiszpanię, Francję, Łotwę, oraz Włochy. Polska oczywiście ma możliwość dołączenia do grupy państw członkowskich uczestniczących we wzmocnionej współpracy w dziedzinie prawa właściwego dla rozwodu i separacji prawnej.
Patrycja Dzięgielewska
aplikant radcowski
M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna