Nowy akt zastąpił ustawę z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich, która była jedną z ostatnich obowiązujących ustaw, normujących status samorządu określonej grupy zawodowej uchwalonych jeszcze w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zmiana ustroju politycznego, głębokie zmiany w modelu funkcjonowania ochrony zdrowia w Polsce spowodowały liczne nowelizacje, pomimo których wcześniejsza ustawa nie była przystosowana do warunków, w których obecnie funkcjonuje samorząd lekarzy. Dwudziestoletnie doświadczenie w stosowaniu poprzednio obowiązujących przepisów, które ujawniło liczne ich wady i nieścisłości wpłynęło również na wprowadzenie nowej ustawy. Postanowiono, co zasługuje na uznanie, iż zmiany te najlepiej będzie wdrożyć nową ustawą, nie zaś w drodze kolejnej nowelizacji.
W związku z powyższym, nowa ustawa o izbach lekarskich jest aktem prawnym, który w nowy i całościowy sposób reguluje problematykę organizacji oraz funkcjonowania samorządu zawodowego lekarzy oraz lekarzy dentystów.
Ustawa doprecyzowała zadania samorządu lekarzy, który zajmie się nie tylko przyznawaniem, ale również zawieszaniem i pozbawianiem lub ograniczaniem prawa do wykonywania zawodu. Samorząd będzie miał także prawo orzekać w sprawie niedostatecznego przygotowania do zawodu lekarza lub dentysty. Zadania wykonywane przez samorząd uzupełnione zostaną m.in. o opiniowanie kandydatur lekarzy na niektóre stanowiska lub funkcje, prowadzenie rejestrów lekarzy, praktyk lekarskich oraz ukaranych lekarzy.
Najważniejszą z wprowadzonych zmian, w porównaniu do poprzednio obowiązujących przepisów, jest wprowadzenie dwuinstancyjnego postępowania w sprawie odpowiedzialności zawodowej lekarzy. Powstała możliwość wniesienia kasacji od orzeczenia Naczelnego Sądu Lekarskiego do Sądu Najwyższego. Warto podkreślić, iż uprawnienie takie przysługuje również Ministrowi Zdrowia oraz prezesowi Naczelnej Rady Lekarskiej. Strony mają również możliwość zaskarżenia do Naczelnego Sądu Lekarskiego postanowienia Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej. Dodatkowo, ustawa wprowadza również zasadę jawności postępowań przed sądami lekarskimi, co na pewno przyczyni się do zwiększenia ochrony praw pacjentów w ich trakcie.
Ponadto, zgodnie z nową ustawą, Minister Zdrowia może zaskarżyć do Sądu Najwyższego uchwałę organu izby lekarskiej pod zarzutem niezgodności z prawem, w terminie 6 miesięcy od dnia jej otrzymania. Minusem tego postępowania jest fakt, iż minister, w celu realizacji powyższego uprawnienia, ma jedynie prawo zwrócić się do organu izby lekarskiej o przekazanie podjętej przez ten organ uchwały, który ma wówczas obowiązek ją przekazać w terminie 14 dni od dnia doręczenia wystąpienia ministra. Uchwały organów izb lekarskich nie są przekazywane obligatoryjnie w ciągu określonego czasu po ich uchwaleniu.
Wskazane zostało, że tryb postępowania w sprawach odpowiedzialności zawodowej powinien być dostosowany do standardów z Kodeksu postępowania karnego. Tymczasowe zawieszenie prawa do wykonywania zawodu wobec lekarza możliwe będzie jedynie wówczas, gdy zebrane dowody - z dużym prawdopodobieństwem - wskazywać będą, że popełnił on ciężkie przewinienie zawodowe, a jego dalsza praca zagrażać będzie bezpieczeństwu pacjentów lub wskazywać, że może on popełnić kolejny błąd.
Postępowanie wyjaśniające będzie zasadniczo trwało maksymalnie rok; na przedłużenie okresu postępowania będzie się musiał zgodzić Naczelny Sąd Lekarski. Ponadto, strony będą mogły wnieść zażalenie na przewlekłość postępowania prowadzonego przez okręgowego rzecznika odpowiedzialności zawodowej.
Sprawniejsze funkcjonowanie samorządu lekarzy oraz zmiany w zasadach funkcjonowania systemu odpowiedzialności zawodowej lekarzy wpłyną zapewne na lepsze sprawowanie funkcji nadzorczych samorządu lekarzy, umożliwią jego szerszy udział w doskonaleniu zawodowym lekarzy oraz spowodują poprawę przestrzegania praw pacjentów. Poprawi się także sytuacja podmiotów występujących jako pokrzywdzeni w trybie przepisów o odpowiedzialności zawodowej lekarzy. Nowe przepisy umożliwią sprawniejsze wyjaśnianie spraw, zapewnią większą jawność i przejrzystość postępowania oraz udział osób spoza kręgu osób wykonujących zawody lekarza i lekarza dentysty w postępowaniu odwoławczym. Wpłynie to korzystnie na społeczny wizerunek tych zawodów jako zawodów zaufania społecznego.