Zasadnicze znaczenie dla ukształtowania prawidłowych relacji pomiędzy stronami stosunku pracy odgrywa w praktyce właściwe sformułowanie umowy o pracę. Należy pamiętać o jego podstawowych elementach, które muszą się tam znaleźć (art. 29 k.p.). Z drugiej jednak strony w umowie nie da się zawrzeć wszystkich postanowień, które mogą być pomocne do właściwej interpretacji treści stosunku pracy.
W praktyce największe trudności sprawia prawidłowe określenie miejsca pracy. Jego błędne wskazanie może narazić pracodawcę na poważne konsekwencje, np. konieczność wypłaty diet. Z kolei z punktu widzenia pracownika, najważniejsze będzie poznanie reguł rządzących wypłatą należnego mu wynagrodzenia.
Miejsce pracy
Miejsce świadczenia pracy, które należy odróżnić od siedziby zakładu pracy (choć w praktyce najczęściej oba te miejsca są tożsame), stanowi jeden z istotnych składników umowy o pracę. Element ten powinien być obustronnie uzgodniony oraz objęty ogólnym zakazem jednostronnej zmiany przez któregokolwiek z kontrahentów umowy.
Strony zawierające umowę o pracę mają dużą swobodę w określeniu miejsca pracy. Może być ono wskazane na stałe bądź jako miejsce zmienne, przy czym w tym ostatnim wypadku zmienność miejsca pracy może wynikać z samego charakteru (rodzaju) pełnionej pracy.
WAŻNE!
Przez pojęcie „miejsce pracy” rozumie się bądź stały punkt w znaczeniu geograficznym, bądź pewien oznaczony obszar, strefę określoną granicami jednostki administracyjnej podziału kraju lub w inny dostatecznie wyraźny sposób, w którym ma nastąpić dopełnienie świadczenia pracy.
Z wykonywania przez pracownika pracy w uzgodnionym przez strony „miejscu pracy” nie wynika obowiązek płacenia takiemu pracownikowi ani diet, ani świadczeń rozłąkowych. Powinno ono być jednak tak ustalone, by pracownik miał możliwość wykonywania zadań, wliczając w to czas dojazdu do miejsca ich wykonywania, w ramach umówionej dobowej i tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym.
Największe problemy praktyczne pojawiają się w odniesieniu do pracowników mobilnych. W tej sprawie wypowiedział się Sąd Najwyższy, który w uchwale składu 7 sędziów orzekł, że kierowca transportu międzynarodowego odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze, który jest dla niego miejscem świadczenia pracy, nie jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 775 § 1 k.p. Konsekwencją tego jest uznanie, że miejsce pracy może być zakreślone bardzo szeroko, może obejmować nawet nie tylko dane województwo, ale i całą Europę.
Przykład
Pracodawca określił w umowie o pracę jako miejsce pracy kraje: Niemcy, Austria oraz kraje Beneluksu. Kilka razy wysłał jednak pracownika do Szwajcarii. Pracownik zakwestionował to, uznając, że udając się do tego kraju, odbywa podróż służbową.
Pracownik miał rację. Określając terytorialnie miejsce świadczenia pracy, trzeba pamiętać, że obszar aktywności zawodowej pracownika musi odzwierciedlać rzeczywisty stan rzeczy. Ma zatem być to obszar, w którym pracownicy mobilni będą na stałe zobowiązani do przemieszczania się, będą wykonywać przewozy na tym właśnie konkretnym obszarze.
Zmiana miejsca świadczenia przez pracownika pracy powoduje konieczność zastosowania wobec niego wypowiedzenia zmieniającego, chyba że strony osiągną porozumienie w tym zakresie. Natomiast wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy (np. miejsca pracy) nie jest wymagane w razie powierzenia pracownikowi w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy innej pracy niż określona w umowie o pracę. Wypowiedzenie nie jest także konieczne wtedy, gdy powierza się pracę na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym oraz jeżeli nie powoduje to obniżenia wynagrodzenia i odpowiada kwalifikacjom pracownika.
Wynagrodzenie – jak, gdzie, kiedy
Wynagrodzenie za pracę powinno być tak ustalone, aby odpowiadało w szczególności rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy.
Pracodawca jest zobowiązany wypłacać wynagrodzenie w miejscu, terminie i czasie określonym w regulaminie pracy lub w innych przepisach prawa pracy bądź też w sposób indywidualnie określony przez strony mocą wiążącej ich umowy.
Przepisy prawa pracy zawierają jednak pewne wytyczne w tym zakresie, których pracodawca musi przestrzegać.
Wypłaty wynagrodzenia za pracę dokonuje się, co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie.
Jeżeli wynagrodzenie za pracę płatne jest raz w miesiącu, wypłaca się je za pracę wykonaną, niezwłocznie po ustaleniu jego wysokości. Nie może to jednak nastąpić później niż w ciągu pierwszych 10 dni następnego miesiąca kalendarzowego. Tak np. może być to ostatni dzień miesiąca, z tym jednak zastrzeżeniem, że jeżeli w danym miesiącu będzie to dzień wolny od pracy, pracownik powinien otrzymać je w dniu poprzedzającym, w przeciwnym razie będą mu przysługiwały odsetki za opóźnienie.
Jedynie składniki wynagrodzenia za pracę przysługujące pracownikowi za okresy dłuższe niż jeden miesiąc wypłaca się z dołu w terminach określonych w przepisach prawa pracy. Wypłaty wynagrodzenia dokonuje się w formie pieniężnej.
WAŻNE!
Dopuszczalne jest spełnienie wynagrodzenia w innej formie niż pieniądz, jednak wtedy, gdy obejmuje ono tylko część wynagrodzenia, a możliwość taką przewidują ustawowe przepisy prawa pracy lub układ zbiorowy pracy.
Jeżeli wynika to z przepisów prawa, pewne grupy pracowników wynagradzane są z góry, tj. przed wykonaniem pracy, za którą otrzymują wynagrodzenie. Do pracowników takich zaliczamy nauczycieli oraz nauczycieli akademickich.
Pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie do rąk własnych. W czasach pieniądza elektronicznego odchodzi się jednak coraz częściej od tej formy wypłaty płacy, zastępując ją przelewem na rachunek bankowy, co jest formą wygodniejszą dla obu stron. Pracodawca powinien jednak uzyskać na to zgodę pracownika, ewentualnie doprowadzić do odpowiednich zmian w tym zakresie w obowiązującym układzie zbiorowym pracy.
Wyjątkowo wynagrodzenie może również otrzymać w całości lub w części małżonek pracownika, jeżeli drugi z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny (decyzję o tym może podjąć jedynie sąd) oraz w przypadku gdy pracownik przez długi czas choruje i nie może osobiście odbierać wynagrodzenia.
Podstawa prawna:
● art. 29, 42 § 4, art. 775 § 1, art. 79, 85–86 Kodeksu pracy,
● art. 28–29 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
● orzeczenia Sądu Najwyższego:
– wyrok z 1 kwietnia 1985 r. (I PR 19/85, OSP 1986/3/46),
– wyrok z 11 kwietnia 2001 r. (I PKN 350/00, OSNP 2003/2/36),
– uchwała składu 7 sędziów z 19 listopada 2008 r. (II PZP 11/08, Biul. SN 2008/11).