Do 31 sierpnia 2009 r. pracownik, który równocześnie prowadzi pozarolniczą działalność, nie musi opłacać składek na ubezpieczenia społeczne z działalności, jeśli podstawą wymiaru składek z tytułu jego zatrudnienia jest kwota równa co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu. Z działalności taka osoba musi opłacać tylko składkę zdrowotną.
Zasada ta nie obowiązuje w sytuacji, gdy pracownik (prowadzący równocześnie działalność) korzysta z zasiłku macierzyńskiego, zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego albo z urlopu wychowawczego. W tych okresach musi opłacać wszystkie składki z działalności (na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne), a składki z tytułu zasiłku macierzyńskiego lub urlopu wychowawczego nie są za niego opłacane.
Od 1 września 2009 r. sytuacja się zmieni, ale wyłącznie w odniesieniu do zasiłku macierzyńskiego oraz zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego. W wyniku zmiany osoba, która w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego prowadzi jednocześnie pozarolniczą działalność, podlegać będzie obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu i rentowym) wyłącznie z tytułu pobierania zasiłku. Z działalności będzie mogła przystąpić do ubezpieczeń dobrowolnie, na swój wniosek.
Nie zmieniają się natomiast zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym. Oznacza to, że posiadanie innego (niż urlop wychowawczy) tytułu do ubezpieczeń powoduje, że trzeba opłacać składki z innego – niż urlop wychowawczy – tytułu.
Mimo zasad obowiązujących do 31 sierpnia 2009 r. część przedsiębiorców, którzy jednocześnie pracowali na umowę o pracę i z tytułu zatrudnienia pobierali zasiłek macierzyński lub przebywali na urlopie wychowawczym, opłacała z działalności tylko składkę na ubezpieczenie zdrowotne. W związku z tym wobec tych osób powstały zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne nieopłaconych z działalności. Nowelizacja ustawy umożliwia uzyskanie umorzenia zaległych składek lub zwrotu składek opłaconych.
Przepisy dotyczące umorzenia i zwrotu składek nie mają zastosowania do osób, za które w związku z prowadzoną pozarolniczą działalnością lub współpracą przy niej zostały opłacone należne składki i które z tego tytułu pobrały świadczenia z ubezpieczeń społecznych. Chodzi tu o osoby, które uzyskały z tytułu działalności prawo np. do zasiłku macierzyńskiego, zasiłku chorobowego itd.
Umorzenie lub zwrot składek za czas pobierania zasiłku macierzyńskiego
Zgodnie z nowelizacją ustawy „Na wniosek płatnika składek, który w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 sierpnia 2009 r. zgłaszał ubezpieczonego podlegającego obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej i jednocześnie pobierającego zasiłek macierzyński z innego tytułu, ZUS umorzy należności z tytułu składek na te ubezpieczenia należnych za tego ubezpieczonego w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności lub współpracy przy tej działalności za okres, w którym ubezpieczony pobierał zasiłek macierzyński z innego tytułu”.
Oznacza to, że osoby, które od 1 stycznia 1999 r. do 31 sierpnia 2009 r. (do wejścia w życie ustawy) prowadziły własną działalność gospodarczą lub współpracowały przy prowadzeniu działalności w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego u swojego pracodawcy, mogą starać się o umorzenie składek należnych z racji prowadzenia w tym okresie firmy (współpracy) lub uzyskanie zwrotu opłaconych składek.
Pierwszym krokiem, aby uzyskać umorzenie składek za ten okres, jest złożenie wniosku. Taki wniosek może złożyć tylko płatnik składek. Płatnikiem składek dla osoby prowadzącej działalność pozarolniczą jest ona sama. Natomiast dla osoby współpracującej płatnikiem jest osoba prowadząca działalność.
WAŻNE!
Wniosek o umorzenie składek należy złożyć w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy, tj. w okresie od 1 września 2009 r. do 31 sierpnia 2010 r.
Jeżeli w wyniku umorzenia należności powstanie nadpłata z tytułu składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe, ZUS zaliczy ją na poczet zaległych, bieżących lub przyszłych składek, a w razie ich braku – zwróci płatnikowi składek.
WAŻNE!
Jeśli wniosek o umorzenie składek nie zostanie złożony do 31 sierpnia 2010 r., ZUS nie umorzy składek. Wówczas konieczne będzie ich opłacenie z odsetkami.
W sprawie umorzenia należności z tytułu składek ZUS wyda decyzję. W decyzji tej ZUS określi wysokość umorzonych należności oraz – jeżeli powstanie nadpłata – kwotę podlegającą zaliczeniu lub zwrotowi. Jeśli ZUS stwierdzi nadpłatę, zaliczy ją na poczet składek (zaległych, bieżących lub przyszłych) albo zwróci wraz z opłaconymi odsetkami za zwłokę i opłatą prolongacyjną, w części odpowiadającej kwocie zaliczenia lub zwrotu. Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do sądu.
Oznacza to, że osobom, które nie opłaciły należnych składek, ZUS je umorzy wraz z odsetkami. Natomiast osobom, które opłaciły składki, zwróci te składki z odsetkami lub zaliczy je na poczet bieżących należności.
Osobom, którym ZUS umorzy składki z działalności, zaewidencjonuje składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe obliczone od kwoty zasiłku macierzyńskiego na ich indywidualnych kontach w terminie do końca 2012 r.
Abolicja składek a urlop wychowawczy
W przypadku osób, które korzystały z urlopu wychowawczego, obowiązują inne zasady.
Zgodnie z nowelizacją ustawy „Na wniosek płatnika składek, który w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 sierpnia 2009 r. zgłaszał ubezpieczonego podlegającego obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy przy takiej działalności i jednocześnie przebywającego na urlopie wychowawczym, ZUS umorzy w całości lub w części należności z tytułu nieopłaconych składek na te ubezpieczenia należnych za tego ubezpieczonego w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności lub współpracy przy tej działalności za okres, w którym ubezpieczony przebywał na urlopie wychowawczym”.
Oznacza to, że osobom, które nie opłaciły składek należnych z tytułu działalności lub współpracy przy prowadzeniu działalności za okres od 1 stycznia 1999 r. do 31 sierpnia 2009 r., za czas, w którym przebywały one u swojego pracodawcy na urlopie wychowawczym, kwoty te zostaną umorzone w całości lub w części. Natomiast te osoby, które opłaciły składki zgodnie z przepisami, nie mają możliwości ich odzyskania. Mogą jedynie liczyć na zwrot odsetek za zwłokę. ZUS będzie zwracał odsetki od 1 stycznia 2010 r. przez okres 5 lat, liczony od 1 września 2009 r., w kwotach ustalonych w ustawie budżetowej. Na wniosek płatnika składek ZUS umorzy również pobrane w okresie od 1 stycznia 1999 r. do 31 sierpnia 2009 r. odsetki za zwłokę z tytułu nieopłaconych w terminie składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe z tytułu działalności (współpracy) prowadzonej w okresie przebywania na urlopie wychowawczym.
ZUS nie zaewidencjonuje składek z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym na indywidualnym koncie osoby, której umorzy składki z tytułu działalności (współpracy) prowadzonej w okresie tego urlopu. Żeby nie mieć luki w stażu ubezpieczeniowym, warto w tym przypadku zastanowić się nad opłaceniem (bez odsetek) składek z tytułu działalności.
● art. 1 ust. 1 pkt 1 i 3, art. 3, art. 4, art. 6–10 ustawy z 24 kwietnia 2009 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy – Prawo bankowe – Dz.U. Nr 71, poz. 609