Osoby ubezpieczone w Narodowym Funduszu Zdrowia mają prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych. Nie oznacza to jednak, że publiczna placówka nie może pobierać opłat.
Z ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. nr 210, poz. 2135, z późn. zm.) wynika, że każda osoba ubezpieczona Narodowym Funduszu Zdrowia lub na podstawie innego tytułu ma prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych.
Natomiast kwestie dotyczące możliwości pobierania opłat za wykonane świadczenia przez samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej (SP ZOZ) regulują przepisy ustawy z 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2007 r. nr 14, poz. 89, z późn. zm.). Zgodnie z art. 33 ust. 1 tej ustawy, publiczny zakład opieki zdrowotnej udziela świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych osobom ubezpieczonym oraz innym osobom uprawnionym do tych świadczeń na podstawie odrębnych przepisów, nieodpłatnie, za częściową odpłatnością lub całkowitą odpłatnością. Jednocześnie art. 34 ust. 1 tej ustawy stanowi, że przy ustalaniu wysokości opłaty za świadczenia zdrowotne udzielane tym osobom stosuje się ceny urzędowe, jeżeli przepisy odrębne przewidują odpłatność za ich udzielanie.
Wysokość opłat ustala kierownik
W przypadku osób nieuprawnionych do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, czyli takich, które nie mają żadnego tytułu do objęcia ich ubezpieczeniem zdrowotnym, wysokość opłat za udzielanie im świadczeń ustala kierownik publicznego zakładu opieki zdrowotnej, w którym dane świadczenie jest wykonywane. Robi to na podstawie rozporządzenia ministra zdrowia z 27 stycznia 2000 r. w sprawie sposobu ustalania opłat za świadczenia zdrowotne udzielane przez publiczne zakłady opieki zdrowotnej osobom nieuprawnionym do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 8, poz. 113). Wyjątek stanowią kobiety w ciąży, w okresie połogu oraz dzieci do ukończenia 18 roku życia. Mają one prawo do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych, niezależnie od tego, że nie są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym. W takiej sytuacji koszt ich leczenia pokrywa budżet państwa.
Kierownik publicznego zakładu opieki zdrowotnej ustala wysokość opłaty w oparciu o koszt własny sprzedaży świadczenia zdrowotnego. Jeżeli przepisy dają mu możliwość tylko ustalania opłaty za świadczenia udzielane osobom nieuprawnionym, to trzeba przyjąć, że nie ma on takich uprawnień w stosunku do ubezpieczonych oraz innych osób uprawnionych do świadczeń na podstawie odrębnych przepisów.
Natomiast pobieranie opłat za udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej osobom ubezpieczonym może być uznane za wykroczenie. Zgodnie z art. 193 pkt. 4 i 5 wspomnianej ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, kto pobiera nienależne opłaty od ubezpieczonych za świadczenia objęte umową z funduszem o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej podlega karze grzywny. Takiej samej karze podlega również ten, kto uniemożliwia lub ogranicza w poważnym stopniu dostęp świadczeniobiorców do świadczeń opieki zdrowotnej. Ponadto dyrektor oddziału wojewódzkiego NFZ może nałożyć na świadczeniodawcę pobierającego nienależne opłaty od pacjentów za świadczenia będące przedmiotem umowy karę w wysokości do 2 proc. kwoty zobowiązania wynikającego z umowy podpisanej z Funduszem. Możliwość taką przewidują przepisy ogólnych warunków umów o udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, będące załącznikiem do rozporządzenia ministra zdrowia z 6 października 2005 r. (Dz.U. nr 197, poz. 1643). Kierownik publicznego zakładu opieki zdrowotnej, który wprowadził opłaty od osób ubezpieczonych za udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej, może również podlegać odpowiedzialności pracowniczej wobec organu założycielskiego placówki, który nadzoruje jej działalność.
Opłaty za znieczulenie
Bardzo powszechne jest pobierania opłat od rodzących kobiet za znieczulenie przy porodzie. Warto natomiast wiedzieć, że NFZ finansuje to świadczenie, ale gdy jego wykonanie wynika ze wskazań medycznych. Wśród warunków udzielania znieczulenia, określonych przez Fundusz, jest wymieniany oprócz nieprawidłowego przebiegu naturalnego porodu (czyli np. poród kleszczowy, mnogi, przedwczesny) poród fizjologiczny. Należy zatem uznać, że pobieranie przez świadczeniodawców opłat od świadczeniobiorców za będące przedmiotem umowy z Funduszem świadczenia opieki zdrowotnej związane z ciążą, porodem lub połogiem należy kwalifikować jako naruszenie przepisów prawa.
W przypadku opłat za obecność w czasie porodu członka rodziny lub innej osoby bliskiej należy zaznaczyć, że ten rodzaj świadczenia nie jest objęty umową zawieraną z NFZ. W związku z tym należy stwierdzić, że w przypadku porodów rodzinnych świadczeniodawca może pobierać opłaty z tytułu obecności w czasie porodu osoby bliskiej. Warto jednak pamiętać, że zgodnie z art. 19 ust. 3 pkt 1 ustawy o ZOZ, w placówkach medycznych dla osób wymagających całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych pacjent ma prawo do dodatkowej opieki pielęgnacyjnej sprawowanej przez osobę bliską lub inną osobę przez siebie wskazaną. Dlatego obecność członka rodziny lub innej osoby bliskiej rodzącej kobiecie powinna być traktowana jako element opieki pielęgnacyjnej. Jednak ten sam artykuł, ale w ust. 4, mówi, że koszty realizacji tego uprawnienia nie mogą obciążać szpitala.
Dominika Sikora
dominika.sikora@infor.pl