Wynagrodzenie przysługuje pracownikowi w razie zwolnienia od pracy z podanego wyżej powodu. Jednak w przypadku nieobecności w pracy z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracownikowi zamiast wynagrodzenia przysługuje prawo do zasiłku, zgodnie z art. 189 k.p.
Prawo do zwolnienia
Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie przynajmniej jednego dziecka w wieku do 14 lat są zatrudnieni, z uprawnienia do dwóch dni zwolnienia od pracy w ciągu roku może korzystać jedno z nich. Stanowi o tym art. 1891 k.p. Pomimo że przytoczone regulacje preferują korzystanie ze zwolnienia przez jedną z osób uprawnionych, nie wykluczają jednak w wyraźny sposób możliwości „podzielenia się” nim przez obie uprawnione osoby (każda po jednym dniu) w danym roku kalendarzowym albo w dowolnym okresie obejmującym lata kalendarzowe, aż do osiągnięcia przez dziecko wieku wyłączającego prawo do tego zwolnienia. Uprawnione osoby powinny zadecydować, które z nich skorzystają z uprawnienia i wezmą zwolnienie od pracy. Następnym krokiem powinno być złożenie pracodawcy oświadczenia o zamiarze lub braku zamiaru korzystania ze zwolnienia na dziecko w wieku do 14 lat. W związku z powyższym, składając wniosek o zwolnienie od pracy, pracownik powinien także złożyć oświadczenie, że drugi rodzic (opiekun) nie będzie korzystał z tego uprawnienia. Pracodawca powinien przechowywać takie oświadczenie w aktach osobowych pracownika, w części B obejmującej dokumenty dotyczące nawiązania stosunku pracy oraz przebiegu zatrudnienia pracownika, tak jak nakazuje to § 6 ust. 2 pkt 2 lit. c rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz.U. Nr 62, poz. 286 z późn.zm.).
Stosownie do wniosku pracownika zwolnienie może być udzielone jednorazowo w wymiarze dwóch dni albo dwa razy po jednym dniu. Termin zwolnienia powinien być uzgodniony z pracodawcą. Przepisy nie zawierają jakichkolwiek ograniczeń, jeżeli chodzi o termin wykorzystania tego zwolnienia. Tak więc zwolnienie od pracy na dwa dni może być wykorzystane przez pracownika w dowolnym terminie.
Określony przepisami kodeksu pracy dwudniowy wymiar zwolnienia od pracy przysługuje pracownikowi wychowującemu co najmniej jedno dziecko, co oznacza, że wymiar zwolnienia jest stały i nie jest zależny od liczby wychowywanych dzieci.
Przykład
Jarosław K. jest ojcem dwójki dzieci w wieku 10 i 12 lat. Chcąc skorzystać ze zwolnienia przysługującego pracownikom wychowującym dzieci wystąpił do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie mu czterech dni zwolnienia, po dwa dni na każde dziecko. Pracodawca udzielił mu zwolnienia na dwa dni, czyli w maksymalnym wymiarze.
Uprawnienie do zwolnienia od pracy pracownika wychowującego dziecko nie jest uzależnione od posiadania u danego pracodawcy określonego stażu pracy. Prawo do tego zwolnienia nabywa się z dniem podjęcia pracy. W razie rozwiązania stosunku pracy z jednym pracodawcą i niewykorzystania w całości lub części zwolnienia od pracy przysługującego pracownikom wychowującym co najmniej jedno dziecko, przysługuje ono u nowego pracodawcy. Z tego powodu rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (Dz.U. Nr 60, poz. 282 z późn.zm.) nakazuje w § 1 ust. 1 pkt 8, aby w świadectwie pracy zamieszczać informacje niezbędne do ustalenia uprawnień ze stosunku pracy i uprawnień z ubezpieczenia społecznego, dotyczące m.in. wykorzystania w roku kalendarzowym, w którym ustał stosunek pracy, zwolnienia od pracy przewidzianego w art. 188 k.p.
Prawo do zwolnienia na dziecko oraz jego wymiar nie są uzależnione od wymiaru czasu pracy. Jeżeli osoba uprawniona nie jest zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy, to zwolnienia udziela się jej na dwa dni, ale w dniach, w których zgodnie z harmonogramem powinna świadczyć pracę.
Za czas zwolnienia od pracy na dziecko w wieku do 14 lat pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Przy obliczaniu tego wynagrodzenia stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy. Stanowi o tym § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 z późn.zm.).
Utrata prawa do zwolnienia
Zwolnienie od pracy przysługuje pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat. Stąd też pozbawienie pracownika władzy rodzicielskiej nad dzieckiem pozbawia go prawa do zwolnienia.
Jak już była o tym mowa, pracownik może wykorzystać zwolnienie od pracy w dowolnym terminie. Jeżeli jednak nie wykorzystał tego zwolnienia w danym roku kalendarzowym, to pracownik nie ma prawa do tego zaległego zwolnienia w następnym roku kalendarzowym.
Przykład
Joanna W. jest matką dziecka w wieku 8 lat. W 2006 r. nie skorzystała z dwóch dni zwolnienia od pracy przysługujących pracownikom wychowującym dzieci w wieku do 14 lat. W sierpniu 2007 r. Joanna W. złożyła pracodawcy wniosek o udzielenie dwóch dni zaległego zwolnienia za 2006 r. oraz dwóch dni zwolnienia przysługującego za 2007 r. Z powodu wygaśnięcia prawa do zwolnienia za 2006 r. pracodawca odmówił jego udzielenia, udzielił natomiast zwolnienia od pracy przysługującego za 2007 r.
Pracownik traci prawo do zwolnienia także w przypadku, gdy nie wykorzysta przysługującego mu prawa przed ukończeniem przez dziecko 14 lat. Po dniu, w którym dziecko ten wiek osiągnie, traci on prawo do zwolnienia. Należy dodać, że wiek dziecka oblicza się według zasad określonych w kodeksie cywilnym (art. 112 k.c.).
Prawo do zasiłku opiekuńczego
Kwestie związane z zasiłkiem opiekuńczym z tytułu nieobecności pracownika w pracy z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem regulują przepisy art. 32-35 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 z późn.zm.). Zasiłek taki przysługuje pracownikowi (ubezpieczonemu) podlegającemu obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat w przypadku:
- nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,
- porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,
- pobytu małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.
Zasiłek przysługuje także w razie zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny - czyli np. chorym dzieckiem powyżej 14 lat, jeżeli pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.
Należy nadmienić, że zgodnie z przepisami wspomnianej ustawy za dzieci uważa się dzieci własne ubezpieczonego lub jego małżonka oraz dzieci przysposobione, a także dzieci obce przyjęte na wychowanie i utrzymanie.
Zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki. Okres zasiłkowy nie może jednak trwać dłużej niż:
- 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad zdrowym dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat oraz chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 lat;
- 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad chorym dzieckiem powyżej 14 lat, jeżeli pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki.
Zasiłek opiekuńczy przysługuje łącznie na opiekę nad dziećmi za okres nie dłuższy niż 60 dni w roku kalendarzowym.
Jeżeli poza ubezpieczonym są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, mogący zapewnić opiekę dziecku lub choremu członkowi rodziny, to zasiłek opiekuńczy nie przysługuje. Nie dotyczy to jednak opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat.
Przykład
Małgorzata Z. złożyła wniosek w celu uzyskania zasiłku opiekuńczego w związku z koniecznością sprawowania opieki nad 6-letnią chorą córką w dniach od 12 do 16 listopada 2007 r. W tym czasie Marek Z., ojciec dziecka i mąż Małgorzaty Z., przebywał na urlopie wypoczynkowym, który spędzał w miejscu zamieszkania. W takim przypadku zasiłek opiekuńczy nie przysługuje ani matce, ani ojcu dziecka.
Miesięczny zasiłek opiekuńczy wynosi 80 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Zasiłek nie przysługuje za okresy, w których ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. Okresy te wlicza się jednak do okresu zasiłkowego. Zasiłek nie przysługuje również w czasie: urlopu bezpłatnego, urlopu wychowawczego i tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności. Wyjątkiem są przypadki, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania. Wymienionych okresów nie wlicza się do okresu zasiłkowego.
Ubezpieczony traci prawo do zasiłku opiekuńczego za cały okres zwolnienia od pracy, jeżeli podczas tego zwolnienia wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.
Prawo pracowników (ubezpieczonych) do zasiłku opiekuńczego i jego wysokość ustalają oraz zasiłki te wypłacają płatnicy składek na ubezpieczenie chorobowe, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych, bądź ZUS - pracownikom (ubezpieczonym), których płatnicy składek zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 20 ubezpieczonych.
Wypłata zasiłku
Przyznanie i wypłata zasiłku opiekuńczego następuje po złożeniu wniosku do uzyskania tego zasiłku. Mają przy tym zastosowanie przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 17 lipca 1999 r. w sprawie określenia dowodów stanowiących podstawę przyznania i wypłaty zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 65, poz. 742 z późn.zm.).
Dowodami do przyznania i wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem w wieku do lat 8 jest:
- oświadczenie ubezpieczonego - w razie nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,
- decyzja właściwego inspektora sanitarnego - w przypadku izolacji dziecka z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej,
- zaświadczenie wystawione przez lekarza, lekarza stomatologa, starszego felczera lub felczera, upoważnionego do wystawiania zaświadczeń lekarskich na podstawie przepisów o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, na zwykłym druku - w przypadku porodu lub choroby małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki, bądź w przypadku pobytu małżonka, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.
W celu uzyskania zasiłku opiekuńczego pozostawanie z chorym członkiem rodziny we wspólnym gospodarstwie domowym ubezpieczony dokumentuje oświadczeniem.
Wypłata zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem w wieku do 8 lat następuje na podstawie asygnaty zastępczej na druku ZUS Z-7.
Podstawa prawna:
- ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.zm.),
- ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 z późn.zm.).