Osoby uprawnione do zasiłku
Warunki nabywania prawa do zasiłku opiekuńczego oraz zasady ustalania, przyznawania i wypłacania tego świadczenia zostały uregulowane przepisami ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (j.t. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn.zm.), zwanej dalej ustawą. Zasiłek opiekuńczy - w myśl art. 16 powołanej wyżej ustawy - przysługuje niepełnosprawnemu dziecku, osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia (jeżeli legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności) oraz osobie, która ukończyła 75 lat. Zasiłek pielęgnacyjny przysługuje także osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 roku życia legitymującej się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21 roku życia. Należy pamiętać, że zarówno zasiłek pielęgnacyjny, jak i pozostałe świadczenia rodzinne określone przepisami ustawy (zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego, świadczenie pielęgnacyjne, zapomoga wypłacana przez gminy, jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka) przysługują osobom, jeżeli zamieszkują na terytorium Polski przez okres zasiłkowy, w którym otrzymują świadczenia rodzinne, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej. Tymi osobami - zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy są:
a) obywatele polscy oraz
b) cudzoziemcy:
- do których stosuje się przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
- jeżeli wynika to z wiążących Polskę umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym,
- przebywający na terytorium Polski na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 53 ust. 1 pkt 13 ustawy z 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (j.t. Dz.U. z 2006 r. Nr 234, poz. 1694), zgody na pobyt tolerowany lub w związku z uzyskaniem w Polsce statusu uchodźcy, jeżeli zamieszkują z członkami rodzin na terytorium Polski.
Zasiłek pielęgnacyjny nie będzie przysługiwał osobie przebywającej w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, jeżeli pobyt osoby i udzielane przez tę instytucję świadczenia częściowo lub w całości finansowane są z budżetu państwa albo z Narodowego Funduszu Zdrowia. Przy czym instytucją zapewniającą całodobowe utrzymanie - w myśl art. 3 pkt 7 ustawy - będzie dom pomocy społecznej, placówka opiekuńczo-wychowawcza, młodzieżowy ośrodek wychowawczy, schronisko dla nieletnich, zakład poprawczy, areszt śledczy, zakład karny, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, szkoła wojskowa lub inna szkoła, jeżeli instytucje te zapewniają nieodpłatnie pełne utrzymanie.
Przyznanie zasiłku
Postępowanie w sprawie o przyznanie zasiłku pielęgnacyjnego wszczyna się na podstawie wniosku o ustalenie prawa do zasiłku pielęgnacyjnego, którego wzór określa załącznik nr 6 do rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z 2 czerwca 2005 r. w sprawie sposobu i trybu postępowania w sprawach o świadczenia rodzinne (Dz.U. Nr 105, poz. 881 z późn.zm.). Do wniosku dołącza się orzeczenie o niepełnosprawności albo orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ze wskazaniem daty powstania niepełnosprawności, albo orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności oraz uwierzytelnioną kopię dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby ubiegającej się o zasiłek pielęgnacyjny.
W myśl art. 24 ust 2 ustawy, prawo do zasiłku ustala się począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami. Prawo do zasiłku pielęgnacyjnego ustala się na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności zostało wydane na czas określony. W tym przypadku prawo do zasiłku pielęgnacyjnego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia (ust. 4 tego samego artykułu ustawy).
Zasiłek pielęgnacyjny wypłaca organ właściwy - nie później niż do ostatniego dnia miesiąca, za który został przyznany. Jeżeli wniosek zostanie złożony po 10. dniu miesiąca, świadczenie za dany miesiąc powinno być wypłacone najpóźniej do ostatniego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym wniosek zostanie złożony.
Przepis niezgodny z Konstytucją
Trybunał Konstytucyjny 23 października br. rozpoznał pytanie prawne Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku dotyczące zasad przyznawania zasiłku pielęgnacyjnego osobie niepełnosprawnej, która ukończyła 16 lat. Sprawa dotyczyła Bronisławy Sz., która złożyła w Powiatowym Zespole do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności wniosek o ustalenie stopnia niepełnosprawności. Otrzymała orzeczenie o zaliczeniu jej do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Odwołała się od tej decyzji do Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności, który orzekł znaczny i trwały charakter niepełnosprawności od 24 kwietnia 2006 r. Następnie Bronisława Sz. złożyła w Ośrodku Pomocy Społecznej wniosek o ustalenie prawa do zasiłku pielęgnacyjnego. Decyzją burmistrza skarżąca otrzymała zasiłek pielęgnacyjny dla osoby niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 lat na czas nieokreślony, poczynając od 1 września 2006 r. Od tej decyzji Bronisława Sz. wniosła odwołanie uważając, że zasiłek powinna otrzymać od dnia ustalenia znacznego stopnia niepełnosprawności, czyli od 24 kwietnia 2006 r. Samorządowe kolegium odwoławcze utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji wskazując, że termin został określony zgodnie z przepisem ustawy o świadczeniach rodzinnych: prawo do świadczeń rodzinnych ustala się począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami. Bronisława Sz. wniosek o ustalenie prawa do zasiłku pielęgnacyjnego z załączonym orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności z 21 sierpnia 2006 r. złożyła 4 września 2006 r. Decyzję tę Bronisława Sz. zaskarżyła do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Sąd powziął wątpliwość, czy unormowanie przewidujące, iż zasiłek pielęgnacyjny przyznaje się od początku miesiąca, w którym złożono wniosek o jego ustalenie w organie właściwym do jego przyznania, mimo konieczności uprzedniego uzyskania orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności wydawanego przez inny organ administracji publicznej, jest zgodne z konstytucyjną zasadą zaufania do państwa i stanowionego prawa.
Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 24 ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych - w zakresie, w jakim stanowi, że w wypadku wniosku o przyznanie zasiłku pielęgnacyjnego osobie niepełnosprawnej w wieku powyżej 16 lat, legitymującej się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności uzyskanym w wyniku rozpoznania przez Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności jej odwołania od orzeczenia Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności, prawo do świadczeń rodzinnych ustala się począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek - jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 69 Konstytucji.
Zdaniem Trybunału, zasiłek pielęgnacyjny spełnia efektywnie cel, gdy jest przyznawany od daty wskazanej w orzeczeniu o znacznej niepełnosprawności. Biorąc pod uwagę przede wszystkim cel zasiłku pielęgnacyjnego, a ponadto tryb orzekania o niepełnosprawności, który zgodnie z przewidzianymi prawem terminami może trwać kilka miesięcy, ustanowiony w kwestionowanym przepisie termin (prawo do zasiłku pielęgnacyjnego ustala się począwszy od miesiąca, w którym wpłynął wniosek z prawidłowo wypełnionymi dokumentami) jest niezgodny z Konstytucją. Narusza wynikający z zasady państwa prawnego nakaz przestrzegania przez ustawodawcę zasad poprawnej legislacji. Przepis ten w systemie przyznawania zasiłku pielęgnacyjnego jest nielogiczny i niekonsekwentny w stopniu uniemożliwiającym realizację celu wynikającego z Konstytucji.
Orzeczenie Trybunału będzie obowiązywało od daty ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
Podstawa prawna:
- ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (j.t. Dz.U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z późn.zm.),
- wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 października 2007 r., sygn. akt P 28/07.
Alicja Grynczel