Pracownikowi poszkodowanemu w wypadku przy pracy lub wskutek choroby zawodowej przysługują świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego. Jeśli jednak szkoda nie została w całości pokryta przez świadczenia wypłacane przez ZUS, poszkodowany pracownik może dochodzić od pracodawcy roszczeń uzupełniających w oparciu o przepisy prawa cywilnego.
Wypadek przy pracy lub choroba zawodowa może stanowić czyn niedozwolony w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego. Jednym ze świadczeń przysługujących w takiej sytuacji jest renta uzupełniająca. Ma ona zrekompensować pracownikowi szkodę polegającą na zmniejszeniu jego dochodów wskutek stwierdzenia całkowitej lub częściowej jego niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Pracownik dochodząc w sądzie pracy renty uzupełniającej, powinien pamiętać, że to na nim spoczywa ciężar udowodnienia podstawy odpowiedzialności pracodawcy, szkody oraz związku przyczynowego pomiędzy szkodą a wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.
Jaka podstawa do renty
Podstawę do ustalenia wysokości renty uzupełniającej stanowi różnica pomiędzy zarobkami, które poszkodowany pracownik otrzymywałby nadal, gdyby nie wypadek przy pracy, a aktualnymi dochodami pracownika - najczęściej rentą z ubezpieczenia społecznego z tytułu częściowej lub całkowitej niezdolności do pracy. W praktyce hipotetyczne zarobki poszkodowanego ustala się na podstawie wynagrodzeń pracowników aktualnie zatrudnionych u danego pracodawcy na takim samym stanowisku, które zajmował poszkodowany przed wypadkiem. Sąd uwzględnia zarobki najbardziej realne do osiągnięcia przez poszkodowanego. Przy braku szczególnych okoliczności, które powinien wykazać powód, z reguły nie ma podstaw do uwzględnienia zarobków najwyższych, bowiem sama teoretyczna możliwość zatrudnienia w placówkach oferujących najwyższe zarobki nie jest wystarczająca do przyjęcia, że poszkodowany rzeczywiście byłby w takiej placówce zatrudniony (wyrok SN z 6 czerwca 2002 r.; I CKN 693/00, niepubl.). Renta uzupełniająca przysługująca poszkodowanemu, który zachował częściową zdolność do pracy, powinna odpowiadać różnicy między zarobkami, jakie mógłby osiągać, gdyby nie uległ wypadkowi, a sumą renty z ubezpieczenia społecznego i wynagrodzenia, jakie jest w stanie uzyskać przy wykorzystaniu swej mniejszej zdolności do pracy. W praktyce często przyjmuje się, że poszkodowany mógłby osiągnąć co najmniej wynagrodzenie minimalne (przykład 1).
PRZYKŁAD 1: USTALENIE PODSTAWY RENTY UZUPEŁNIAJĄCEJ
Pracownik (zatrudniony dotychczas na stanowisku górnika) otrzymuje rentę wypadkową z ubezpieczenia społecznego z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową (pylica płuc) w wysokości 2000 zł miesięcznie netto. Jest to jego jedyny dochód. Gdyby nie choroba zawodowa, pracownik - pozostając nadal w zatrudnieniu - otrzymywałby miesięczne wynagrodzenie 3500 zł netto. Były pracodawca - po rozwiązaniu dotychczasowego stosunku pracy - zaoferował mu zatrudnienie w charakterze dozorcy za wynagrodzenie 900 zł netto miesięcznie. Pracownik odmówił.
Jak obliczyć - PODSTAWA DO RENTY
Ustalenie renty uzupełniającej może nastąpić na poziomie kwoty 600 zł miesięcznie:
3500 zł (hipotetyczne zarobki pracownika, które mógłby uzyskać, gdyby nie choroba zawodowa) - 2000 zł (renta z ZUS) - 900 zł (zarobki, które mógł uzyskać, przyjmując ofertę pracodawcy) = 600 zł
Jaka szkoda przyszła
Renta uzupełniająca ma kompensować nie tylko szkodę już doznaną - za okres wsteczny przed ustaleniem jej wysokości, lecz także szkodę przyszłą. Wymaga to określenia poziomu hipotetycznych dochodów i prognozowanych na przyszłość dochodów faktycznych poszkodowanego, tak by ustalona wysokość renty powodowała zbliżenie sytuacji materialnej poszkodowanego do tej, w jakiej pozostawałby, gdyby nie utracił - wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej - możliwości zarobkowych (lub gdyby takie możliwości nie zostały mu ograniczone). Nie musi być to sytuacja identyczna. Ukształtowanie odpowiedniej renty uzupełniającej oraz zbliżenie jej wysokości do realnej szkody przyszłej nakazuje zatem, aby przy ustalaniu hipotetycznych możliwości zarobkowych uwzględniać średnie wynagrodzenia pracowników, porównywalne w dłuższym okresie czasu, a sporadycznie otrzymywane świadczenia pracownicze doliczać w częściach proporcjonalnych do okresu, w którym wypłata występuje (przykład 2).
PRZYKŁAD 2: JAK UWZGLĘDNIAĆ PREMIĘ
Gdyby nie wypadek przy pracy, pracownik pozostawałby w zatrudnieniu u pracodawcy i otrzymałby premię roczną wypłacaną w styczniu danego roku. Świadczenie to trzeba uwzględnić przy ustalaniu wysokości renty uzupełniającej, z tym że nie należy go doliczać do hipotetycznych dochodów poszkodowanego ze stycznia, ale rozbić ją na poszczególne miesiące i przyjąć w wysokości 1/12.
Orzecznictwo sądowe również wskazuje, jakie składniki wynagrodzenia należy przyjmować do ustalenia wysokości renty uzupełniającej. W wyroku z 2 grudnia 2003 r. (II UK 162/03,OSNP z 2004 r. nr 17, poz. 305) Sąd Najwyższy uznał, że przy ustaleniu wysokości renty uzupełniającej należy uwzględnić uzyskane przez pracownika od pracodawcy świadczenia w naturze stanowiące przychód według ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Do potencjalnych dochodów, które pracownik utracił wskutek wypadku przy pracy, trzeba też zaliczyć nagrodę jubileuszową (jeśli prawo do takiego świadczenia u danego pracodawcy jest przewidziane w przepisach wewnątrzzakładowych lub wynika z tzw. pragmatyk służbowych). Przy ustalaniu wysokości renty uzupełniającej uwzględnia się także utraconą możliwość zwiększenia zarobków z tytułu pracy w porze nocnej, w święta i w warunkach szkodliwych.
W niektórych sytuacjach należałoby wziąć również pod uwagę wynagrodzenie pracownika, które uzyskiwał za pracę w godzinach nadliczbowych, szczególnie jeśli praca w takich godzinach miała charakter stały i decydowała o przeciętnej wysokości uzyskiwanego przez pracownika wynagrodzenia (wyrok SN z 13 kwietnia 1977 r., III PR 41/77, niepubl.).
Kiedy zmiana wysokości
Zgodnie z art. 907 par. 2 k.c., jeżeli obowiązek płacenia renty wynika z ustawy, każda ze stron może w razie zmiany stosunków żądać zmiany wysokości lub czasu trwania renty, chociażby wysokość renty i czas jej trwania były ustalone w orzeczeniu sądowym lub w umowie. Chodzi tu zatem zarówno o jej podwyższenie, jak i obniżenie. Na podstawie tego przepisu możliwa jest zatem zmiana wcześniej ustalonej (czy to w wyroku sądu pracy, czy to w umowie sądowej lub pozasądowej zawartej pomiędzy pracownikiem lub pracodawcą) wysokości renty uzupełniającej.
ENCYKLOPEDIA PRAWA
Wypadek w drodze do pracy lub z pracy - nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.
Andrzej Marek sędzia Sądu Okręgowego w Legnicy
Podstawa prawna:
Art. 6 ust. 1 pkt 6, art. 17 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U nr 199, poz. 1673 z późn. zm.).
Art. 12-14, art. 57-64 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
Art. 903-907 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
