W przypadku śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o jednorazowe świadczenie z tytułu wypadku przy pracy, wypłaca się je w pierwszej kolejności małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła ona wspólne gospodarstwo domowe.
W praktyce dochodzi jednak do kontrowersji, czy członkowie rodziny zmarłego pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy, a następnie zmarł przed otrzymaniem jednorazowego odszkodowania mają do niego prawo, czy też uprawnienie to wygasa równocześnie ze śmiercią uprawnionego. Wątpliwości pojawiają się przede wszystkim dlatego, że kwestia ta nie jest wprost uregulowana w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Kategorie uprawnionych
Dlatego też konieczne jest z mocy art. 58 tej ustawy skorzystanie z przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W myśl zaś art. 136 ust. 1 i 2 tej ustawy w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku – małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku – innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.
Osoby te mają prawo do udziału w prowadzeniu postępowania o świadczenia, nieukończonego wskutek śmierci osoby, która o nie wystąpiła.
Musi być wniosek
Artykuł 136 ustawy o emeryturach i rentach FUS dotyczy więc tylko takiej sytuacji, w której osoba uprawniona do uzyskania świadczenia z ubezpieczenia społecznego przed swoją śmiercią złożyła stosowny wniosek do organu rentowego, a do chwili śmierci nie wydano jeszcze decyzji w sprawie wnioskowanego świadczenia bądź też, gdy decyzja ta została co prawda wydana, lecz świadczenie nie zostało jeszcze wypłacone do rąk ubezpieczonego.
Wówczas wymienieni w tym przepisie następcy prawni zmarłego mają prawo do udziału w dalszej części postępowania w sprawie przyznania świadczenia, o ile decyzja nie została jeszcze wydana; jeśli zaś decyzję taką wydano, to ustalone świadczenie powinno być im wypłacone za okres od dnia ustalonego w decyzji do dnia śmierci ubezpieczonego (przykład 1).
PRZYKŁAD 1
Mechanik zatrudniony w spółce X uległ 2 maja 2005 r. wypadkowi przy pracy, w wyniku którego złamał nogę. Spółka przeprowadziła postępowanie powypadkowe i sporządziła protokół, zaś pracownik złożył wniosek do ZUS o przyznanie jednorazowego odszkodowania. Następnie został zbadany przez lekarza orzecznika ZUS, który stwierdził 5 proc. długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Po kilku dniach mechanik zmarł wskutek zawału serca. Po jego śmierci żona mechanika wystąpiła o wypłacenie jej jednorazowego odszkodowania. ZUS wydał decyzję, w której przyznał jej kwotę odpowiadającą 5 proc. jednorazowego odszkodowania.
Przepis szczególny
Warto podkreślić, że art. 136 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest w stosunku do prawa spadkowego przepisem szczególnym. Wyklucza więc możliwość zastosowania tego prawa również do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy.
Oznacza to, że wymienione w nim osoby mają prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego niezależnie od tego, czy są spadkobiercami zmarłego (przykład 2).
PRZYKŁAD 2
Pracownica spółki uległa wypadkowi przy pracy – została poparzona gorącym gazem. Wystąpiła do ZUS z wnioskiem o wypłatę jednorazowego odszkodowania z tytułu uszczerbku na zdrowiu. Po kilku tygodniach doznała udaru, wskutek którego zmarła. Zostawiła testament, w którym jako swego jedynego spadkobiercę powołała swoją matkę. Jej mąż, z którym wspólnie zamieszkiwała do chwili śmierci, wystąpił do ZUS o wypłacenie mu kwoty jednorazowego odszkodowania należnego zmarłej żonie. ZUS wydał decyzję, w której przyznał mu jednorazowe odszkodowanie.
Kiedy roszczenie wygasa
Prawo do świadczeń z zakresu ubezpieczenia (zabezpieczenia) społecznego jest prawem osobistym, nie wchodzi ono w skład masy spadkowej. Zatem roszczenie o świadczenie przysługujące z tego tytułu wygasa wraz ze śmiercią uprawnionego. Powoduje to, że zasadniczo następcy prawni zmarłego nie mają do nich prawa. Mogą jednak brać udział w dalszym prowadzeniu postępowania o świadczenie z ZUS, które nie zostało ukończone wskutek śmierci osoby, która o te świadczenia wystąpiła. Jest to wyraźne i jednoznaczne zakreślenie granic następstwa prawnego.
Przepis ten pozwalający na realizację w tych granicach prawa osobistego, wygasłego ze śmiercią uprawnionego, jest przepisem szczególnym, którego wykładnia rozszerzająca jest niedopuszczalna. Zatem, jeśli zmarły nie wystąpił z wnioskiem do ZUS o jednorazowe odszkodowanie, jego następcy nie mają podstaw do dochodzenia świadczenia z ZUS. Gdy zaś z takim wnioskiem wystąpił, są do tego uprawnieni.
Oznacza to, że decydujące znaczenie ma fakt złożenia wniosku przez zmarłego, w sytuacji bowiem złożenia wniosku do organu rentowego tylko przez członków rodziny zmarłego dyspozycja art. 136 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie może mieć zastosowania (przykład 3).
PRZYKŁAD 3
Laborantka cierpiała na chorobę zawodową płuc. Otrzymała decyzję stwierdzającą chorobę zawodową i miała zamiar wystąpić do ZUS o przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu trwałego uszczerbku na zdrowiu, jakiego doznała wskutek choroby zawodowej. Uległa jednak wypadkowi samochodowemu i w wyniku doznanych obrażeń zmarła. Jej syn Krzysztof, z którym wspólnie zamieszkiwała, wystąpił do ZUS o przyznanie mu jednorazowego odszkodowania. ZUS wydał decyzję odmowną. Wówczas Krzysztof J. wystąpił do sądu. Sąd oddalił odwołanie. Uznał bowiem, że decyzja ZUS była słuszna, gdyż jego matka nie wystąpiła wnioskiem o wypłatę jednorazowego odszkodowania i uprawnienie do tego świadczenia wygasło z chwilą jej śmierci.
Podstawa prawna
• Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. z 2002 r. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
Ryszard Sadlik
Sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach