Jeżeli pracownik, w czasie korzystania ze zwolnienia lekarskiego stwierdzającego jego niezdolność do pracy, będzie wykonywał inną pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie w sposób niezgodny z jego celem, to straci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.
Ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia (art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 60, poz. 636).
Nie można wykonywać żadnej pracy
Zatem pracownik, który korzysta ze zwolnienia lekarskiego stwierdzającego jego niezdolność do pracy, nie może w tym czasie wykonywać żadnej pracy zarobkowej. Przez pracę zarobkową należy rozumieć wszelką pracę mającą przynieść zarobek (dochód) wykonywaną na każdej podstawie prawnej, bez względu na wymiar czasu tej pracy i jej charakter.
Sprawdzenie pracownika na zwolnieniu
W celu sprawdzenia sposobu wykorzystywania zwolnień lekarskich ZUS wysyła swych pracowników na kontrolę do osób przebywających na zwolnieniach. W myśl bowiem art. 68 ust. 1 ww. ustawy ZUS oraz płatnicy składek, o których mowa w art. 61 ust. 1 pkt 1, są uprawnieni do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem oraz do formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich. W razie stwierdzenia w trakcie kontroli, że osoba korzystająca ze zwolnienia lekarskiego wykonuje pracę lub wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem, osoba kontrolująca sporządza protokół, w którym podaje, na czym polegało nieprawidłowe wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego od pracy. Protokół ten powinien być następnie przedłożony osobie kontrolowanej w celu wniesienia przez nią uwag. Kontrolerzy ZUS zwykle sprawdzają, czy pracownik jest w domu, czy też nie znajduje się w siedzibie swojego pracodawcy, a w razie stwierdzenia tam jego obecności na ogół uznają, że wykonuje on pracę zarobkową. Skutkiem stwierdzenia przez kontrolerów, że pracownik nadal wykonuje czynności związane z pracą, mimo że korzysta ze zwolnienia lekarskiego, jest wydanie przez właściwy oddział ZUS decyzji, w której pozbawia się tę osobę zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim. Bez znaczenia jest przy tym, w którym dniu zostanie stwierdzone wykonywanie pracy, a więc czy będzie to na początku okresu objętego zwolnieniem lekarskim, czy np. w przedostatnim dniu tego okresu. Zawsze bowiem utrata zasiłku chorobowego obejmuje cały okres objęty zwolnieniem lekarskim. Nie ważne jest także to, czy praca była wykonywana przez kilka dni, czy też przez godzinę lub kilkanaście minut. Nie bierze się też wówczas pod uwagę okoliczności wskazujących, że pracownik w tym czasie był faktycznie chory i zasadnie otrzymał zwolnienie lekarskie (przykład 1).
PRZYKŁAD 1
Czytelniczka pracuje w biura pośrednictwa. Ponieważ zachorowała, udała się do lekarza i uzyskała zwolnienie lekarskie stwierdzające jej niezdolność do pracy na okres 1 miesiąca. Po dwóch dniach choroby odebrała telefon od swojego przełożonego, że przyjechał klient z reklamacją i prosi o rozmowę. Udała się więc z domu do biura, aby wyjaśnić powstałe nieporozumienie. W czasie jej rozmowy z klientem, któremu wypisywała aneks do umowy, do biura przyszli kontrolerzy ZUS, którzy spisali protokół, stwierdzając, że zastali ją przy pracy. Następnie ZUS wydał decyzję, w której pozbawił ubezpieczoną zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia lekarskiego.
Wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z celem
Pracownik traci prawo do zasiłku chorobowego także w przypadku wykorzystywania zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem. Jest to alternatywna przesłanka utraty prawa do zasiłku chorobowego w stosunku do wykonywania pracy zarobkowej. Zatem dla utraty prawa do zasiłku wystarczy stwierdzenie przez ZUS choćby jednej z tych okoliczności. Za wykorzystanie zwolnienia od pracy niezgodnie z jego celem uważa się nieprzestrzeganie wskazań lekarskich, np. nakazu leżenia w łóżku, zakazu wykonywania różnych prac domowych czy pracy w gospodarstwie rolnym itp. Pracownik nie powinien więc np. dźwigać ciężarów, pomagając przy przeprowadzce lub budowie domu, gdy ma chory kręgosłup lub serce, czy uprawiać sportów wymagających dużego wysiłku niewskazanych przy jego stanie zdrowia. Postępowanie takie jest bowiem sprzeczne z celem, w jakim udzielono zwolnienia lekarskiego, którym jest podjęcie przez pracownika koniecznego leczenia i wypoczynku prowadzącego do odzyskania zdolności do pracy.
Wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie od pracy wykorzystywane było niezgodnie z jego celem, rozstrzyga właściwy oddziału ZUS, uzyskując w miarę potrzeby opinię lekarza leczącego (przykład 2).
PRZYKŁAD 2
Pracownica jest zatrudniona w hurtowni. Z powodu bólów kręgosłupa w odcinku lędźwiowym uzyskała zwolnienie lekarskie na okres 3 tygodni. W piątym dniu tego zwolnienia lekarskiego postanowiła pomóc siostrze przy prowadzeniu sklepu z owocami. Kontrolerzy ZUS zastali ją przy przenoszeniu skrzynek z jabłkami i uznali, że wykorzystuje zwolnienie w sposób sprzeczny z jego przeznaczeniem. Następnie oddział ZUS wydał decyzję o pozbawieniu jej zasiłku chorobowego za cały okres zwolnienia.
Postępowanie po wniesieniu odwołania
Pracownik, wobec którego ZUS wydał decyzję o pozbawieniu go prawa do zasiłku chorobowego za okres zwolnienia lekarskiego, może wnieść odwołanie od tej decyzji do właściwego sądu rejonowego, w którym znajduje się wydział pracy i ubezpieczeń społecznych. O prawie do wniesienia odwołania powinien być pouczony w decyzji ZUS. Odwołanie to wnosi się za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał zaskarżoną decyzję. W odwołaniu należy podać zarzuty wobec decyzji, czyli wskazać, co kwestionuje się w ustaleniach ZUS będących podstawą wydania decyzji. Można także wskazać wnioski dowodowe mające wykazywać wadliwość zaskarżonej decyzji. Następnie sprawa toczy się przed sądem w trybie procesu, którego równorzędnymi stronami są pracownik i ZUS. Daje to pracownikowi możliwość wykazania, że wbrew twierdzeniom ZUS nie wykonywał pracy zarobkowej lub też nie wykorzystywał zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego przeznaczeniem, a np., że zjawił się w pracy tylko w celu zabrania dokumentów, czy potwierdzenia faktu ubezpieczenia, czego zażądano od niego w przychodni lub szpitalu. Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego rozstrzyga, czy oddalić odwołanie, czy też zmienić zaskarżoną decyzję ZUS i przyznać pracownikowi prawo do zasiłku chorobowego za okres zwolnienia lekarskiego.
WAŻNE
Po stwierdzeniu nieprawidłowego wykorzystywania zwolnienia lekarskiego ZUS pozbawia pracownika zasiłku chorobowego za cały okres niezdolności do pracy.
ORZECZNICTWO
Pracą zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim.
(wyrok z 5 kwietnia 2005 r. (I UK 370/04, OSNP z 2005 r. nr 21, poz. 342)
Adnotacja na zwolnieniu lekarskim o treści: „pacjent może chodzić” nie usprawiedliwia wykonywania pracy przez pracownika, którego taka adnotacja dotyczy. Taki zapis upoważnia go jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego, np. poruszanie się po mieszkaniu, udanie się na zabieg czy kontrolę lekarską.
(wyrok s. apel. w Katowicach z 12 listopada 2002 r., III AUa 3189/01, niepublik.)
Podstawa prawna
• Art. 17 ust. 1, art. 61 ust. 1 pkt 1, art. 68 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267).
Ryszard Sadlik
Sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach