Nauczyciele akademiccy nie są objęci przepisami Karty Nauczyciela. Nie mogą więc przechodzić bez względu na wiek na emeryturę nauczycielską przewidzianą w tej ustawie.
Przepisy regulujące sprawy szkolnictwa wyższego przewidują jednak dla nich odrębne uprawnienie – wcześniejszą emeryturę w obniżonym o 5 lat wieku emerytalnym.
Nauczyciele akademiccy, pomimo tego, że wykonują pracę o podobnym charakterze jak nauczyciele, nie mają takich uprawnień jak oni. Karta bowiem ich nie dotyczy. Ustawa ta wyraźnie definiuje pojęcie nauczyciela, stanowiąc, że jej przepisy stosuje się do nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w przedszkolach, szkołach i placówkach wymienionych w określonych przepisach Karty. Wśród tych placówek nie ma szkół wyższych.
Status nauczycieli akademickich reguluje natomiast ustawa – Prawo o szkolnictwie wyższym, która obowiązuje od 1 września 2005 r. i zastąpiła ustawę z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym. Jest w niej również przepis przewidujący możliwość przejścia niektórych osób z omawianej grupy zawodowej na wcześniejszą emeryturę.
Jakie warunki
Zgodnie z art. 267 nowej ustawy nauczyciel akademicki urodzony przed dniem 31 grudnia 1948 r. może na swój wniosek przejść na emeryturę, jeżeli łącznie spełnił trzy warunki:
• ukończył odpowiedni wiek emerytalny,
• przepracował w czasie swojej kariery zawodowej wymaganą liczbę lat,
• pracował przez odpowiednio długi okres w szkolnictwie lub instytucjach naukowych.
Warunek pracy w szkolnictwie lub instytucjach naukowych jest jednakowy dla wszystkich nauczycieli akademickich i wynosi 20 lat. Natomiast pierwsze dwa warunki zróżnicowane są dla kobiet i mężczyzn. Kobiety mogą przejść na wcześniejszą emeryturę dla nauczycieli akademickich po ukończeniu 55 lat i przepracowaniu ogółem 20 lat, a mężczyźni po ukończeniu 60 lat i przepracowaniu ogółem 30 lat.
Mówiąc o drugim z wymienionych wyżej warunków, ustawa używa pojęcia „przepracowanie”. Nie oznacza to jednak, że do wymaganego okresu podlegają wliczeniu tylko okresy zatrudnienia. ZUS zalicza wszystkie okresy składkowe, nieskładkowe i ewentualnie okresy uzupełniające (rolne) przewidziane w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Zaliczenie poszczególnych rodzajów okresów odbywa się na ogólnych zasadach przewidzianych w przepisach emerytalnych (przykład 1).
PRZYKŁAD 1
Czytelnik jest nauczycielem akademickim, urodził się w 1946 r. Na uczelni przepracował 21 lat, oprócz tego udowodnił 8 lat nieskładkowych oraz 4 lata prowadzenia gospodarstwa rolnego i opłacania z tego tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. ZUS do wymaganych ustawą 30 lat pracy zaliczy mu:
• 21 lat zatrudnienia w szkolnictwie,
• 7 lat nieskładkowych (okresy nieskładkowe mogą być zaliczone w wymiarze nieprzekraczającym 1/3 uwzględnionych okresów składkowych),
• 2 lata prowadzenia gospodarstwa (okresy uzupełniające przyjmuje się w wymiarze brakującym do udowodnienia wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego).
Kto ma prawo
Poprzednio obowiązująca ustawa o szkolnictwie wyższym przewidywała wcześniejsze uprawnienia emerytalne tylko dla mianowanych nauczycieli akademickich. Natomiast nowe przepisy prawa o szkolnictwie wyższym takie uprawnienia przyznają wszystkim nauczycielom akademickim, bez względu na to, czy są zatrudnieni na podstawie mianowania czy też umowy o pracę. Zgodnie z nimi nauczycielami akademickimi są zatrudnieni na określonych stanowiskach w publicznych i niepublicznych szkołach wyższych:
• pracownicy naukowi i naukowo-dydaktyczni,
• pracownicy dydaktyczni,
• dyplomowani bibliotekarze oraz dyplomowani pracownicy dokumentacji i informacji naukowej.
Praca nauczycielska
Do 20-letniego okresu pracy w szkolnictwie i instytucjach naukowych wliczeniu podlega nie tylko zatrudnienie w szkole wyższej, lecz również w innej szkole w charakterze nauczyciela. Ustawa o szkolnictwie wyższym używa bowiem ogólnego pojęcia szkolnictwo, nie ograniczając go do szkolnictwa wyższego (przykład 2).
PRZYKŁAD 2
Czytelnik od kilkunastu lat pracuje na uczelni jako nauczyciel akademicki. Wcześniej był przez 12 lat zatrudniony w liceum jako nauczyciel. Nie spełnia warunków do przyznania emerytury na podstawie Karty Nauczyciela, gdyż nie wykonywał pracy nauczycielskiej w rozumieniu Karty przez wymagany okres. Jednak ZUS zaliczy mężczyźnie okres pracy w liceum dla celów uzyskania wcześniejszej emerytury przewidzianej dla nauczyciela akademickiego.
Zaliczanie okresów nie działa jednak w drugą stronę. Jak już zostało wcześniej wspomniane, nauczyciele akademiccy nie mogą przechodzić na emeryturę przyznawaną bez względu na wiek na podstawie Karty Nauczyciela. Co więcej, okres pracy w charakterze nauczyciela akademickiego nie może być zaliczony do pracy nauczycielskiej w rozumieniu Karty (przykład 3).
PRZYKŁAD 3
Od kilkunastu lat nasza czytelniczka jest zatrudniona na stanowisku wykładowcy na wyższej uczelni. Wcześniej pracowała w szkole podstawowej, a następnie w technikum. Zamierza zrezygnować z zatrudnienia na uczelni i podjąć pracę w liceum. Dziś ma 14 lat pracy nauczycielskiej w rozumieniu Karty Nauczyciela oraz 16 lat w szkole wyższej. Jeśli podejmie zatrudnienie w liceum, nie będzie mogła w najbliższym czasie uzyskać emerytury nauczycielskiej na podstawie Karty Nauczyciela. ZUS nie zaliczy jej bowiem okresu pracy na uczelni do stażu pracy nauczycielskiej przewidzianego w Karcie. Świadczenie to będzie mogła otrzymać wówczas, gdy dopracuje w liceum jeszcze 6 lat do wymaganych 20 lat pracy nauczycielskiej.
Co ze stosunkiem pracy
Ustawa o szkolnictwie wyższym stanowi, że przejście na emeryturę następuje na wniosek nauczyciela akademickiego, nic nie mówi o konieczności rozwiązania przez niego stosunku pracy. W odróżnieniu od emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek, w stosunku do nauczycieli akademickich przepisy nie przewidują więc obowiązku rozwiązania stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę, a tym bardziej rozwiązania tego stosunku z inicjatywy nauczyciela. Należy zaznaczyć, że w przypadku nierozwiązania stosunku pracy ZUS zawiesza świadczenie od razu po jego przyznaniu. Wynika to z ogólnego przepisu art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał pracę bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.
Tylko dla najstarszych
Prezentowaną emeryturę dla nauczycieli akademickich mogą uzyskać nauczyciele akademiccy zaliczający się tylko do najstarszej grupy wiekowej. Nie mają więc możliwości jej otrzymania ci, którzy urodzili się w latach 1949-1968, ani tym bardziej osoby urodzone po 31 grudnia 1968 r.
W świetle obowiązujących przepisów, wątpliwości budzi data urodzenia, będąca jednym z kryteriów przyznania emerytury akademickiej dla osób z najstarszej grupy wiekowej. Ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym stworzyła możliwość ubiegania się o to świadczenie przez osoby urodzone przed 31 grudnia 1948 r. Oznacza to, że nie mogą z niej skorzystać m.in. nauczyciele akademiccy urodzeni w dniu 31 grudnia 1948 r. Ponieważ jednak przepis ten jest niezgodny z ogólnym założeniem reformy emerytalnej, jaka miała miejsce od 1 stycznia 1999 r., a także z przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którymi osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r. zachowują możliwość przechodzenia na wcześniejszą emeryturę, niewykluczone, że ZUS będzie przyznawał prawo do tego świadczenia również nauczycielom akademickim urodzonym 31 grudnia 1948 r.w
Ważne!
Nauczyciel akademicki może uzyskać wcześniejszą emeryturę na podstawie przepisów o szkolnictwie wyższym, jeśli był w tym charakterze zatrudniony ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę.
Podstawa prawna
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 164, poz. 1365).
