Rolnik, który nie spełnia warunków do otrzymania emerytury lub renty i nie ma środków utrzymania, może wystąpić do prezesa KRUS o przyznanie mu świadczenia w drodze wyjątku.
System ubezpieczeń społecznych rolników ma wielu przeciwników. Uznają oni, że jest on tak liberalny i tani dla ubezpieczonych, że renty i emerytury rolnicze są zbyt łatwo dostępne. Okazuje się jednak, że nie wszyscy są w stanie mu sprostać. Dla takich osób jedyną szansą na skorzystanie ze świadczeń z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) są emerytury i renty przyznawane w drodze wyjątku na podstawie art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1998 r. nr 7, poz. 25 z późn. zm).
Decyduje prezes KRUS
Powyższy przepis stanowi, iż prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego może przyznać emeryturę, rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną rolnikowi lub domownikowi, lub członkom rodziny zmarłego rolnika lub domownika pomimo niespełnienia, wskutek szczególnych okoliczności, warunków określonych w ustawie, jeżeli zainteresowana osoba nie ma niezbędnych środków utrzymania i nie może ich uzyskać ze względu na wiek lub stan zdrowia.
Aby otrzymać świadczenie z KRUS w drodze wyjątku, trzeba więc:
• być rolnikiem lub domownikiem, lub członkiem rodziny zmarłego rolnika lub domownika,
• nie mieć niezbędnych środków utrzymania;
• nie spełniać warunków do uzyskania świadczenia w zwykłym trybie na skutek szczególnych okoliczności,
• nie być w stanie zdobyć niezbędnych środków utrzymania ze względu na wiek lub stan zdrowia.
Warunki te muszą być spełnione łącznie. Niespełnienie przez wnioskodawcę któregokolwiek z nich powoduje, że nie może on otrzymać świadczenia.
Ubezpieczenie rolnicze
Na świadczenie przyznawane na podstawie art. 55 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników mogą liczyć tylko osoby, które są lub były ubezpieczone w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Osoba, która nie była w tym systemie ubezpieczenia, nie może wnosić o przyznanie opisywanego świadczenia – patrz przykład 1.
Wnioskodawca może wnosić o przyznanie świadczenia wtedy, gdy sam był ubezpieczony w KRUS albo gdy jest domownikiem rolnika, który podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników. W przypadku ubezpieczenia po zmarłym bada się okoliczności odnoszące się do zmarłego rolnika. Jeżeli okaże się, że okoliczności, z powodu których nie nabył on uprawnienia do świadczenia w zwykłym trybie, nie odpowiadają warunkom z art. 55 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, to świadczenie nie przysługuje – patrz przykład 2.
Wiek lub stan zdrowia
Okolicznością, która wskazuje, że ubezpieczony może otrzymać ubezpieczenie, jest wiek lub stan zdrowia, który nie pozwala na podjęcie pracy i normalne ubezpieczenie. Stan zdrowia musi być potwierdzony orzeczeniem odpowiedniego lekarza rzeczoznawcy kasy. Warto pamiętać, że osobom młodym świadczenie z art. 55 cytowanej ustawy może być przyznane, jeśli nie ukończyły 18 roku życia, ponieważ w warunkach polskich takie osoby nie mogą podjąć pracy. Nie jest dopuszczalne to, o co niekiedy wnoszą niektórzy ubezpieczeni, którzy otrzymywali świadczenie po zmarłym do czasu ukończenia nauki, ale nie później niż do 25 roku życia, aby w sytuacji gdy renta przestaje być wypłacana w związku z ukończeniem 25 roku życia, przyzwano takiej osobie świadczenie z art. 55 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Taka osoba bowiem jest pełnoletnia i zdolna do pracy.
Warto też pamiętać, iż wnioskodawca, który spełnia wszystkie warunki z cytowanego przepisu, ale posiada środki utrzymania, nie otrzyma świadczenia.
Świadczenie przyznawane jest przez prezesa KRUS i do niego powinien być kierowany wniosek. Formą rozstrzygnięcia jest decyzja administracyjna, która może być zaskarżona do sądu administracyjnego. Właściwym w tym wypadku jest Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie.
W art. 55 ust. 2 cytowanej ustawy określona jest górna granica wysokości świadczenia. Nie może ono przekroczyć wysokości odpowiedniego świadczenia z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, które otrzymałaby osoba w normalnym trybie. Poza tym wysokość przyznanego świadczenia zależy od uznania prezesa KRUS i nie jest przedmiotem kontroli sądu administracyjnego.
PRZYKŁAD 1
Wniosek do prezesa KRUS złożyła osoba w wieku emerytalnym, która nigdy nie była ubezpieczona w systemie społecznego ubezpieczenia rolników. Wniosek ten motywowała tym, że mieszka na wsi, jej rodzice także byli rolnikami i w trakcie prac polowych pomagała w ich gospodarstwie. Taki wniosek jest nieuzasadniony, ponieważ wnioskodawca nie był ubezpieczony w KRUS.
PRZYKŁAD 2
Matka stara się o świadczenie w trybie art. 55 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników po zmarłym ojcu dla dwójki nieletnich dzieci. Jak się okazało, w trakcie postępowania, a potwierdziła to sama wnioskodawczyni, ojciec nie opłacał składki, ponieważ był alkoholikiem i wszystkie pieniądze przepijał. Nie wypracował więc świadczenia. Alkoholizm jako okoliczność, którą można przezwyciężyć, nie jest szczególną okolicznością, która spowodowała, że dana osoba nie wypracowała prawa do świadczenia. Ten wniosek będzie więc oddalony.
Przemysław Szustakiewicz
Autor jest asesorem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie