Jakie zmiany w świadczeniach rodzinnych

Pierwsza ustawa weszła w życie 14 stycznia br. (niektóre zmiany obowiązują już jednak od 1 stycznia br.). Druga ustawa (wprowadzająca tzw. becikowe dla wszystkich matek) weszła w życie 9 lutego br. (o becikowe mogą starać się rodzice, których dzieci urodziły się trzy miesiące przed datą wejścia w życie nowych przepisów).

Zmianie uległ przepis dotyczący obowiązku przebywania na terytorium Polski osoby pobierającej świadczenia rodzinne. Dotychczas obowiązywał przepis, zgodnie z którym osoba ubiegająca się o świadczenia powinna zamieszkiwać i przebywać na terytorium Polski przez okres co najmniej roku przed złożeniem wniosku, a także w trakcie pobierania świadczeń. Taki zapis powodował wątpliwości dotyczące prawa do świadczeń w przypadku wyjazdu osoby uprawnionej za granicę. Po wprowadzonych zmianach świadczeniobiorca nie musi w sposób ciągły przebywać w Polsce. Wyjazd na krótki okres za granicę, np. w celach turystycznych, nie powoduje utraty prawa do świadczeń.

Obecnie w ustawie zostało wprost zapisane, że nie jest osobą samotnie wychowującą dziecko osoba, która choć jedno dziecko wychowuje wspólnie z jego rodzicem. Dotychczas była to tylko interpretacja, która w wielu przypadkach była nieuznawana przez organy odwoławcze. Konsekwencją zmiany tej definicji jest ograniczenie liczby osób uprawnionych do dodatku z tytułu samotnego wychowywania dziecka. Należy podkreślić, że prawo do tego dodatku powoduje, iż pracownik ubiega się o wszystkie świadczenia rodzinne w gminie, a nie u pracodawcy.

Uzyskaniem lub utratą dochodu jest, tak jak dotychczas, odpowiednio uzyskanie lub utrata prawa do zasiłku dla bezrobotnych, ale również uzyskanie lub utrata przyznawanego przez urząd pracy stypendium w wysokości zasiłku dla bezrobotnych. Te stypendia to wynagrodzenia wypłacane przez urząd pracy absolwentom odbywającym staż po zakończeniu nauki.

Następną zmianą w katalogu uzyskania i utraty dochodu jest – obok uzyskania lub utraty prawa do emerytury lub reny, renty rodzinnej lub renty socjalnej – uwzględnienie przy obliczaniu dochodu również utraty lub uzyskania zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego.

Zmianie uległ też sposób obliczania dochodu z tytułu gospodarstwa rolnego. Dochód ten oblicza się na podstawie liczby hektarów przeliczeniowych znajdujących się w posiadaniu rodziny w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy. Od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej (czyli od 14 stycznia br.) miesięczna wartość dochodu z 1 ha przeliczeniowego została określona w wysokości 1/12 dochodu ogłaszanego corocznie w obwieszczeniu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie art. 18 ustawy z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym. Zgodnie z obwieszczeniem Prezesa GUS z 28 października 2005 r. miesięczny dochód z 1 ha przeliczeniowego w 2004 r. wyniósł 135,50 zł. Dotychczas dochód rolników ustalało się w wysokości określonej w przepisach o pomocy społecznej. Wynosił o­n 194 zł miesięcznie. Jest to więc zmiana korzystna dla rolników, gdyż więcej rodzin rolników będzie miało prawo do świadczeń rodzinnych.

Zmiana ta dotyczy osób ubiegających się o świadczenia rodzinne po 14 stycznia 2006 r. Jeśli przed tą datą świadczenia nie przysługiwały, gdyż dochód rodziny obliczony na podstawie poprzedniej wyższej stawki dochodu z hektara przekraczał ustawowe kryterium uprawniające do świadczeń, zainteresowane osoby powinny ponownie złożyć wniosek. Świadczenia zostaną w takim przypadku przyznane od miesiąca złożenia tego właśnie kolejnego wniosku.

Zmiana w zasadach przyznawania jednorazowego dodatku z tytułu urodzenia dziecka polega na podwyższeniu od 1 stycznia 2006 r. kwoty tego dodatku z 500 na 1000 zł. Podstawową zasadą jest, że dodatek ten przysługuje na wszystkie dzieci uprawnione do zasiłku rodzinnego, pod warunkiem złożenia wniosku w ciągu roku od dnia urodzenia dziecka.

Prawo do zasiłku rodzinnego przysługuje, jeżeli dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 504 zł lub 583 zł, gdy w rodzinie jest dziecko mające orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności. Należy podkreślić, że przy ustalaniu prawa do zasiłku rodzinnego w obecnie trwającym okresie zasiłkowym (od 1 września 2005 r. do 31 sierpnia 2006 r.) uwzględnia się przeciętny miesięczny dochód na osobę w rodzinie uzyskany w 2004 r.

Dodatek z tytułu urodzenia dziecka przysługuje także na dzieci urodzone przed 1 stycznia 2006 r., jeżeli nie był o­n dotychczas wypłacony i nie minął rok od dnia urodzenia dziecka. Jednak osoby, które otrzymały ten dodatek przed 1 stycznia w kwocie 500 zł, nie mogą ubiegać się o ponowne przyznanie dodatku i wypłatę wyrównania.

Świadczenie to przysługuje jednorazowo w kwocie 1000 zł z tytułu urodzenia się żywego dziecka. Przyznawać je będą na podstawie pisemnego wniosku urzędy gminy właściwe ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się.

Taki wniosek może złożyć matka, ojciec lub opiekun prawny dziecka, niezależnie od wysokości uzyskiwanych dochodów. Istotne jest jednak, że nie może o­n zostać złożony później niż 3 miesiące od dnia narodzin – wniosek złożony po tym terminie pozostanie bez rozpatrzenia. Praktycznie jedynym dokumentem, jaki należy dołączyć do wniosku, jest akt urodzenia dziecka.

Należy podkreślić, że o becikowe mogą też ubiegać się osoby, których dzieci urodziły się trzy miesiące przed datą wejścia w życie nowych przepisów. O takie świadczenie mogą więc wystąpić rodzice, których dzieci urodziły się 9 listopada 2005 r. lub później (ustawa wprowadzająca becikowe weszła w życie 9 lutego br.).

Ponadto w ustawie o świadczeniach rodzinnych został wprowadzony zapis dający każdej gminie prawo do przyznania ze środków własnych dodatkowych jednorazowych świadczeń z tytułu urodzenia dziecka. Wprowadzenie takiego dodatkowego świadczenia, ze szczegółowym określeniem zasad przyznawania, powinno nastąpić w wyniku uchwały rady gminy.

Przed nowelizacją omawianej ustawy osoby otrzymujące świadczenia rodzinne musiały złożyć do 15 marca 2006 r. oświadczenie o dochodach uzyskanych w 2005 r. Był to obowiązek weryfikacji prawa do świadczeń rodzinnych w połowie okresu zasiłkowego.

Przepis nakładający ten obowiązek został uchylony. Tym samym w marcu br. nie będzie prowadzona weryfikacja prawa do świadczeń rodzinnych. Jednocześnie nie przewiduje się wprowadzania innych rozwiązań służących weryfikacji prawa do świadczeń w trakcie okresu zasiłkowego.

Wciąż pozostaje jednak możliwość zmiany lub uchylenia prawa do świadczeń przyznanych już pracownikowi w przypadku zmiany jego sytuacji rodzinnej (np. zaprzestanie przez dziecko nauki) lub dochodowej (np. podjęcie pracy przez członka rodziny pracownika).

Dotychczasowe uregulowania były dość nieprecyzyjne. Pojawiał się problem, od kiedy przyznać świadczenia uzależnione od niepełnosprawności, w sytuacji gdy kolejne orzeczenie osoba ubiegająca się dostarcza np. 2 miesiące po wygaśnięciu poprzedniego. Czy od miesiąca dostarczenia orzeczenia (gdyż generalną zasadą jest, iż świadczenia przysługują od miesiąca złożenia kompletnego wniosku, czyli ze wszystkimi wymaganymi dokumentami), czy też od miesiąca bezpośrednio następującego po miesiącu wygaśnięcia poprzedniego orzeczenia (gdyż nowe orzeczenie jest kontynuacją poprzedniego).

Po wprowadzonych zmianach w przypadku utraty ważności orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o niepełnosprawności w stopniu znacznym albo umiarkowanym i uzyskania kolejnego orzeczenia stanowiącego kontynuację poprzedniego, prawo do świadczeń uzależnionych od niepełnosprawności (np. zasiłku pielęgnacyjnego lub dodatku z tytułu kształcenia i rehabilitacji) ustala się od pierwszego dnia miesiąca, w którym upłynął termin ważności, jeżeli po utracie ważności orzeczenia osoba złożyła u pracodawcy wniosek o ustalenie prawa do odpowiednich świadczeń.

Osoba składająca wniosek o ustalenie prawa do zasiłku pielęgnacyjnego zobowiązana jest dołączyć do wniosku składanego u pracodawcy dokument potwierdzający złożenie wniosku o ustalenie niepełnosprawności. Jest to np. kopia wniosku o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności złożonego w powiatowym zespole orzekającym. Może to być też oświadczenie o dacie wystąpienia do powiatowego zespołu orzekającego z wnioskiem o wydanie orzeczenia o niepełnosprawności albo inny dokument.

Tomasz Wardach

specjalista w zakresie świadczeń rodzinnych