Rząd chce ograniczyć biurokrację w systemie orzecznictwa o niepełnosprawności. Jeden z projektów zmian dotyczy jego wyłączenia z gestii ZUS i stworzenie nowej instytucji, zajmującej się wyłącznie orzekaniem.
Nieefektywność obowiązującego systemu orzecznictwa potwierdził opublikowany w listopadzie ubiegłego roku raport Najwyższej Izby Kontroli (NIK). W Polsce funkcjonuje pięć rodzajów orzeczeń o niepełnosprawności przyznawanych w dwóch różnych trybach. – Obowiązująca struktura jest nieczytelna i kosztowna – twierdzi Paweł Wypych, pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych. – Obecnie dochodzi do sytuacji, że osoby posiadające od kilkudziesięciu lat orzeczenie o niepełnosprawności muszą uzyskać kolejne ich rodzaje, aby np. otrzymać kartę parkingową lub stać się uczestnikiem warsztatów terapii zajęciowej – dodaje. Jego zdaniem sytuacja ta narusza konstytucyjne prawo do życia w godności.
Drogie orzeczenia
Zgodnie z rozliczeniami wymaganymi przez przepisy unijne, koszt badania lekarskiego na potrzeby wydania orzeczenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) wynosi 173 – 194 zł. To cena za opłacenie badań lekarskich (również dodatkowych). Niewiele tańsza jest procedura przyznania orzeczenia wydawanego na cele pozarentowe przez powiatowe zespoły ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności. Przeciętny koszt wydania tego typu orzeczenia w 2004 roku wyniósł 86,50 zł. – Różnica najczęściej wynika jednak z faktu, że zespoły nie muszą opłacać kosztów wynajmu lokalu, udostępnianego przez powiat, oraz zatrudnienia administracji, otrzymującej najczęściej wynagrodzenie z samorządu – mówi Jan Maciejewski zastępca dyrektora Wydziału Polityki Społecznej Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego. W przypadku orzeczeń ZUS kwestiami administracyjnymi zajmują się urzędnicy zakładu.
Jeden system
Rząd planuje modernizację mało wydajnego systemu orzecznictwa. – Możliwym rozwiązaniem jest wyłączenie orzecznictwa z gestii ZUS i utworzenie odrębnej instytucji, która zajmie się wyłącznie orzecznictwem – twierdzi Paweł Wypych. Wcielenie planu w życie oznacza konieczność nowelizacji kilkudziesięciu ustaw, w tym zasadnicze zmiany w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.) oraz ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 z późn. zm.). Pełnomocnik rządu zwraca jednak uwagę na korzyści płynące z takiego rozwiązania.
– Powstanie jednego systemu orzeczniczego spowoduje wypracowanie jednolitych standardów orzekania w skali całego kraju – twierdzi Paweł Wypych. Pomysł ujednolicenia systemu popiera Jan Maciejewski. Jego zdaniem jedna instytucja, posiadając swoje finanse i kadry, lepiej wywiąże się z zadań nałożonych przez ustawodawcę.
Zespół albo ZUS
Ujednolicenie systemu orzecznictwa nie musi jednak oznaczać tworzenia nowych struktur. Funkcje orzecznicze ZUS lub zespołów ds. orzekania o stopniu niepełnosprawności mogłaby przejąć jedna z wymienionych instytucji. – ZUS jest instytucją wykonawczą, podlega ustawie oraz rozporządzeniom. Jeśli ustawodawca wprowadzi zmiany, musimy je respektować – twierdzi Marek Sacharuk, naczelny lekarz ZUS. Obecny system obowiązuje od 1997 roku. W tym czasie niemal o 2/3 spadła liczba osób, którym przyznano renty z tytułu niezdolności do pracy, a liczba osób pobierających to świadczenie obniżyła się o 27 proc. To w głównej mierze wynik orzekania przez jednego lekarza orzecznika, który jest odpowiedzialny za swe decyzje. Zalety zespołowego orzekania pozytywnie określa z kolei Jan Maciejewski. – Bierze w nich udział nie tylko lekarz, ale także doradca zawodowy, psycholog.
Według niego obecnie nie da się oddzielić orzekania na cele rentowe od rehabilitacji i rewalidacji zawodowej. Praca w zespole zmniejsza ryzyko korupcji.
Wszystko wskazuje na to, że o wyborze kierunku zmian zdecyduje debata z udziałem przedstawicieli resortów pracy, zdrowia i obrony narodowej, ZUS, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Narodowego Funduszu Zdrowia i środowisk lekarskich zaplanowana na maj 2006 roku.
