urlop macierzyński, wychowawczy / urlop macierzyński, wychowawczy, składki / Shutterstock
Płatnicy mają obowiązek rozliczać składki za osoby, którym wypłacają zasiłki macierzyńskie lub którym udzielili urlopu wychowawczego, mimo że nie dokonują ich wpłat.
Osoby pobierające zasiłek macierzyński lub przebywające na urlopie wychowawczym podlegają z tego tytułu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń. Osoby te nie podlegają natomiast ubezpieczeniu chorobowemu i wypadkowemu.
Rentą jest wyłącznie świadczenie pieniężne z systemu ubezpieczenia społecznego (realizowanego w naszym kraju przez ZUS i KRUS) bądź zaopatrzenia emerytalnego (np. żołnierzy zawodowych czy funkcjonariuszy policji). Nie ma przy tym znaczenia, czy jest to renta z polskiego czy zagranicznego systemu ubezpieczenia. W rozumieniu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie jest rentą m.in. renta socjalna.
Dwa zasiłki, urlopy
W przypadku, gdy osoba pobiera równocześnie dwa (lub więcej) zasiłki macierzyńskie, np. była równocześnie zatrudniona na podstawie dwóch umów o pracę, ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z każdego z tych zasiłków.
Natomiast osoba, która przebywa na dwóch lub więcej urlopach wychowawczych, ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlega z jednego wybranego przez nią urlopu. Gdy w okresie trwania urlopu wychowawczego urodzi dziecko i nabędzie prawo do zasiłku macierzyńskiego, w okresie tym będzie podlegała ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pobierania tego zasiłku. Natomiast po upływie okresu zasiłkowego w dalszym ciągu będzie podlegała ubezpieczeniom z urlopu wychowawczego.
Dodatkowa praca
Jeżeli w okresie przebywania na urlopie wychowawczym lub pobierania zasiłku macierzyńskiego osoba podejmuje dodatkowe zatrudnienie, np. na podstawie umowy zlecenia, wówczas od dnia rozpoczęcia wykonywania pracy na podstawie tej umowy do dnia jej zakończenia nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym lub pobierania zasiłku macierzyńskiego. W okresie tym osoba ta podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu wykonywania umowy zlecenia.
• PRZYKŁAD
Anna K. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Z tego tytułu po wykorzystaniu urlopu i zasiłku macierzyńskiego przeszła na urlop wychowawczy. W okresie przebywania na urlopie rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej. W takiej sytuacji od dnia rozpoczęcia prowadzenia tej działalności nie podlega ona ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym jako osoba przebywająca na urlopie wychowawczym, ale jest objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym z prowadzonej działalności.
Wysokość składek
Składka na ubezpieczenie emerytalne wynosi 19,52 proc., a na ubezpieczenie rentowe 13 proc. podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób pobierających zasiłek macierzyński stanowi kwota wypłaconego zasiłku macierzyńskiego.
Natomiast dla osób przebywających na urlopach wychowawczych podstawę wymiaru stanowi kwota świadczenia pielęgnacyjnego (obecnie 420 zł). Ustalając podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach wychowawczych, stosuje się zasadę proporcjonalnego zmniejszania podstawy wymiaru za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednio objęcie lub ustanie obowiązkowych ubezpieczeń z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym i ubezpieczenia trwały przez część miesiąca. W takim przypadku kwotę podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie, dzieląc ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnożąc przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniom.
Ubezpieczenie zdrowotne
Osoby pobierające zasiłek macierzyński nie podlegają z tego tytułu ubezpieczeniu zdrowotnemu. W okresie pobierania zasiłku zachowują jednak prawo do korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego. Natomiast osoby przebywające na urlopach wychowawczych, które nie podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu, objęte są obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego.
Przez pojęcie „podleganie ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu” należy rozumieć posiadanie innego tytułu rodzącego obowiązek ubezpieczenia. Na przykład, gdy w czasie przebywania na urlopie wychowawczym osoba zawiera umowę zlecenia, w takim przypadku w okresie wykonywania tej umowy będzie podlegać obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym i ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu wykonywanej umowy zlecenia. Nie podlega ona natomiast ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym.
Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 8,5 proc. podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne dla osób przebywających na urlopie wychowawczym stanowi kwota świadczenia pielęgnacyjnego (obecnie 420 zł).
Należy zaznaczyć, iż przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne za dany miesiąc kalendarzowy nie stosuje się zasady proporcjonalnego jej zmniejszania w stosunku do okresu podlegania temu ubezpieczeniu. W związku z tym w przypadku, gdy dana osoba z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym podlega ubezpieczeniu przez część miesiąca, płatnik nalicza składkę na ubezpieczenie zdrowotne od pełnej podstawy wymiaru.
• PRZYKŁAD
Weronika K. do dnia 16 października 2005 r. przebywała na urlopie wychowawczym. Nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty i innego tytułu rodzącego obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz zdrowotnego. Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe za październik dla tej osoby należy ustalić w następujący sposób:
420 zł : 31 (liczba dni miesiąca) x 16 (liczba dni podlegania ubezpieczeniom) = 216,77 zł.
Od ustalonej w powyższy sposób podstawy wymiaru należy następnie wyliczyć należne składki na:
• ubezpieczenie emerytalne 216,77 zł x 19,52 proc. = 42,31 zł,
• ubezpieczenie rentowe 216,77 zł x 13 proc. = 28,18 zł.
Natomiast podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 420 zł, a składka na ubezpieczenie zdrowotne: 420 zł x 8,5 proc. = 35,70 zł.
Zgłaszanie do ubezpieczeń
Płatnik składek musi dokonać zgłoszenia do ubezpieczeń osób przebywających na urlopach wychowawczych oraz osób, którym wypłaca zasiłek macierzyński, jeżeli osoby te spełniają warunki do podlegania ubezpieczeniom z tego tytułu. Zgłoszeń musi dokonać poprzez wykazanie ubezpieczonego w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA lub ZUS RZA. Płatnicy składek nie składają zatem zgłoszeń do ubezpieczeń na formularzu ZUS ZUA, ponieważ wykazanie ubezpieczonego w raporcie ZUS RCA lub ZUS RZA jest traktowane jako zgłoszenie do ubezpieczeń.
Za osobę pobierającą zasiłek macierzyński składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe są wykazywane w raporcie ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 12 40 XX, a za osobę przebywającą na urlopie wychowawczym należne składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz zdrowotne są wykazywane w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 12 11 XX.
Należy zaznaczyć, iż złożenie przez płatnika składek kompletu dokumentów za daną osobę z kodem tytułu ubezpieczenia osoby przebywającej na urlopie wychowawczym lub pobierającej zasiłek macierzyński nie zwalnia płatnika od złożenia za daną osobę imiennego raportu miesięcznego ZUS RSA o okresie przerwy w opłacaniu składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, z tytułu którego nabyła prawo do zasiłku lub urlopu, np. z umowy o pracę.
• PRZYKŁAD
Marta K. od 1 do 30 listopada 2005 r. przebywała na urlopie wychowawczym. Nie ma ona ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie posiada innego tytułu do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz zdrowotnego. Za listopad za Martę K. płatnik składek powinien złożyć następujące dokumenty:
• raport imienny ZUS RSA z kodem 0110XX i kodem świadczenia/przerwy 121 za okres od 1 do 30 listopada 2005 r.,
• raport imienny ZUS RCA z kodem tytułu 1211XX, w którym nalicza składkę na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz ubezpieczenie zdrowotne od kwoty świadczenia pielęgnacyjnego – 420 zł.
Trzeba podkreślić, że płatnicy składek mimo obowiązku sporządzania dokumentów rozliczeniowych, za osoby pobierające zasiłek macierzyński i przebywające na urlopie wychowawczym, w których wykazują należne składki, nie dokonują wpłat składek za te osoby. Składki są finansowane z budżetu państwa.
WARTO WIEDZIEĆ
Osoba, która przebywa na urlopie wychowawczym lub pobiera zasiłek macierzyński, zobowiązana jest poinformować płatnika składek o ustaleniu prawa do emerytury lub renty albo o posiadaniu innego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, a więc okolicznościach, które mają istotny wpływ na podleganie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.
Michał Jarosik
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. nr 210, poz. 2135 z późn. zm.).
• Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 4 grudnia 1998 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących oraz innych dokumentów (Dz.U. nr 149, poz. 982 z późn. zm.).