Składki na ubezpieczenia społeczne przedsiębiorca powinien odprowadzić w terminie i w określonej wysokości. Od nieopłaconych w terminie obliczane są odsetki za zwłokę. Poza tym ZUS może wymierzyć dodatkową opłatę do wysokości 100 proc. nieopłaconych składek.
Jeżeli przedsiębiorca podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, musi odprowadzać składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe. Natomiast ubezpieczeniem chorobowym objęty jest dobrowolnie.
Składki na te ubezpieczenia przedsiębiorca oblicza według następujących stóp procentowych:
• 19,52 proc. podstawy wymiaru – na ubezpieczenie emerytalne,
• 13,00 proc. podstawy wymiaru – na ubezpieczenie rentowe,
• 2,45 proc. podstawy wymiaru – na ubezpieczenie chorobowe.
Wprawdzie podstawę wymiaru, od której obliczane są składki, przedsiębiorca deklaruje sam, to jednak nie może ona być niższa od ogłaszanej co trzy miesiące w komunikacie przez prezesa ZUS. Minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe wynosi 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Natomiast na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe podstawa wymiaru nie może być wyższa niż 250 proc. przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Jedynie niektóre osoby rozpoczynające prowadzenie działalności gospodarczej w ciągu pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych obliczają składki od zadeklarowanej kwoty nie niższej niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Sankcje za zaległości
Przedsiębiorca, który płaci składki na ubezpieczenie społeczne wyłącznie za siebie, powinien odprowadzić je do ZUS do 10 dnia każdego miesiąca za poprzedni miesiąc kalendarzowy. Jeżeli zapłaci je po terminie albo w zaniżonej wysokości, to popada w tzw. zwłokę.
Od nieopłaconych w terminie składek powinien zapłacić odsetki obliczone tak jak gdyby zalegał z zapłatą w terminie należnego podatku dochodowego. Tylko gdy należne odsetki za zwłokę nie przekroczą 6,60 zł, przedsiębiorca nie musi ich zapłacić.
Odsetki powinien naliczać od dnia następującego po dniu upływu terminu płatności składek. Gdy wpłaca składki po terminie, to wówczas sam, nie czekając na wezwanie z ZUS, powinien je obliczyć i zapłacić razem z należnością główną. Jeżeli jego wpłata nie pokrywa zaległości oraz odsetek za zwłokę, to wówczas kwota zostanie zaliczona proporcjonalnie na poczet zarówno zaległości podatkowej, jak i odsetek za zwłokę. Dlatego, nawet gdy przedsiębiorca zapłaci całą należną kwotę, lecz zrobi to po terminie i nie doliczy odsetek za zwłokę, w dalszym ciągu będzie traktowany jak osoba, która ma zaległości w stosunku do ZUS.
Stawka odsetek za zwłokę wynosi obecnie 12 proc., czyli 200 proc. podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego. Ogłasza ją minister finansów w drodze obwieszczenia w Monitorze Polskim. Wysokość stawki zmienia się odpowiednio do obniżenia lub podwyższenia podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego, poczynając od dnia, w którym ta stopa uległa zmianie.
Kiedy zaległości się przedawnią
Należności z zaległości w płaceniu składek przedawniają się po upływie 10 lat. Termin przedawnienia liczy się od dnia, w którym stały się one wymagalne. Od tej zasady istnieją jednak wyjątki:
• nie ulegają przedawnieniu należności z tytułu składek, które zostały zabezpieczone hipoteką lub zastawem,
• w razie odroczenia terminu płatności składek przez ZUS i rozłożenia należności na raty.
W razie zawarcia umowy o odroczenie terminu płatności między przedsiębiorcą a ZUS bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się. Gdyby jednak termin przedawnienia już biegł, to wówczas zawiesza się go na okres od zawarcia umowy, aż do dnia terminu płatności odroczonej należności, albo ostatniej raty.
Bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony od dnia, w którym ZUS podjął pierwszą czynność zmierzającą do wyegzekwowania należności z tytułu składek. Dłużnik o tej czynności powinien zostać zawiadomiony. Okres, na jaki został zawieszony bieg terminu przedawnienia, upływa w dniu zakończenia postępowania egzekucyjnego.
Bieg terminu przedawnienia przerywa też ogłoszenie upadłości. Natomiast następnego dnia po uprawomocnieniu się postanowienia o ukończeniu postępowania upadłościowego lub o jego umorzeniu bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo. Bieg przedawnienia zawiesza się, jeżeli wydanie decyzji przez ZUS zależy od wcześniejszego rozstrzygnięcia przez sąd lub inny organ. Odwiesza się zaś go od dnia, w którym decyzja innego organu stała się ostateczna lub orzeczenie sądu uprawomocniło się. Okres, na jaki bieg terminu został zawieszony, nie może jednak trwać dłużej niż dwa lata.
Może się zdarzyć, że za składki należne od przedsiębiorcy odpowiedzialność ponosi jego następca prawny albo osoba trzecia. W takim przypadku przedawnienie należności, która wynika z decyzji o odpowiedzialności tych osób, przedawnia się po pięciu latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym została wydana decyzja.
Gdyby zaś zadłużony w ZUS przedsiębiorca zmarł, to wówczas bieg przedawnienia terminu płatności zostaje zawieszony na okres od dnia jego śmierci, do dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Nie może być jednak zawieszony dłużej niż do dnia, w którym upłynęły dwa lata od śmierci spadkodawcy.
Jakie prawa ma ZUS
ZUS, aby zabezpieczyć swoje roszczenia z tytułu niezapłaconych przez przedsiębiorcę składek – ma prawo wystąpić z wnioskiem do sądu do wydziału wieczysto- księgowego o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości dłużnika. Następnie do tej księgi wieczystej może zostać wpisana hipoteka, która zabezpiecza roszczenia ZUS. Odbywa się to na podstawie wystawionych przez ZUS dokumentów, które potwierdzają istnienie należności z tytułu składek oraz ich wysokość.
Może się zdarzyć, że nieruchomość zadłużonego w ZUS przedsiębiorcy zamiast księgi wieczystej posiada zbiór dokumentów. W takim przypadku dokumenty potwierdzające istnienie należności z tytułu składek oraz wysokość tych należności ZUS składa do tego zbioru.
ZUS ma również prawo ustanowić hipotekę przymusową na wszystkich nieruchomościach zadłużonego przedsiębiorcy.
Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, które:
• rozpoczęły wykonywanie działalności gospodarczej nie wcześniej niż 25 sierpnia 2005 r.,
• w okresie ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej nie prowadziły pozarolniczej działalności,
• nie wykonują działalności gospodarczej na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Zgodnie z art. 18 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne we wrześniu, październiku i listopadzie 2005 r. dla tych osób stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa niż 254,70 zł (30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia).
Za listopad 2005 r. składka na ubezpieczenia społeczne wyżej wymienionych osób nie może być niższa:
• na ubezpieczenie emerytalne od kwoty: 49,72 zł (tj. 19,52 proc.)
• na ubezpieczenie chorobowe od kwoty: 6,24 zł (tj. 2,45 proc.)
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w listopadzie 2005 r. stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa niż 1391,12 zł (60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w drugim kwartale 2005 r.)
Za listopad 2005 r. składka na ubezpieczenia społeczne wyżej wymienionych osób nie może być niższa:
• na ubezpieczenie emerytalne od kwoty: 271,55 zł (tj. 19,52 proc.)
• na ubezpieczenia rentowe od kwoty: 180,85 zł (tj. 13 proc.)
