Wykreślenie pozarolniczej działalności gospodarczej z ewidencji lub odnotowanie przerw w jej prowadzeniu powoduje – na stałe lub okresowo – ustanie obowiązku ubezpieczenia.
Zgłoszenie faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej tylko w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych może prowadzić do ustania obowiązku ubezpieczenia w przypadku rzeczywistego zaistnienia przerwy w prowadzeniu tej działalności.
Taki wyrok wydał Sąd Najwyższy 11 stycznia 2005 r. (sygn. akt I UK 105/04, OSNP 2005/13/198) na podstawie następującego stanu faktycznego. Danuta S. prowadzi nieprzerwanie od 1 listopada 1994 r. (wpisaną do ewidencji prowadzonej przez urząd miejski) działalność gospodarczą, ostatnio w zakresie krawiectwa lekkiego i ciężkiego (usług oraz produkcji), skupu i sprzedaży artykułów przemysłowych, sprzedaży dewocjonaliów, a także handlu obwoźnego. W 2002 r. zgłosiła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wykreślenie z ubezpieczenia w okresach: od 1 maja, od 1 czerwca, od 8 lipca, od 15 sierpnia, od 16 września, od 5 października, od 20 listopada i od 20 grudnia. Danuta S. przerw w prowadzeniu działalności nie zgłosiła ani w ewidencji, ani w urzędzie skarbowym.
Decyzją z 5 marca 2003 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że Danuta S. podlegała od 1 maja 2002 r. ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w zakresie krawiectwa. Decyzją tą ZUS odmówił wyłączenia z okresu podlegania ubezpieczeniom społecznym ww. okresów, w których nie prowadziła ona działalności gospodarczej. Danuta S. wniosła odwołanie od decyzji. Nie zostało ono uwzględnione. Również apelacja i kasacja Danuty S. zostały oddalone.
Ubezpieczenia społeczne prowadzącego działalność
W myśl art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:
• osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych,
• twórcę i artystę,
• osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:
– w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
– z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych,
• wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej.
Z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa o s.u.s.) wynika, że osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, a na podstawie art. 12 tej ustawy także ubezpieczeniu wypadkowemu. Dla osób prowadzących pozarolniczą działalność (objętych obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi) dobrowolne jest natomiast ubezpieczenie chorobowe, co wynika z art. 11 ust. 2 ustawy o s.u.s.
Obowiązek ubezpieczenia trwa – w myśl art. 13 pkt 4 ustawy o s.u.s. – od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności. Takie sformułowanie budzi wiele wątpliwości.
Z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i przed nią obowiązującej ustawy – Prawo działalności gospodarczej wynika, że działalnością gospodarczą jest m.in. zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, usługowa wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Rozpoczęcie tej działalności, jak również jej zaprzestanie, wymaga podjęcia określonych przepisami czynności. Na przedsiębiorcy spoczywa wiele obowiązków względem różnych instytucji i organów.
WARTO WIEDZIEĆ
Zgłoszenie tylko w ZUS zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej i wyrejestrowania z ubezpieczeń nie jest dla tego organu bezwzględnie wiążące. Podlega ono kontroli ZUS i może być w jej rezultacie podważone.
W analizowanej sytuacji Danu-ta S. zgłosiła rozpoczęcie prowadzenia działalności organowi ewidencyjnemu. W spornym okresie (rok 2002) na podstawie ustawy – Prawo działalności gospodarczej konieczne było informowanie ww. organu o każdej zmianie stanu faktycznego i prawnego odnoszącej się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności gospodarczej powstałej po dniu dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Zawiadomienie o zaprzestaniu wykonywania działalności powodowało wykreślenie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Danuta S. nie zawiadomiła organu ewidencyjnego o żadnej zmianie ani o zaprzestaniu prowadzenia działalności.
Sąd Najwyższy rozpatrując sprawę Danuty S. podkreślił, że wpis do ewidencji nie tylko legalizuje wykonywanie działalności gospodarczej, ale też wyznacza czasowe granice bycia przedsiębiorcą. To ma z kolei znaczenie dla określenia granic czasowych przymusu ubezpieczenia. Sąd Najwyższy zaznaczył, że należy je, inaczej niż wynikało to z praktyki ukształtowanej na gruncie przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin, pojmować – w regule – formalnie. Zdaniem sądu przemawiają za tym liczne argumenty, m.in. w myśl art. 37 ust. 2 organy właściwe do wydawania uprawnień na prowadzenie działalności gospodarczej przekazują jednostce organizacyjnej ZUS kopie uprawnień udzielonych osobom fizycznym i jednostkom organizacyjnym nieposiadającym osobowości prawnej, jak również kopie decyzji cofających te uprawnienia, jeżeli nie mają one obowiązku uzyskiwania wpisu do krajowego rejestru urzędowego podmiotów gospodarki narodowej.
Na przedsiębiorcę nałożony został obowiązek zgłaszania w ewidencji zmian nie tylko prawnych, ale i faktycznych. Skoro tak, to okresowe zaprzestanie prowadzenia działalności z różnych przyczyn (np. choroby, urlopu, wyjazdu itp.) powinno być do ewidencji zgłoszone i wpisane.
Kiedy nie trzeba płacić składek
Sąd Najwyższy rozpatrując sprawę Danuty S. przypomniał, że czymś innym jest obowiązek ubezpieczenia, a czymś innym – obowiązek opłacania składki na ubezpieczenia. Nie ma tu prostej zależności wyrażającej się w twierdzeniu – kto podlega przymusowi ubezpieczenia z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, ten musi opłacać składki na to ubezpieczenie (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1997 r., II UKN 392/97, OSNAPiUS 1998 nr 19, poz. 584).
Udokumentowana i usprawiedliwiona przerwa w faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej uzasadnia zwolnienie z opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe. Jednakże Danuta S., składając w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wyrejestrowanie z ubezpieczeń z powołaniem się na chorobę, przedłożyła wprawdzie zaświadczenie lekarskie, ale nie stwierdzono w nim jej niezdolności do pracy, lecz tylko odnotowano pozostawanie w leczeniu. Podkreślić zatem trzeba, że samo udzielenie pomocy czy porady lekarskiej nie dowodzi niezdolności do pracy i nie uzasadnia przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej.
Sąd Najwyższy stwierdził, że wykreślenie wpisu pozarolniczej działalności gospodarczej z ewidencji lub odnotowanie przerwy w jej prowadzeniu powoduje zawsze ustanie obowiązku ubezpieczenia. Natomiast zgłoszenie faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej tylko w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych może, ale nie musi, prowadzić do ustania przymusu ubezpieczenia (tak jak np. nie uzasadnia zwolnienia z obowiązku ubezpieczenia z tytułu pozostawania w stosunku pracy faktyczna przerwa w wykonywaniu pracy). Zatem zgłoszenie wyrejestrowania z ubezpieczeń nie jest dla ZUS bezwzględnie wiążące. Podlega ono kontroli ZUS i może być w jej rezultacie podważone (zakwestionowane), tak jak się to stało w sprawie Danuty S. Sąd Najwyższy podkreślił, że o obowiązku ubezpieczenia przesądzają przepisy prawa, a nie wola ubezpieczonego lub organu rentowego.
Co innego ubezpieczenie, a co innego podatek
Z uwagi na to, że rozpatrując apelację Danuty S. sąd stwierdził, że w celu uzyskania wyłączenia z ubezpieczenia społecznego wskazywanych przez nią przerw powinna ona była wyrejestrować działalność gospodarczą w urzędzie skarbowym przedkładając odpowiednie dokumenty, Sąd Najwyższy odniósł się również do tej kwestii. Podkreślił, że warunkiem wyłączenia z ubezpieczenia społecznego nie jest zgłoszenie „zawieszenia” działalności gospodarczej w urzędzie skarbowym (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2000 r., sygn. akt II UKN 457/99, OSNAPiUS 2001 nr 18, poz. 564).
Z prowadzeniem działalności gospodarczej wiążą się rozmaite obowiązki przedsiębiorcy względem różnych instytucji i organów. Każdy z tych obowiązków ma inną podstawę prawną i cel, inną treść, realizowany jest w odrębny sposób oraz w odmiennym trybie. Nie ma natomiast żadnej zależności, co trzeba bardzo wyraźnie podkreślić, między obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i obowiązkiem podatkowym.
Monika Wojciechowska
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. nr 173, poz. 1807 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. – Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. nr 101, poz. 1178 z późn. zm.).