Sytuacja na rynku pracy sprawia, że wiele osób zatrudnionych przez długi okres na podstawie umowy o pracę po ukończeniu 55 lat zaczyna zastanawiać się i sprawdzać, czy nie przysługuje im wcześniejsza emerytura. Najwięcej wątpliwości budzą regulacje dotyczące bycia ostatnio przed złożeniem wniosku pracownikiem oraz posiadania 6-miesięcznego okresu zatrudnienia.
Możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę dotyczy ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat – kobieta i 65 lat – mężczyzna. Warunki wymagane od kobiety to osiągnięcie wieku 55 lat i udowodnienie co najmniej 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Jeżeli kobieta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy (nie wymaga się, aby była uprawniona do renty), musi udowodnić co najmniej 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Z kolei mężczyzna uzyska wcześniejszą emeryturę po osiągnięciu 60 lat, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. Od osób występujących o taką emeryturę wymaga się także, by:
• ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę były pracownikami oraz
• w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawały w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy.
Spełnienie drugiego warunku nie jest wymagane od tych ubezpieczonych, którzy w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy. W szczególnej sytuacji są również ubezpieczeni, którzy przez cały wymagany okres do uzyskania emerytury podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy – nie wymaga się od nich spełnienia zarówno pierwszego, jak i drugiego warunku.
WARTO WIEDZIEĆ
W przypadku osób, które urodziły się po 31 grudnia 1948 r., rozwiązanie stosunku pracy jest warunkiem równie ważnym, jak osiągnięcie wymaganego wieku i udowodnienie wymaganego stażu ubezpieczeniowego, z tym jednak, że rozwiązanie stosunku pracy nie musi nastąpić do 31 grudnia 2006 r. Warunek rozwiązania stosunku pracy uważa się za spełniony, gdy rozwiązane zostaną wszystkie stosunki pracy, w jakich pozostawała osoba ubiegająca się o emeryturę.
Z wcześniejszej emerytury pracowniczej mogą także skorzystać osoby, które urodziły się po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., pod warunkiem że:
• nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego,
• warunki do uzyskania emerytury wymienione wyżej spełnią do 31 grudnia 2006 r.,
• nastąpi rozwiązanie stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonych będących pracownikami.
Konieczny status pracownika
Osoba, która udowodniła wymagany okres składkowy i nieskładkowy, ale w jego skład wchodzą nie tylko okresy zatrudnienia na podstawie stosunku pracy, ale także okresy innej działalności objętej ubezpieczeniem społecznym (np. wykonywania działalności gospodarczej) i okresy nieskładkowe (np. okres nauki w szkole wyższej), oraz nie ma prawa do renty, nabędzie prawo do wcześniejszej emerytury, pod warunkiem że ostatnio przed zgłoszeniem wniosku była pracownikiem, a ponadto w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom społecznym pozostawała w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy.
Przy ocenie, czy spełniony jest warunek, że wnioskodawca ostatnio przed zgłoszeniem wniosku był pracownikiem, brany jest pod uwagę ostatni rodzaj pracy zarobkowej, z tytułu której podlegał ubezpieczeniom społecznym. Zatem w dniu zgłoszenia wniosku o wcześniejszą emeryturę osoba zainteresowana nie musi być pracownikiem, a bezpośrednio przed jego zgłoszeniem może pobierać np. zasiłek dla bezrobotnych, zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne, rentę rodzinną (o ile w okresie ich pobierania uprawniony nie podlegał ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu niż ubezpieczenie pracownicze), czy też po prostu nie pracować zarobkowo. Istotne jest, aby ostatnim tytułem ubezpieczenia osoby występującej z wnioskiem o emeryturę (w tym także ubezpieczenia, jakiemu podlegała przed przejściem na zasiłek dla bezrobotnych, zasiłek czy świadczenie przedemerytalne lub przed ustaleniem prawa do renty rodzinnej) była umowa o pracę oraz by osoba ta miała co najmniej 6-miesięczny okres ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia, przypadający w okresie ostatnich 24 miesięcy ubezpieczenia.
Omawiana emerytura nie przysługuje natomiast ubezpieczonemu, który zgłosi wniosek o emeryturę po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli w okresie między ustaniem zatrudnienia a zgłoszeniem wniosku o emeryturę podlegał ubezpieczeniom społecznym z innego tytułu.
PRZYKŁAD
Anna. B jest zatrudniona w ramach stosunku pracy i jednocześnie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. W maju 2005 r. ukończyła 55 lat i zgłosiła wniosek o emeryturę. Stosunek pracy ustał 31 maja 2005 r. Anna B. posiada ponad 30-letni staż emerytalny, jest pracownicą, ukończyła 55 lat, rozwiązała stosunek pracy, nie przystąpiła do OFE, a zatem spełnia wszystkie warunki wymagane do przyznania emerytury pracowniczej. ZUS przyzna emeryturę od 1 czerwca 2005 r. Gdyby jednak Anna B. rozwiązała stosunek pracy np. 30 kwietnia 2005 r., a potem kontynuowała prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, należałoby uznać, że bezpośrednio przed wystąpieniem z wnioskiem o emeryturę (maj 2005 r.) nie była pracownicą, a tym samym nie przysługuje jej prawo do omawianego świadczenia.
Przejście z renty na emeryturę
Łagodniejsze warunki są stawiane osobom, które w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy. Od tych osób nie wymaga się spełnienia warunku pozostawania w stosunku pracy przez co najmniej 6 miesięcy w okresie ostatnich 24 miesięcy ubezpieczenia. Tak więc osoba, która przechodzi z renty na emeryturę, może się legitymować jakimkolwiek okresem ubezpieczenia pracowniczego, ale ubezpieczenie to musi być ostatnim ubezpieczeniem, jakiemu podlegała. Jeżeli w okresie, w którym ubezpieczony był uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy, wykonywał działalność inną niż zatrudnienie w ramach stosunku pracy i z tytułu wykonywania tej działalności podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym – należy uznać, że nie został spełniony warunek pozostawania ostatnio pracownikiem, a tym samym nie przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury.
Dłuższy staż – łagodniejsze warunki
Szczególne zasady dotyczą osób, które przez większą część życia pracowały na podstawie umowy o pracę, a tylko ostatnio na podstawie innej umowy lub prowadziły działalność gospodarczą. Przed zmianą przepisów (zaczęły obowiązywać od 1 lipca 2004 r.) osoby, które przed zgłoszeniem wniosku nie były pracownikami, nie miały możliwości nabycia prawa do omawianej wcześniejszej emerytury. Obecnie takie osoby uzyskają prawo do wcześniejszej emerytury pracowniczej, jeżeli przez cały okres wymagany do jej przyznania (30 albo 20 lat – kobieta, 25 – lat mężczyzna) pozostawały w stosunku pracy. Oznacza to, że od tych osób nie wymaga się spełnienia warunku pozostawania ostatnio w stosunku pracy oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy ubezpieczenia przez 6 miesięcy.
PRZYKŁAD
Matylda B. (ur. w 1948 r.) w 2003 r. złożyła wniosek o emeryturę w wieku 55 lat. Udowodniła ponad 33-letni okres składkowy i nieskładkowy. Mimo że przez 30 lat była pracownikiem, ZUS odmówił jej wtedy prawa do wcześniejszej emerytury, ponieważ przed zgłoszeniem wniosku przez 11 miesięcy podlegała ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Matylda B. nadal, nieprzerwanie, prowadzi tę działalność. W maju 2005 r. ponownie zgłosiła wniosek o wcześniejszą emeryturę. Dzięki zmianie przepisów nabędzie ona prawo do wcześniejszej emerytury. Przez cały wymagany okres, tj. przez 30 lat, pozostawała w stosunku pracy, a więc – zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami – nie musi przed zgłoszeniem wniosku być pracownikiem, jak również nie musi mieć co najmniej 6 miesięcznego okresu zatrudnienia w ostatnich 24 miesiącach ubezpieczenia.
Elżbieta Kos
PODSTAWA PRAWNA
• Artykuł 29, art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn.zm.).