Czym jest dewastacja (wandalizm) wg ogólnych warunków ubezpieczenia? Jaki jest zakres odpowiedzialności ubezpieczyciela za szkodę spowodowaną dewastacją? Od czego może być uzależniona wypłata odszkodowania w takiej sytuacji?
Rafał Klepuszewski
Wszystkie towarzystwa ubezpieczeń oferujące obecnie na rynku ochronę dla przedsiębiorców przewidują również możliwość ubezpieczenia mienia służącego do prowadzenia działalności gospodarczej od kradzieży z włamaniem, rabunku oraz dewastacji. O ile dwa pierwsze zdarzenia są definiowane przez obowiązujące ogólne warunki ubezpieczenia w sposób zbliżony do siebie (odpowiadający określeniom używanym przez kodeks karny oraz potocznemu rozumieniu tych czynów, chociaż należy tutaj pamiętać, że ochroną ubezpieczeniową objęta jest kradzież z włamaniem, a nie „zwykła”), o tyle ostatnie stosowane jest w dwóch różnych znaczeniach. Niektóre bowiem z ogólnych wzorców umów ubezpieczeniowych podają przez pojęcie dewastacji uszkodzenie mienia (najczęściej zabezpieczeń lokalu, a także ścian, stropów, dachów, okien czy drzwi) w wyniku dokonanego lub usiłowanego włamania, ewentualnie rabunku. Inne natomiast mianem dewastacji, a może właściwiej wandalizmu, nazywają każde rozmyślne zniszczenie ubezpieczonego przedmiotu przez osobę lub osoby trzecie. Już pobieżna lektura obu powyższych definicji nasuwa istotną różnicę w zakresie odpowiedzialności ubezpieczyciela. W pierwszym przypadku zakład ubezpieczeń będzie odpowiadał tylko za takie uszkodzenie mienia, które miało związek z dokonanym bądź usiłowanym włamaniem, w drugim zaś takiego związku już się nie przewiduje.
Przykład
Przedsiębiorca prowadzący warsztat samochodowy zawarł umowę ubezpieczenia, która w swym zakresie przewidywała ochronę z tytułu szkód spowodowanych przez kradzież z włamaniem, rabunek oraz dewastację. Po zawiązaniu się stosunku ubezpieczeniowego nieznani sprawcy obrzucili kamieniami pojazdy przyjęte w celu naprawy, które znajdowały się na placu przy warsztacie. Jeśli postanowienia zawartej umowy ubezpieczenia określały jako dewastację uszkodzenie mienia, któremu ma towarzyszyć włamanie bądź jego usiłowanie, to w takim przypadku zakład ubezpieczeń będzie wolny od odpowiedzialności za zdarzenie opisane powyżej, gdyż brak tutaj takiego związku. Taka odpowiedzialność będzie zachodzić jedynie wtedy, gdy dewastacja została zdefiniowana jako rozmyślne zniszczenie mienia bez względu na fakt, czy sprawcy chcieli dokonać włamania.
Warto przy zawieraniu umowy ubezpieczenia zwrócić uwagę na to, jak definiowane jest pojęcie dewastacji (wandalizmu), tak aby w przypadku ewentualnego zniszczenia mienia nie było wątpliwości co do odpowiedzialności ubezpieczyciela. Tym bardziej, że niestety stosowane obecnie ogólne warunki ubezpieczeń używają pojęć dewastacji i wandalizmu w różnych znaczeniach. Zdarzają się jednak również takie przypadki, przy których pomimo wyraźnego wskazania w umowie ubezpieczenia, jakie zniszczenia mienia objęte są zakresem ochrony, trudno na tej podstawie jednoznacznie określić zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń1.
Prawidłowe zabezpieczenie mienia
Obok wyraźnego określenia zdarzeń skutkujących odpowiedzialnością towarzystwa istotnego znaczenia nabiera fakt prawidłowego zabezpieczenia mienia. Każde bowiem ogólne warunki ubezpieczenia od kradzieży z włamaniem uzależniają wypłatę odszkodowania (ewentualnie jego wysokość) od spełnienia wymogów dotyczących zabezpieczeń antywłamaniowych.
Środki bezpieczeństwa, jakie muszą być spełnione zawsze, to te, które odnoszą się do ścian, podłóg, dachu lokalu (budynek, w którym prowadzona jest działalność, powinien być wykonany z materiałów odpornych na zniszczenie za pomocą prostych, ogólnie dostępnych narzędzi, zaś sforsowanie elementów konstrukcyjnych nie powinno być możliwe bez użycia znacznej siły), drzwi wejściowych (prawidłowo osadzone, skonstruowane i zamykane na dwa zamki wielozapadkowe, ewentualnie jeden posiadający świadectwo kwalifikacji właściwej instytucji bądź dwie kłódki bezkabłąkowe), okien i innych zewnętrznych przeszklonych otworów (również powinny być prawidłowo osadzone i skonstruowane, w przypadku zaś lokali na parterze bądź do których jest dostęp z niżej położonych obiektów powinny być zabezpieczone kratami, żaluzjami, roletami czy szybami antywłamaniowymi), czy wreszcie sposobu przechowywania gotówki2 oraz kluczy (klucze powinny być przechowywane w sposób chroniący je przed kradzieżą i uniemożliwiający dostęp do nich osobom nieupoważnionym, w razie ich zagubienia ubezpieczający jest zobowiązany do niezwłocznej wymiany zamków).
Szczegółowe informacje odnośnie do wymaganych zabezpieczeń antywłamaniowych każdy przedsiębiorca odnajdzie w postanowieniach ogólnych warunków ubezpieczenia. Lektura tych postanowień jest obowiązkowa przy zawiązywaniu stosunku ubezpieczeniowego, tak aby być pewnym co do odpowiedzialności ubezpieczyciela z tytułu szkody kradzieżowej. Jeżeli bowiem szkoda taka powstanie na skutek niezachowania standardowych zabezpieczeń antywłamaniowych lub w związku z ich złym stanem (ubezpieczający jest także zobowiązywany do utrzymywania zabezpieczeń w sprawności technicznej, co oznacza dokonywanie okresowych przeglądów przez odpowiednich specjalistów), to zakład ubezpieczeń ma prawo odmówić wypłaty odszkodowania z tytułu kradzieży mienia.
W pewnych przypadkach towarzystwo, dokonując oceny ryzyka ubezpieczenia danego mienia, może odstąpić od podstawowych wymogów albo wręcz przeciwnie uzależnić swoją odpowiedzialność od zamontowania i funkcjonowania dodatkowych systemów zabezpieczających (np. zorganizowanie stałego dozoru, zamontowanie alarmu dźwiękowo-świetlnego, w tym również z powiadomieniem do firm chroniących mienie). W większości sytuacji fakt zabezpieczenia mienia w sposób odbiegający od poziomu podstawowego stanowi bądź zastąpienie standardowego środka bezpieczeństwa (np. brak krat w oknach), bądź uprawnia ubezpieczonego przedsiębiorcę do skorzystania ze zniżek w składce (jeśli rzeczywiście jest zabezpieczeniem dodatkowym). Zabezpieczenia ponadstandardowe także muszą spełniać pewne warunki, narzucone przez zakład ubezpieczeń. Na przykład stały dozór powinien być prowadzony w sposób dający gwarancję zapobieżenia szkodzie (częstość obchodów lokalizacji, właściwa osoba dozorująca), a umowa o usługi monitoringu powinna przewidywać maksymalny czas przybycia jednostek interwencyjnych od momentu odebrania zgłoszenia.
Trzeba jednak i tutaj pamiętać o tym, że brak bądź niezadziałanie np. dodatkowego systemu alarmowego wpłynie na wypłatę odszkodowania za skradzione mienie.
Zgodnie z obowiązującymi warunkami ubezpieczeń, jeśli z okoliczności danego zdarzenia wynika, że dodatkowe zabezpieczenie antywłamaniowe, za które została naliczona zniżka w składce, nie zadziałało, to zakład ubezpieczeń ma prawo obniżyć wypłacane świadczenie proporcjonalnie do udzielonego upustu.
Słownik terminologiczny
Szkoda – wyróżnia się szkodę o charakterze majątkowym oraz szkodę niemajątkową (która może powstać tylko na osobie i określana jest jako krzywda). W pojęciu ubezpieczeniowym przez szkodę rozumie się uszczerbek majątkowy poniesiony przez ubezpieczającego w ubezpieczonym mieniu na skutek jego zniszczenia, uszkodzenia lub utraty (tzw. szkoda rzeczowa), bądź uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć poszkodowanego, a więc naruszenie dóbr osobistych człowieka wskutek określonych zdarzeń (tzw. szkoda osobowa). Szkodą na mieniu może być zniszczenie jakiejś rzeczy, spowodowanie konieczności poniesienia dodatkowych kosztów związanych z przywróceniem jej pierwotnej użyteczności, zaś szkodą na osobie może być spowodowanie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia człowieka. Szkoda rzeczowa może występować jako: strata rzeczywista (damnum emergens), czyli pomniejszenie majątku poszkodowanego. Wiąże się ze szkodą na mieniu i szkodą osobową. W wyniku powstania straty poszkodowany staje się uboższy niż był dotychczas; utracona korzyść (lucrum cessans), którą poszkodowany mógłby uzyskać, gdyby nie wyrządzono mu szkody. Wskutek doznania tej postaci uszczerbku poszkodowany nie staje się bogatszy, jakkolwiek mógł liczyć na wzbogacenie się. Utracona korzyść może się wiązać zarówno ze szkodą na osobie, jak i szkodą na mieniu. Zazwyczaj towarzyszy szkodzie rzeczywistej. Szkody dzieli się również na: szkody obecne, szkody przyszłe oraz szkody ewentualne.
Podstawa prawna:
• Ogólne Warunki Ubezpieczenia Commercial Union Polska TUO S.A. „Partner Przedsiębiorcy” wraz z klauzulą nr 1 Ubezpieczenie mienia od wandalizmu,
• Ogólne Warunki Ubezpieczenia Generali T.U. S.A. Podmiotów Gospodarczych „Lew Przedsiębiorca”,
• Ogólne Warunki Ubezpieczenia PZU SA. kompleksowego ubezpieczenia małych podmiotów gospodarczych „Bezpieczna Firma”.
Masz wątpliwości, napisz: prawo.autorzy@infor.pl
1 Patrz np. artykuł J. Królikowskiej-Bocheńczyk, Zawiłe OWU – Dewastacja, „Dziennik Ubezpieczeniowy” nr 12 z 2005 r.
2 O szczegółowych wymogach dotyczących sposobu zabezpieczenia wartości pieniężnych, w tym również podczas ich transportu, piszę w artykule Strata gotówki (nie) możliwa, „Prawo Przedsiębiorcy” nr 33 z 2002 r.