W ciągu dwóch lat 2,6 razy wzrosła liczba decyzji umarzających składki jednoosobowym firmom, zaś kwota składek wzrosła ponadtrzykrotnie. Kwota odsetek od niezapłaconych składek dla jednoosobowych firm była prawie identyczna jak ta, którą ZUS darował kopalniom. Jednak małych przedsiębiorców było ponad 500 razy więcej niż tych ostatnich.
Zgodnie art. 28 ust. 3a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.), składki na ubezpieczenia społeczne osób ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być umarzane w całości lub w części przez ZUS. Prawo do korzystania z tej możliwości mają wyłącznie osoby fizyczne prowadzące samodzielnie i we własnym imieniu działalność zarobkową i jednocześnie samodzielnie opłacające za siebie składki na ubezpieczenia społeczne. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zgadza się na umorzenie zaległości, gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych. Umorzenie jest także możliwe, jeśli płatnik poniósł straty materialne w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia, które powoduje, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności. ZUS także pozytywnie rozpatruje wnioski małych przedsiębiorców, którzy zachorowali na przewlekłą chorobę lub muszą sprawować opiekę nad przewlekle chorym członkiem rodziny, co pozbawia ich możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.
MPS wyjaśnia jednak, że przypadki zawarte w rozporządzeniu ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz.U. nr 141, poz. 1365) stanowią jedynie okoliczności i zdarzenia przykładowe i nie stanowią one katalogu zamkniętego. Tym samym decyzje ZUS będą się opierać na rzetelnej analizie każdego wniosku o umorzenie należności. Ich ocena może spowodować, że niekoniecznie zastosowanie będą miały wyłącznie przesłanki bądź okoliczności zawarte w wymienionym rozporządzeniu.
Według resortu są to jedynie przykłady pewnych zdarzeń, które mogą być brane pod uwagę przy rozpatrywaniu poszczególnych wniosków. Każda inna okoliczność niewymieniona może bowiem uzasadniać umorzenie zobowiązań pod warunkiem, że jej skutkiem będzie pogorszenie się sytuacji rodzinnej lub osobistej płatnika. Ciężar udowodnienia tego faktu spoczywa na zobowiązanym, zaś ocena oraz właściwa kwalifikacja przedstawionych okoliczności będzie należała do ZUS. Każda sprawa dotycząca umorzenia należności z tytułu składek na podstawie powołanego rozporządzenia powinna być rozpatrywana indywidualnie na wniosek zobowiązanego. Przy rozpatrywaniu wniosków obowiązuje sformalizowana procedura, określona w instrukcji w sprawie umarzania, odraczania i rozkładania na raty należności z tytułu składek pobieranych przez ZUS, stanowiącej załącznik nr 1 do uchwały Zarządu ZUS nr 72/2000 z dnia 13 września 2000 r. zmienionej uchwałą Zarządu ZUS nr 65/2001 z dnia 2 lipca 2001 r. Zgodnie z przepisami rozporządzenia, za rodzinę uważa się wspólnie zamieszkujące i gospodarujące z zobowiązanym osoby spokrewnione, a także osoby niespokrewnione pozostające z zobowiązanym w faktycznym związku.
