Emeryci i renciści zobowiązani są do informowania ZUS o podjęciu działalności zarobkowej i wysokości osiąganych z tego tytułu przychodów. Przekroczenie wyznaczonych ustawą limitów powoduje zmniejszenie lub zawieszenie należnego świadczenia. Gdy emeryt lub rencista prowadzący pozarolniczą działalność nie wywiąże się z obowiązku zgłoszenia wysokości przychodu osiągniętego z tej działalności w poprzednim roku, istnieje wątpliwość, czy za równoznaczne z wypełnieniem tego obowiązku można uznać składanie zeznań podatkowych w urzędzie skarbowym, który przekazuje ZUS informacje o wysokości wykazanego w nich przychodu. Jest to istotne z uwagi na termin przedawnienia do wystąpienia przez ZUS z żądaniem zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia.
Obowiązkiem każdego emeryta lub rencisty osiągającego przychody jest złożenie w ZUS do końca lutego każdego roku oświadczenia o przychodach osiągniętych w roku ubiegłym.
W stosunku do przychodów osiąganych przez emerytów i rencistów z pozarolniczej działalności, obowiązek informacyjny wobec ZUS spoczywa również na urzędzie skarbowym. Do końca maja każdego roku ZUS uzyskuje od urzędu skarbowego informację o wysokości przychodu osiągniętego przez świadczeniobiorcę w roku poprzednim, wykazanego w zeznaniu podatkowym.
Gdy emeryt lub rencista podał niższą wysokość przychodu, niż wynika to z informacji urzędu skarbowego, ZUS ponownie sprawdza, czy wypłata świadczenia w ubiegłym roku była należna, czy świadczenie powinno zostać zmniejszone bądź jego wypłata powinna zostać zawieszona.
Zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia
Prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Gdy przychód jest osiągany w kwocie przekraczającej 70% tego wynagrodzenia, nie wyższej niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia.
Na prawo do świadczenia wpływa osiąganie przychodów z tytułu wykonywania działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych, w tym działalności pozarolniczej, nawet gdy emeryt/rencista nie przystąpił do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych z tego tytułu. Jako przychód z tej działalności przyjmuje się zadeklarowaną kwotę, nie niższą jednak od najniższej podstawy wymiaru składek, która dla osób prowadzących pozarolniczą działalność stanowi kwotę 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.
Ustalenia, czy przychód danej osoby uzasadniał wypłatę świadczenia w pełnej wysokości lub jego zmniejszenie albo zawieszenie, ZUS dokonuje po upływie roku kalendarzowego na podstawie zawiadomienia emeryta lub rencisty o łącznej kwocie przychodu osiągniętego w ubiegłym roku kalendarzowym. Takie oświadczenie ZUS powinien otrzymać do końca lutego następnego roku.
Przedawnienie żądania zwrotu
Świadczeniem nienależnie pobranym jest świadczenie wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do niego albo wstrzymanie wypłaty świadczenia w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do jego pobierania.
Fakt pobrania nienależnego świadczenia przez emeryta/rencistę, który nie powiadomił ZUS o osiągnięciu przychodów z pozarolniczej działalności przekraczających limit zarobków, jest bezsporny, jeśli decyzja o przyznaniu świadczenia zawierała pouczenie w tej sprawie.
Kwestią sporną jest natomiast możliwość uznania za wywiązanie się emeryta lub rencisty z obowiązku informacyjnego wobec ZUS o wysokości osiągniętych przychodów, gdy informacja taka została sporządzona i przekazana przez urząd skarbowy na podstawie danych wynikających ze złożonego przez niego zeznania podatkowego.
Kwoty nienależnie pobranych świadczeń, w związku z przekroczeniem dopuszczalnych kwot przychodów, podlegają bowiem zwrotowi za okres nie dłuższy niż 1 rok kalendarzowy poprzedzający rok, w którym wydano decyzję o rozliczeniu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca to świadczenie powiadomiła organ rentowy o osiągnięciu przychodu. W pozostałych przypadkach zwrotu świadczenia można dochodzić za okres 3 lat kalendarzowych poprzedzających rok wydania tej decyzji.
Wystarczy złożyć zeznanie
Samo zgłoszenie faktu podjęcia działalności nie stanowi wywiązania się z obowiązków informacyjnych wobec ZUS w tym zakresie. Jeżeli jednak emeryt/rencista corocznie składał zeznania podatkowe w urzędzie skarbowym, ZUS orientował się w wysokości osiąganych przez tę osobę przychodów. Wydaje się więc zasadny pogląd, że składając zeznania świadczeniobiorca informował o wysokości tego przychodu.
Złożone przez emeryta/rencistę oświadczenie ma więc charakter czysto informacyjny, ponieważ ZUS może dokonać ostatecznego rozliczenia na podstawie zaświadczenia z urzędu skarbowego.
W takiej sytuacji świadczenie podlegałoby zwrotowi maksymalnie za okres roku poprzedzającego wydanie decyzji o rozliczeniu świadczenia. Świadczeniobiorca nie może bowiem ponosić negatywnych konsekwencji zaniedbań ZUS.
Zdaniem sądu apelacyjnego
Urzędy skarbowe mają obowiązek informowania ZUS o przychodach emeryta lub rencisty, ale obowiązkiem takim obciążono w jednakowym stopniu osoby pobierające świadczenia i urząd skarbowy.
Jeśli świadczeniobiorca został pouczony o konieczności zgłaszania w ZUS faktu podjęcia działalności zarobkowej i wysokości uzyskiwanego przychodu oraz zasadach zawieszalności świadczeń z uwagi na wysokość osiąganych przychodów, przekazanie przez urząd skarbowy informacji o jego przychodach nie zwalnia go z obowiązku złożenia oświadczenia o wysokości tych przychodów.
WAŻNE!
Złożenie zeznania podatkowego jest realizacją obowiązku podatnika wobec urzędu skarbowego, a nie obowiązku emeryta wobec organu rentowego.
Oświadczenie składane przez emeryta lub rencistę nie ma więc charakteru czysto informacyjnego, ponieważ to właśnie na podstawie takiego zawiadomienia następuje ustalenie, czy osiągnięty przez zainteresowanego dochód uzasadniał wypłatę świadczenia w pełnej wysokości lub jego zmniejszenie bądź zawieszenie. Zawiadomienie dokonane przez urząd skarbowy może być jedynie podstawą dokonania korekty wcześniejszych ustaleń. Celem regulacji zobowiązującej urząd skarbowy do składania tych informacji w ZUS jest wyłącznie umożliwienie kontroli prawidłowości informacji przekazanej przez świadczeniobiorcę.
Organ rentowy może więc żądać zwrotu świadczenia za okres 3 lat kalendarzowych poprzedzających rok wydania decyzji ustalającej należność, która ulega przedawnieniu po upływie 10 lat od dnia uprawomocnienia się tej decyzji.
Zgłaszanie zarobków
Powołanie się na możliwość uzyskania przez ZUS informacji o przychodzie emeryta lub rencisty z urzędu skarbowego może nie zostać uznane przez ZUS za uzasadnienie braku składania przez niego oświadczeń o osiągniętym przychodzie, szczególnie gdy został przekroczony określony limit. W celu uniknięcia negatywnych skutków związanych z dochodzeniem przez ZUS nienależnego świadczenia wraz z odsetkami warto wywiązywać się z tego obowiązku.
• § 1 ust. 1 pkt 4 i ust. 2, § 3–6 § 5 rozporządzenia z 22 lipca 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad zawieszania lub zmniejszania emerytury i renty (DzU nr 58, poz. 290 ze zm.),
• art. 104 ust. 1, 1a i 3, art. 138 ust. 5, art. 194 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.),
• art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 9 ust. 5, art. 18 ust. 8, art. 84 ust. 7 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU nr 137, poz. 887 ze zm.).
Joanna Kalinowska
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych