Co zmieniło się w świadczeniach w razie choroby i macierzyństwa

Osoby, które mogą otrzymać zasiłek chorobowy, wymieniliśmy w tabeli 1. Do zasiłku chorobowego mają zatem prawo zarówno osoby, dla których opłacanie składki na ubezpieczenie chorobowe jest obowiązkowe, np. pracownicy, jak i osoby dobrowolnie opłacające taką składkę, np. prowadzący pozarolniczą działalność. Aby otrzymać taki zasiłek trzeba:

• być niezdolnym do pracy z powodu choroby albo

• nie móc wykonywać pracy:

– z uwagi na decyzję wydaną przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o zwalczaniu chorób zakaźnych albo o zwalczaniu gruźlicy,

– z powodu przebywania w: stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego, stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych, wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów.

Zasadą jest, że zasiłek chorobowy można dostać dopiero po tzw. okresie wyczekiwania, czyli ściśle określonym okresie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Długość tego okresu zależy od tego, czy ubezpieczony podlega ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo czy też dobrowolnie. Gdy ubezpieczenie jest obowiązkowe, można nabyć prawo do zasiłku po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, a gdy jest dobrowolne, dopiero po upływie 180 dni takiego ubezpieczenia. I tu kolejna ważna informacja, o której warto pamiętać – do tzw. okresu wyczekiwania zalicza się poprzednie okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu – zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni albo była spowodowana urlopem wychowawczym, bezpłatnym, albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.

Od zasady, że ubezpieczony może otrzymać zasiłek dopiero po upływie 30 albo 180 dni nieprzerwanego podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, są wyjątki. Od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego prawo do zasiłku chorobowego przysługuje bowiem:

• absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych (ZUS wyjaśnił, ze termin 90 dni należy liczyć odpowiednio – od daty podanej w świadectwie, daty złożenia egzaminu dyplomowego),

• jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,

• ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego,

• posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.

W szczególnej sytuacji są pracownicy, osoby wykonujące pracę nakładczą i odbywające służbę zastępczą. Im za okres niezdolności od pracy z powodu choroby trwającej do 33 dni w ciągu roku kalendarzowego przysługuje najpierw wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy, tzw. wynagrodzenie gwarantowane, natomiast dopiero od 34 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym – prawo do zasiłku chorobowego.

Osoby uprawnione do tzw. wynagrodzenia gwarantowanego powinny znać szczególne zasady wypłaty wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy z powodu choroby i zasiłku chorobowego, gdy nieprzerwana niezdolność do pracy z powodu choroby przypadnie na przełomie roku kalendarzowego. I tak jeżeli nieprzerwana niezdolność do pracy przypadnie na przełomie roku kalendarzowego, a w dniu 31 grudnia pracownik ma prawo do wynagrodzenia za czas choroby, to od 1 stycznia pracownikowi temu nadal przysługuje wynagrodzenie (okres 33 dni, za który w nowym roku przysługuje wynagrodzenie, powinien być liczony od 1 stycznia), gdy natomiast w dniu 31 grudnia pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego, to od 1 stycznia przysługuje mu nadal zasiłek chorobowy za cały okres tej nieprzerwanej niezdolności do pracy.

Od 8 lutego br. obowiązują zmiany w zakresie okresu pobierania zasiłku chorobowego. Obecnie zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby lub niemożności wykonywania pracy:

• w wyniku decyzji wydanej przez właściwy organ albo uprawniony podmiot na podstawie przepisów o chorobach zakaźnych i zakażeniach,

• z powodu przebywania w stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego w celu leczenia uzależnienia alkoholowego, stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej w celu leczenia uzależnienia od środków odurzających lub substancji psychotropowych, wskutek poddania się niezbędnym badaniom lekarskim przewidzianym dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów

– nie dłużej jednak niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została gruźlicą – nie dłużej niż przez 270 dni. Wcześniej okres zasiłkowy wynosił odpowiednio 180 dni (6 miesięcy x 30 dni) i 270 dni (9 miesięcy x 30 dni). Zatem okres pobierania zasiłku chorobowego został wydłużony o 2 dni, nie zmienił się natomiast okres pobierania zasiłku, gdy ubezpieczony choruje na gruźlicę.

W tym miejscu trzeba przypomnieć, kiedy okresy niezdolności do pracy zlicza się do jednego okresu zasiłkowego. Zasada jest następująca – do jednego okresu zasiłkowego wlicza się:

• okresy niezdolności do pracy z powodu tej samej choroby lub różnych chorób, jeżeli nie występują między nimi przerwy,

• okresy poprzedniej niezdolności do pracy spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa między ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności nie przekroczyła 60 dni.

Kolejna ważna zmiana dotyczy braku możliwości przedłużenia okresu zasiłkowego. Wcześniej, gdy po upływie 6 miesięcy (w przypadku gruźlicy – 9 miesięcy) ubezpieczony był nadal niezdolny do pracy z powodu choroby, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokowały odzyskanie zdolności do pracy, okres zasiłkowy mógł zostać przedłużony, nie dłużej jednak niż na dalsze 3 miesiące. O przedłużeniu okresu zasiłkowego orzekał lekarz orzecznik ZUS. Obecnie, gdy po wyczerpaniu okresu zasiłkowego ubezpieczony będzie nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza będą rokowały odzyskanie zdolności do pracy, będzie mógł skorzystać ze świadczenia rehabilitacyjnego.

Wyjaśnić trzeba, że gdy prawo do zasiłku chorobowego powstało przed 8 lutego 2005 r., a więc przed dniem wejścia w życie zmian, zasiłek wypłaca się w dotychczasowej wysokości i na dotychczasowych warunkach za okres nieprzerwanej niezdolności do pracy. O zastosowaniu wcześniej obowiązujących przepisów decyduje data powstania prawa do zasiłku, a nie data powstania niezdolności do pracy. Okres wypłaty zasiłku chorobowego, do którego prawo powstało przed 8 lutego br., nie może być krótszy niż 182 dni, a w przypadku gdy okres zasiłkowy zostanie przedłużony, nie może trwać dłużej niż 270 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą – nie dłużej niż 360 dni.

Zasiłek chorobowy może otrzymać zarówno osoba, która stała się niezdolna do pracy w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego (np. w czasie trwania umowy o pracę, zlecenia, prowadzenia pozarolniczej działalności), jak i po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego (np. rozwiązaniu umowy, zakończeniu prowadzenia działalności). Aby jednak otrzymać zasiłek po ustaniu tytułu ubezpieczenia, muszą być spełnione następujące warunki: niezdolność do pracy musi trwać bez przerwy co najmniej 30 dni i powstać:

• nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego,

• nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego – w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku chorób.

Ustawodawca określił, kiedy zasiłek chorobowy nie przysługuje. I tak zasiłek ten nie przysługuje:

• za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony zachowuje prawo do wynagrodzenia,

• za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie urlopu bezpłatnego, wychowawczego, tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,

• za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, gdy osoba niezdolna do pracy:

– ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,

– kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia jej ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby,

– nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia z powodu zbyt krótkiego okresu ubezpieczenia,

– jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,

– podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników,

• za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego,

• pracownikowi odsuniętemu od pracy na podstawie decyzji z powodu podejrzenia o nosicielstwo zarazków choroby zakaźnej – jeżeli nie podjął proponowanej mu przez pracodawcę innej pracy niezabronionej takim osobom, odpowiadającej jego kwalifikacjom zawodowym lub którą może wykonywać po uprzednim przeszkoleniu,

• za cały okres niezdolności do pracy, jeżeli niezdolność ta spowodowana została w wyniku umyślnego przestępstwa lub wykroczenia popełnionego przez tego ubezpieczonego,

• ubezpieczonemu, którego niezdolność do pracy spowodowana została nadużyciem alkoholu – za okres pierwszych 5 dni tej niezdolności,

• ubezpieczonemu wykonującemu w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystującemu zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem – za cały okres tego zwolnienia,

• gdy zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.

Zasiłek macierzyński może uzyskać ubezpieczona, która w okresie ubezpieczenia chorobowego lub urlopu wychowawczego:

• urodziła dziecko,

• przyjęła dziecko w wieku do 1 roku na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia,

• przyjęła dziecko w wieku do 1 roku na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej pełniącej zadania pogotowia rodzinnego.

W potocznej świadomości często błędnie utożsamiane są dwa różne pojęcia: urlop macierzyński i zasiłek macierzyński. Przysługują o­ne w razie urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dziecka. Jednak prawo do urlopu macierzyńskiego mają tylko pracownicy i osoby wykonujące pracę nakładczą, a zasady jego udzielana określają przepisy kodeksu pracy. Natomiast zasiłek macierzyński przysługuje wszystkim osobom obowiązkowo lub dobrowolnie opłacającym składki na ubezpieczenie chorobowe (od których przychodów płatnicy odprowadzają tę składkę). Zasady wypłaty zasiłku określają przepisy ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Prawo do zasiłku macierzyńskiego ma więc szerszy krąg osób. Zasiłek macierzyński w razie urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dziecka mogą więc uzyskać następujące osoby podlegające obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu:

• pracownicy,

• członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,

• osoby wykonujące pracę nakładczą,

• osoby wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz osoby z nimi współpracujące,

• osoby prowadzące pozarolniczą działalność oraz osoby z nimi współpracujące,

• osoby wykonujące odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.

Zasiłek macierzyński przysługuje przede wszystkim kobietom. Rekompensując utracone zarobki, umożliwia matce biologicznej lub adopcyjnej opiekę nad noworodkiem, a następnie niemowlakiem. Ponadto w okresie jego pobierania kobiety, które urodziły dziecko, mogą zregenerować siły po odbytym porodzie.

Jednak w pewnych sytuacjach prawo do zasiłku macierzyńskiego uzyskują również inne osoby – ojciec dziecka lub inni członkowie najbliższej rodziny. Ojciec dziecka może uzyskać, zasiłek macierzyński, jeżeli przerwie zatrudnienie (pracownik uzyska prawo do urlopu macierzyńskiego) lub inną działalność zarobkową (np. zleceniobiorca umówi się ze zleceniodawcą, że przez określony okres nie będzie świadczył pracy; osoba prowadząca pozarolniczą działalność zawiesi jej wykonywanie) w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem:

• w razie śmierci ubezpieczonej lub porzucenia przez nią dziecka,

• w razie skrócenia przez matkę urlopu macierzyńskiego.

Natomiast inni członkowie najbliższej rodziny mają prawo do zasiłku macierzyńskiego jedynie w razie śmierci matki lub porzucenia przez nią dziecka, gdy w celu sprawowania osobistej nad nim opieki przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową.

Należy jednak podkreślić, że osoby te nabywają prawo do zasiłku macierzyńskiego, jeżeli w tym okresie podlegają ubezpieczeniu chorobowemu obowiązkowo lub przystąpili do niego dobrowolnie. Ich prawo do zasiłku nie jest bowiem kontynuacją prawa matki do tego świadczenia, np. gdy w razie śmierci matki opiekę nad dzieckiem przejmuje ojciec, uzyska o­n zasiłek macierzyński, gdy podlega ubezpieczeniu chorobowemu jakiegoś tytułu, np. jest pracownikiem czy prowadzi pozarolniczą działalność. Jeżeli nie jest objęty ubezpieczeniem chorobowym, mimo sprawowania opieki nad dzieckiem, nie otrzyma zasiłku macierzyńskiego.

Natomiast okres, przez jaki ojciec dziecka i inne osoby z najbliższej rodziny mogą pobierać zasiłek, zależy od tego, przez jaki czas prawo do tego świadczenia przysługiwałoby matce dziecka i jak długo z niego korzystała. W tym celu należy ustalić, przez jaki okres matka mogłaby pobierać zasiłek macierzyński (np. w przypadku pierwszego porodu – 16 tygodni), następnie przez ile tygodni był o­n jej wypłacany (np. 8 tygodni) i odpowiednio zmniejszyć okres wypłaty zasiłku dla tych osób (np. 16 – 8 = 8).

Ponadto okres pobierania przez te osoby zasiłku macierzyńskiego powinien przypadać bezpośrednio po zaistnieniu zdarzeń uprawniających ojca dziecka lub inną osobę z najbliższej rodziny do uzyskania tych świadczeń, np. porzucenie dziecka przez matkę, rezygnacja z części okresu zasiłkowego.

Zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia kolejnego dziecka przez pracownicę w okresie urlopu wychowawczego. Prawo do tego świadczenia przysługuje, mimo że za osobę przebywającą na urlopie wychowawczym nie jest opłaca składka na ubezpieczenie chorobowe.

Jeżeli prawo do zasiłku macierzyńskiego powstało w okresie urlopu wychowawczego, zasiłek przysługuje za okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po porodzie. W myśl przepisów pracownica przed porodem może wykorzystać 2 tygodnie urlopu macierzyńskiego. W związku z tym przypadający w całości w czasie urlopu wychowawczego okres pobierania zasiłku macierzyńskiego należy skrócić o 2 tygodnie, czyli zamiast 18 tygodni z tytułu urodzenia drugiego (czy kolejnego) dziecka, zasiłek macierzyński będzie wypłacany przez 16 tygodni, a w przypadku ciąży mnogiej, zamiast 26 tygodni przez 24 tygodnie.

Jednak również w czasie urlopu wychowawczego można uzyskać zasiłek macierzyński w pełnym wymiarze (bez skracania o 2 tygodnie). Jest tak, gdy udzielony pracownicy urlop wychowawczy skończy się wcześniej niż urlop macierzyński w pełnym wymiarze przysługujący w danej sytuacji. W takim przypadku okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego liczy się od dnia porodu.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego przysługuje bez okresu wyczekiwania. Zasiłek ten można pobierać za okres ustalony w przepisach kodeksu pracy (art. 180-183 k. p.) jako okres urlopu macierzyńskiego lub okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (patrz tabela 3). Minimalny okres pobierania zasiłku macierzyńskiego to 8 tygodni, a maksymalny 26 tygodni. Natomiast gdy świadczenie to jest wypłacane ojcu dziecka lub innej osobie z najbliższej rodziny sprawującej nad nim osobistą opiekę, okres wypłaty tego zasiłku pomniejsza się o czas pobierania tego świadczenia przez matkę dziecka.

Miesięczny zasiłek macierzyński wynosi 100 proc. podstawy jego wymiaru. Zasiłek przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych.

Zasiłek macierzyński może uzyskać osoba podlegająca ubezpieczeniu chorobowemu lub pracownica przebywająca na urlopie wychowawczym (zasada). Jednak w pewnych przypadkach zasiłek ten przysługuje również pracownicy, która urodziła dziecko po ustaniu ubezpieczenia chorobowego.

Prawo do tego zasiłku ma więc pracownica, z którą w okresie ciąży rozwiązano z umowę o pracę z naruszeniem przepisów prawa. Zasiłek w takim przypadku jest wypłacany, gdy nieprawidłowości przy rozwiązywaniu stosunku pracy potwierdził sąd w prawomocnym wyroku i przysługuje przez okres odpowiadający części urlopu macierzyńskiego, która przypada po porodzie.

Ponadto w szczególny sposób jest traktowana pracownica, z którą w okresie ciąży rozwiązano umowę o pracę z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Jeżeli nie zapewniono jej innego zatrudnienia, to do dnia porodu jest jej wypłacany zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego, a po urodzeniu dziecka zasiłek macierzyński.

Z uwagi na realizowaną w prawie pracy i ubezpieczeń społecznych zasadę ochrony rodzicielstwa, prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia przyznano również pracownicy, która była zatrudniona na podstawie umowy terminowej (umowy o pracę na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy) i z którą umowę o pracę z powodu ciąży (zgodnie z art. 177 par. 3 k.p.) przedłużono do dnia porodu.

Zasiłek macierzyński nie przysługuje za okres, w którym mimo sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem ubezpieczony na podstawie przepisów o wynagradzaniu zachowuje prawo do wynagrodzenia. Okresy te wlicza się do okresu zasiłkowego.

Ponadto zasiłku macierzyńskiego mimo urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dziecka nie uzyska osoba przebywająca na urlopie bezpłatnym oraz tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.

Pracownikowi (osobom wykonującym pracę nakładczą oraz obywającym służbę zastępczą), który jest niezdolny do pracy z powodu choroby przysługuje najpierw wynagrodzenie chorobowe (33 dni), a następnie zasiłek chorobowy. Inni ubezpieczeni opłacający składkę na ubezpieczenie chorobowe uzyskują w takich przypadkach od razu prawo do zasiłku chorobowego. Jednak przepisy ograniczają czas pobierania tych świadczeń – okres zasiłkowy trwa obecnie 182 dni lub 270 dni w przypadku zachorowania na gruźlicę.

W związku z tym ubezpieczony, który nie odzyskał jeszcze sprawności do pracy, ale rokowania co do jego stanu zdrowia są pozytywne, po upływie okresu zasiłkowego pozostawałby bez żadnych środków do życia. Utracił już bowiem prawo do zasiłku chorobowego, a nie mógłby uzyskać renty z tytułu niezdolności do pracy, ponieważ przysługuje o­na tylko w razie trwałego pogorszenia zdrowia uniemożliwiającego wykonywanie pracy. W celu zapobieżenia takim sytuacjom wprowadzono stosunkowo niedawno do ubezpieczenia chorobowego – świadczenie rehabilitacyjne. Ma o­no charakter przejściowy. Po okresie jego pobierania ubezpieczony, który odzyskał zdolność do pracy, podejmuje zatrudnienie, a gdy zabiegi lecznicze okażą się nieskuteczne i jego stan zdrowia będzie uniemożliwiał podjęcie działalności zarobkowej, może rozpocząć starania o rentę z tytułu niezdolności do pracy.

Świadczenie rehabilitacyjne może uzyskać ubezpieczony, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie przez niego zdolności do pracy. Na podstawie przepisów ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, świadczenie rehabilitacyjne przysługuje:

• pracownikom,

• osobom wykonującym pracę nakładczą,

• członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,

• osobom wykonującym odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,

• osobom wykonującym pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz osobom z nimi współpracującym,

• osobom prowadzącym pozarolniczą działalność oraz osobom z nimi współpracującym,

• duchownym,

• osobom odbywającym służbę zastępczą.

Ponadto świadczenie rehabilitacyjne przysługuje również ubezpieczonemu, który po wykorzystaniu okresu zasiłkowego został skierowany na badanie w celu przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy, a lekarz orzecznik ZUS orzekł, że rokuje o­n odzyskanie zdolności do pracy.

Decyzja w sprawie świadczenia rehabilitacyjnego wydawana jest na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika oddziału ZUS właściwego ze względu ma miejsce zamieszkania ubezpieczonego lub komisji lekarskiej ZUS. Orzeczenie określa, czy stan zdrowia ubezpieczonego uzasadnia przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego, a więc czy dana osoba:

• jest nadal niezdolna do pracy po wyczerpaniu okresu pobierania zasiłku chorobowego,

• w przypadku dalszego leczenia lub rehabilitacji leczniczej rokuje odzyskanie zdolności do pracy.

Ponadto lekarz orzecznik lub komisja lekarska ZUS wskazują, na jaki okres należy przyznać to świadczenie, a więc po jakim czasie dalszego leczenia lub rehabilitacji leczniczej chory prawdopodobnie odzyska zdolność do pracy.

Od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS osoba zainteresowana może wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Orzeczenie lekarza orzecznika ZUS może również zakwestionować prezes ZUS, wnosząc zarzut wadliwości. Te środki odwoławcze (sprzeciw i zarzut) wnosi się w terminach i na zasadach określonych w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje przez czas niezbędny do przywrócenia zdolności do pracy, nie dłużej jednak niż przez 12 miesięcy. Przyznawane jest bezpośrednio po zakończeniu okresu pobierania zasiłku chorobowego. Może o­no zostać od razu przyznane na 12 miesięcy albo na krótszy okres (np. 4 czy 8 miesięcy), a następnie przedłużane do wyczerpania maksymalnego limitu. Okresy pobierania świadczenia muszą następować bezpośrednio po sobie.

Świadczenie rehabilitacyjne wynosi:

• 90 proc. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za okres pierwszych trzech miesięcy,

• 75 proc. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego za pozostały okres,

• 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, jeżeli niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży.

Świadczenie przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych. W przypadku przyznania świadczenia na okresy miesięczne, np. 3 czy 6 miesięcy, przyjmuje się, że każdy miesiąc ma 30 dni (bez względu na faktyczną długość tego miesiąca).

Ostatnia nowelizacja przepisów kodeksu pracy i ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, która obowiązuje od 8 lutego 2005 r., uzależniła wysokość świadczenia rehabilitacyjnego od okresu jego pobierania. Zwiększenie wysokości świadczenia do 90 proc. podstawy wymiaru w okresie pierwszych trzech miesięcy jego pobierania jest konsekwencją zniesienia możliwości wydłużania okresu pobierania zasiłku chorobowego (okres zasiłkowy można było przedłużyć o 3 miesiące).

Zmiana ta nie tylko zwiększyła wysokość świadczenia rehabilitacyjnego w okresie trzech pierwszych miesięcy jego wypłaty, ale ma również istotne skutki w sferze prawa pracy. W myśl bowiem znowelizowanego art. 53 par. 1 pkt 1 lit. b) k.p., pracodawca nie może obecnie rozwiązać bez wypowiedzenia umowy o pracę z pracownikiem, który przepracował u niego ponad 6 miesięcy lub którego niezdolność do pracy jest następstwem wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, gdy nie upłynął jeszcze łączny okres pobierania wynagrodzenia i zasiłku chorobowego oraz świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące. Natomiast przez pozostałe miesiące pobierania świadczenia rehabilitacyjnego (maksymalnie można uzyskać je na 12 miesięcy, a więc przez pozostałych 9 miesięcy) stosunek pracy nie podlega takiej ochronie, czyli pracodawca może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia.

Celem świadczenia rehabilitacyjnego jest zapewnienie środków utrzymania osobie, która nie odzyskała zdolności do zarobkowania w okresie pobierania zasiłku chorobowego. W związku z tym nie jest o­no przyznawane osobom, które nie wykonują pracy z powodu choroby, ale mają ustalone prawo do innych świadczeń ubezpieczeniowych lub za okres choroby zachowują prawo do wynagrodzenia na podstawie odrębnych przepisów. Świadczenia tego nie uzyskają więc osoby uprawnione: do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego oraz urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów.

Ponadto świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy przypadającej w czasie:

• urlopu bezpłatnego,

• urlopu wychowawczego,

• tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania.

Świadczenia rehabilitacyjnego nie mogą również uzyskać ubezpieczeni, których niezdolność do pracy jest następstwem umyślnego przestępstwa lub wykroczenia przez nich popełnionego. Okoliczności te stwierdzane są na podstawie prawomocnego orzeczenia.

Ponadto w czasie i po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, prawa do świadczenia rehabilitacyjnego nie mają: osoby niezdolne do pracy, które kontynuują działalność zarobkową stanowiąca tytuł do objęcia ubezpieczeniem chorobowym (obowiązkowo lub dobrowolnie) albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności z powodu choroby.

Osoba, której przyznano świadczenie rehabilitacyjne, może je utracić, gdy w okresie orzeczonej w nim niezdolności do pracy będzie wykonywała pracę zarobkową lub wykorzystuje świadczenie w sposób niezgodny z jego celem.

Zasiłek wyrównawczy przysługuje pracownikowi ze zmniejszoną sprawnością do pracy, wykonującemu pracę:

• w zakładowym lub międzyzakładowym ośrodku rehabilitacji zawodowej,

• u pracodawcy na wyodrębnionym stanowisku pracy, dostosowanym do potrzeb adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy,

– jeżeli jego miesięczne wynagrodzenie osiągane podczas rehabilitacji jest niższe od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (zasady jego ustalania opisujemy niżej).

Warunkiem koniecznym do uzyskania zasiłku wyrównawczego jest więc poddanie się rehabilitacji zawodowej i osiąganie z tego powodu mniejszych zarobków. Samo więc zmniejszenie sprawności do pracy i uzyskiwanie z tego powodu niższej pensji nie uprawnia do zasiłku wyrównawczego.

Rehabilitacji zawodowej mogą być poddani pracownicy ze zmniejszoną sprawnością do pracy:

• zagrożeni chorobą zawodową i wymagający przekwalifikowania,

• zatrudnieni w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, jeżeli stan ich zdrowia wymaga zmiany rodzaju pracy,

• którzy wskutek wypadku lub dłuższej choroby utracili czasowo zdolność do pracy i wymagają adaptacji do pracy.

„Procesowi rehabilitacji mogą być zatem poddani zarówno pracownicy, którzy jeszcze nie utracili zdolności do pracy i w stosunku do których odsunięcie od dotychczasowej pracy oraz przekwalifikowanie jest działaniem profilaktycznym, zapobiegającym inwalidztwu, jak i osoby, które zdolność tę utraciły tylko czasowo, i praca wykonywana w warunkach ułatwiających stopniowe przystosowanie się organizmu pracownika powinna tę zdolność przywrócić” (Jędrasik-Jankowska I., Ubezpieczenie społeczne. Tom 3, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa, 2003, s. 48).

Zasiłku wyrównawczego nie mogą otrzymać pracownicy uprawnieni do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. Ponadto nie przysługuje o­n za okresy niezdolności do pracy z powodu choroby, sprawowania opieki lub pobierania zasiłku macierzyńskiego, a także za okresy nieobecności w pracy z innych przyczyn, za które pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia.

O potrzebie przeprowadzenia rehabilitacji zawodowej orzeka wojewódzki ośrodek medycyny pracy lub lekarz orzecznik ZUS. Ponadto lekarz orzecznik ZUS ustala, czy z uwagi na stan zdrowia pracownika zasadne jest kontynuowanie jego rehabilitacji zawodowej. Jeżeli uznania, że dalsza rehabilitacja zawodowa ze względu na stan zdrowia pracownika jest niecelowa, utraci o­n prawo do zasiłku wyrównawczego.

Od orzeczeń lekarza orzecznika ZUS (o potrzebie poddania się rehabilitacji zawodowej oraz o niecelowości kontynuowania tej rehabilitacji) dotyczących zasiłku wyrównawczego pracownik może wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS. Ponadto prawidłowość takiego orzeczenia może zakwestionować prezes ZUS, wnosząc zarzut wadliwości. Sprzeciw i zarzut wadliwości należy wnosić w terminach i na zasadach określonych w przepisach o emeryturach i rentach z FUS.

Zasiłek wyrównawczy przysługuje przez okres rehabilitacji zawodowej. Maksymalnie można go pobierać przez 24 miesiące. Pracownik traci prawo do tego świadczenia:

• z dniem zakończenia rehabilitacji zawodowej i przesunięcia do innej pracy, nie później jednak niż po 24 miesiącach od dnia, w którym podjął rehabilitację,

• jeżeli z uwagi na stan jego zdrowia rehabilitacja zawodowa stała się niecelowa.

Zasiłek wyrównawczy stanowi różnicę między miesięcznym wynagrodzeniem osiąganym za pracę w warunkach rehabilitacji a przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem (zasady jego ustalania przedstawiamy niżej).

Jeżeli pracownik z usprawiedliwionych przyczyn przepracował tylko przez część miesiąca, np. z powodu choroby, otrzyma mniejszy zasiłek wyrównawczy. W takim przypadku należy pomniejszyć o jedną trzydziestą za każdy dzień nieobecności przeciętne miesięczne wynagrodzenie. Różnica między tą kwotą a pensją otrzymywaną w tym miesiącu stanowi kwotę zasiłku wyrównawczego, która zostanie wypłacona pracownikowi.

Z zasiłku opiekuńczego mogą skorzystać tylko wymienione wyżej osoby, gdyż podlegają o­ne obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu. Zasiłku takiego nie otrzymają osoby podlegające temu ubezpieczeniu dobrowolnie, np. prowadzące pozarolniczą działalność, zatrudnione tylko na podstawie umowy zlecenia. Dla osób, które mogą występować o taki zasiłek, bardzo ważna jest informacja, że zasiłek ten przysługuje od pierwszego dnia ubezpieczenia. Nie trzeba zatem przez jakiś czas opłacać składek na ubezpieczenie chorobowe, aby otrzymać zasiłek opikuńczy. Zatem nawet pracownikowi, który pracuje kilka dni, zasiłek opiekuńczy może być wypłacony, jeśli zostaną spełnione warunki, o których mowa niżej.

Zasiłek przysługuje zarówno z powodu opieki nad zdrowym, jak i chorym dzieckiem. Za opiekę nad zdrowym dzieckiem można dostać zasiłek do ukończenia przez dziecko 8 lat, i tylko wtedy gdy zaistnieje następująca sytuacja:

• nieprzewidziane zamknięcie żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza,

• poród lub choroba małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia temu małżonkowi sprawowanie opieki,

• pobyt małżonka ubezpieczonego, stale opiekującego się dzieckiem, w stacjonarnym zakładzie opieki zdrowotnej.

Natomiast za opiekę nad chorym dzieckiem zasiłek opiekuńczy przysługuje do ukończenia przez nie 14 lat. Gdy dziecko ukończy 14 lat i zachoruje, aby otrzymać za opiekę nad nim zasiłek konieczne jest pozostawanie z nim we wspólnym gospodarstwie domowym w okresie sprawowania opieki.

Z zasiłku opiekuńczego może skorzystać zarówno matka, jak i ojciec dziecka. Jednak zasiłek ten otrzyma tylko ten rodzic, który wystąpi z wnioskiem o jego wypłatę za dany okres. Zapamiętać trzeba, że zasiłek opiekuńczy przysługuje nie tylko wtedy, gdy opieki wymaga jego własne dziecko, ale także, gdy będzie ją sprawował nad dzieckiem, małżonka, przysposobionym albo obcym przyjętym na wychowanie i utrzymanie.

Z uwagi, że obecnie wiele osób pracuje na zmiany, ZUS aby rozstrzygnąć wątpliwości, wyjaśnił, kiedy można otrzymać zasiłek opiekuńczy z powodu konieczności sprawowania opieki nad zdrowym dzieckiem do ukończenia przez nie 8 lat. ZUS wyjaśnił, że:

• w przypadku gdy rodzice dziecka w wieku do lat 8 zatrudnieni są w systemie pracy zmianowej na różnych zmianach, każdego z nich uważa się za osobę stale opiekującą się dzieckiem w wieku do lat 8 i w razie choroby, porodu lub pobytu jednego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej, drugiemu z rodziców przysługuje zasiłek opiekuńczy;

• jeśli oboje rodzice bądź jedno z nich pracują w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za okres sprawowania opieki, w którym oboje rodzice pracują na różnych zmianach, a chore dziecko pozostawałoby bez opieki w wyniku częściowego pokrywania się godzin pracy, wskutek dojazdu lub dojścia do pracy i z pracy;

• w przypadku gdy oboje rodzice dziecka są zatrudnieni, a jedno z nich zatrudnione jest w systemie pracy zmianowej, zasiłek opiekuńczy przysługuje za dni, w które dziecko w wieku do lat 8 pozostawałoby bez opieki z powodu porodu, choroby lub pobytu drugiego z rodziców w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej.

Zasiłek opiekuńczy można także otrzymać z powodu opieki nad innym niż dziecko chorym członkiem rodziny – małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem. Podkreślić jednak trzeba, że wymienione wyżej osoby zostaną uznane za członków rodziny pod warunkiem, że będą pozostawały we wspólnym gospodarstwie domowym z pracownikiem w okresie sprawowania opieki.

Osoba starająca się o zasiłek opiekuńczy musi zapamiętać, że nie dostanie zasiłku opiekuńczego, gdy poza nią są inni członkowie rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym, którzy mogą zapewnić opiekę dziecku lub innemu choremu członkowi rodziny. Od zasady tej jest jednak wyjątek – regulacja ta nie dotyczy opieki sprawowanej nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat. ZUS wyjaśnił także, że za członka rodziny pozostającego we wspólnym gospodarstwie domowym, mogącego zapewnić opiekę, nie uważa się:

• osoby całkowicie niezdolnej do pracy,

• osoby chorej,

• osoby, która ze względu na wiek jest niesprawna fizycznie lub psychicznie,

• osoby prowadzącej gospodarstwo rolne,

• pracownika odpoczywającego po pracy na nocnej zmianie,

• osoby prowadzącej działalność pozarolniczą, która nie może regulować swojego czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),

• osoby niezobowiązanej do sprawowania opieki na podstawie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli odmawia o­na sprawowania opieki.

Podkreślić trzeba, że zasiłek opiekuńczy nie będzie przysługiwał, gdy ubezpieczony w okresie, w którym powinien sprawować opiekę, wykonuje pracę zarobkową lub wykorzystuje zwolnienie od pracy w celu sprawowania opieki niezgodnie z jego celem, sfałszował zaświadczenie lekarskie, przebywa na urlopie bezpłatnym, wychowawczym.

Liczba dni, za które przysługuje zasiłek opiekuńczy, jest limitowana. Zasiłek opiekuńczy przysługuje w roku kalendarzowym przez:

• 60 dni – gdy opieka jest sprawowana nad dzieckiem zdrowym w wieku do 8 lat albo nad dzieckiem chorym w wieku do 14 lat,

• 14 dni – gdy jest sprawowana nad chorym dzieckiem w wieku ponad 14 lat, małżonkiem, rodzicami, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem.

Przy ustalaniu liczby dni, za który przysługuje zasiłek, trzeba pamiętać o jeszcze jednym ograniczeniu – łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dziećmi zdrowymi, chorymi i innymi członkami rodziny, niezależnie od liczby członków rodziny uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki, nie może przekroczyć w roku kalendarzowym 60 dni.

Obliczenie wysokości zasiłków przebiega w dwóch etapach. Aby ustalić wysokość zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego najpierw trzeba obliczyć przeciętne miesięczne wynagrodzenie z ściśle określonego okresu, które stanowi tzw. podstawę wymiaru zasiłku, a potem od niej obliczyć zasiłek, który stanowi określony procent tej podstawy. Z kolei aby obliczyć zasiłek wyrównawczy, trzeba po obliczeniu przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia odjąć od niego miesięczne wynagrodzenie osiągnięte za pracę w warunkach rehabilitacji zawodowej. Zatem podstawowe znaczenie dla obliczenia zasiłku ma ustalenie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Niżej przedstawiamy zasady jego obliczenia. Nieco inne zasady obowiązują dla pracowników, a inne dla pozostałych osób uprawnionych do zasiłków (wymienionych w tabeli 1). Przypominamy, że zasiłek opiekuńczy może tylko otrzymać osoba podlegająca obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu, a zasiłek wyrównawczy tylko pracownik.

Aby ustalić wysokość zasiłków: chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego, zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego, wyrównawczego i świadczenia rehabilitacyjnego, pracownik musi najpierw obliczyć podstawę wymiaru zasiłku. Podstawę tą oblicza się przez podzielenie wynagrodzenia osiągniętego za ściśle określony okres przez liczbę miesięcy, w których zostało o­no osiągnięte. Zanim omówimy zasady obliczenia podstawy wymiaru zasiłku, poczynimy zastrzeżenie – będziemy je odnosić do zasiłku chorobowego, choć mają o­ne odpowiednio zastosowanie do innych (wymienionych wyżej) świadczeń.

Po zmianie przepisów, która obowiązuje od 8 lutego 2005 r., bez względu na to, czy wynagrodzenie pracownika jest stałe czy też ulega wahaniom, podstawę wymiaru zasiłku oblicza się z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.

W przepisach przewidziano także jak obliczyć postawę wymiaru zasiłku, gdy pracownik zachorował przed upływem 12 miesięcy ubezpieczenia chorobowego albo przed upływem miesiąca i nabył prawo do zasiłku chorobowego.

Jeżeli niezdolność do pracy powstanie przed upływem 12 miesięcy, to podstawę wymiaru zasiłku stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe zatrudnienia (ubezpieczenia).

Zdarzają się także sytuacje, że pracownik ma prawo do zasiłku, choć nie „zdążył” przepracować u danego pracodawcy nawet miesiąca. W takiej sytuacji podstawę wymiaru zasiłku stanowi wynagrodzenie, które pracownik osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy. Zasady ustalenia takiego wynagrodzenia (podaliśmy je w tabeli 4) zależą od tego, czy pracownik otrzymywał wynagrodzenie stałe czy też zmienne.

Może zdarzyć się także sytuacja, że pracownik w niektórych miesiącach uwzględnianych przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku nie osiągnął pełnego wynagrodzenia wskutek nieprzepracowana części miesiąca z przyczyn usprawiedliwionych (choroba, opieka nad chorym członkiem rodziny). Wtedy zasadnicze znaczenie ma ustalenie, czy pracownik przepracował co najmniej połowę obowiązującego go w danym miesiącu czasu pracy, czy też nie. Przy obliczaniu podstawy wymiaru zasiłku wyłącza się bowiem wynagrodzenie za miesiące, w których pracownik przepracował mniej niż połowę obowiązującego go w danym miesiącu czasu pracy, a przyjmuje się, po uzupełnieniu, wynagrodzenie za miesiące, w których pracownik przepracował co najmniej połowę obowiązującego go w tym miesiącu czasu pracy.

Po ustaleniu okresu, z którego trzeba uwzględnić wynagrodzenia do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku, musimy wyjaśnić, w jakiej kwocie uwzględniać te wynagrodzenia za poszczególne miesiące. Zasada jest następująca: za wynagrodzenie uważa się przychód pracownika stanowiący podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu potrąconych przez pracodawcę składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe, finansowanych ze środków pracownika. Pracownik finansuje z własnych środków połowę składki na ubezpieczenie emerytalne (9,76 proc. przychodu), połowę składki na ubezpieczenie rentowe (6,50 proc. przychodu) oraz całą składkę na ubezpieczenie chorobowe (2,45 proc. przychodu).

Pracownik ustalający podstawę wymiaru zasiłku musi pamiętać, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe podlega w roku kalendarzowym ograniczeniu do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej (w 2005 r. do 72 690 zł). A zatem ustalając podstawę wymiaru zasiłku, musi uwzględnić przychody za poszczególne miesiące pomniejszone o kwotę faktycznie potrąconych przez pracodawcę składek. Może być bowiem tak, że za niektóre miesiące trzeba uwzględnić przychód pomniejszony o kwotę sfinansowanych przez pracownika składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe, czyli łącznie pomniejszony o 18,71 proc., a za inne wobec zwolnienia z obowiązku opłacenia składek na ubezpieczenie emerytalnie i rentowe (z powodu przekroczenia rocznej podstawy wymiaru składek na te ubezpieczenia) – pomniejszony tylko o kwotę składki na ubezpieczenie chorobowe, tj. o 2,45 proc.

Pracownik, który otrzymuje nie tylko wynagrodzenie podstawowe, ale także nagrody, premie, dodatki, przed ustaleniem podstawy wymiaru zasiłku musi ustalić, czy te dodatkowe składniki uwzględnić w podstawie czy też nie. Aby to ustalić, musi zapamiętać, że składników wynagrodzenia:

• nie uwzględnia się, jeżeli postanowienia układów zbiorowych pracy lub przepisy o wynagradzaniu nie przewidują zmniejszania ich za okres pobierania zasiłku,

• przysługujących w myśl umowy o pracę lub innego aktu, na podstawie którego powstał stosunek pracy, tylko do określonego terminu nie uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku należnego za okres po tym terminie,

• których wypłaty zaprzestano na podstawie układu zbiorowego pracy lub przepisów o wynagradzaniu nie uwzględnia się przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku należnego za okres po tym terminie.

Pracownik obliczający zasiłek musi pamiętać, podstawa wymiaru zasiłku z tytułu pracy w pełnym wymiarze czasu pracy wraz ze składnikami, do których zachowuje prawo w okresie pobierania zasiłku, nie może być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia, po pomniejszeniu go o kwotę odpowiadającą 18,71 proc. tego wynagrodzenia (w 2005 r. minimalne wynagrodzenie wynosi: 849 zł z zastrzeżeniem że w pierwszym roku pracy wynosi o­no – 679,20 zł, a w drugim roku pracy – 764,10 zł).

Z zasiłków z ubezpieczenia chorobowego mogą korzystać nie tylko pracownicy, ale także inne osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu tj. zleceniobiorcy, prowadzący pozarolniczą działalność, osoby z nimi współpracujące, osoby wykonujące pracę nakładczą, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych (wszystkie osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu wymieniliśmy w tabeli 1). Przypominamy jednak, że nie nabędą o­ni prawa do zasiłku wyrównawczego gdyż przysługuje o­n tylko pracownikom, a zasiłek opiekuńczy mogą otrzymać tylko członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz osoby odbywające służbę zastępczą – gdyż przysługuje o­n tylko osobom podlegającym obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu.

Aby zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków dla ubezpieczonych innych niż pracownicy były przejrzyste odniesiemy je do zasiłku chorobowego, ale trzeba pamiętać, że stosuje się je także do świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku macierzyńskiego i opiekuńczego.

Jeśli na przykład osoba prowadząca pozarolniczą działalność chce ustalić, w jakiej wysokości otrzyma zasiłek chorobowy, musi najpierw ustalić tzw. podstawę jego wymiaru, czyli przeciętne miesięczne wynagrodzenie. Zasiłek chorobowy stanowi bowiem określony procent tej podstawy. Podstawę wymiaru zasiłku dla ubezpieczonych innych niż pracownicy ustala się tak jak dla tych ostatnich, z okresu 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.

Również tak jak w przypadku pracowników, gdy niezdolność do pracy powstanie przed upływem 12 miesięcy podstawę wymiaru zasiłku ustala się z faktycznego okresu ubezpieczenia – z pełnych miesięcy kalendarzowych ubezpieczenia. Pod uwagę bierze się jednak nie wynagrodzenie, ale przychód z tych miesięcy. Za przychód ubezpieczonego niebędącego pracownikiem uwzględniany w podstawie wymiaru zasiłków uważa się kwotę stanowiącą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 18,71 proc. podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe. Podstawę wymiaru zasiłku chorobowego dla poborowych odbywających służbę zastępczą stanowi kwota świadczenia pieniężnego, określona w przepisach o służbie zastępczej, w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 18,71 proc. podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe.

Ustalając podstawę wymiaru zasiłku, można uwzględnić tylko przychód uzyskany za okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, z tytułu którego przysługuje zasiłek. Za okres nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego uważa się także kolejne okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu z tego samego tytułu (np. kolejne umowy zlecenia zawarte z tym samym zleceniodawcą, kolejne okresy prowadzenia działalności pozarolniczej).

W przepisach uregulowane są także zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłku, gdy niezdolność do pracy powstanie w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia. Zasady te wymieniliśmy w tabeli 6.

Zdarzają się także sytuacje, że w okresie, z którego ustalana jest podstawa wymiaru zasiłku, przychód ubezpieczonego niebędącego pracownikiem był zmniejszony wskutek niewykonywania pracy lub działalności w okresie pobierania zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, świadczenia rehabilitacyjnego albo odbywania ćwiczeń wojskowych. Wtedy przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego należy:

• wyłączyć przychód za miesiące, w których ubezpieczony wykonywał pracę lub działalność przez mniej niż połowę miesiąca,

• przyjąć przychód za miesiące, w których ubezpieczony wykonywał pracę lub działalność przez co najmniej połowę miesiąca.

Gdy w okresie do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku przychód ubezpieczonego w każdym miesiącu był zmniejszony z powyższych przyczyn, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przyjmuje się przychód za wszystkie miesiące.

Podkreślić trzeba, że przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego dla innych osób niż pracownicy uwzględnia się przychód w faktycznej wysokości, bez uzupełnienia.

Wyjaśnić trzeba, że podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, do którego prawo powstało po 7 lutego 2005 r., przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem, dla którego jest określona najniższa podstawa wymiaru składek, nie podwyższa się do kwoty najniższej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe.

Zasiłek chorobowy, macierzyński, świadczenie rehabilitacyjne można także dostać, jak wcześniej wyjaśniliśmy, po ustaniu tytułu ubezpieczenia (m.in. po rozwiązaniu umowy o pracę, umowy zlecenia). Jednakże ustawodawca postanowił, że zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne nie mogą w takiej sytuacji przekroczyć określonej kwoty – podstawa wymiaru zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego nie może być wyższa niż kwota wynosząca 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia ustalanego dla celów emerytalnych (kwota ta jest ustalana miesięcznie, poczynając od 3. miesiąca kwartału kalendarzowego, na okres 3 miesięcy). Ograniczenie to nie ma natomiast zastosowania przy ustalaniu wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Prawo do zasiłków z ubezpieczenia chorobowego oraz ich wysokość ustalają, a także zasiłki te wypłacają:

• płatnicy składek, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych – swoim ubezpieczonym w czasie trwania ubezpieczenia; kto jest płatnikiem składek na ubezpieczenie chorobowe, wskazuje art. 4 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych; są to m.in. pracodawcy, zleceniodawcy, jednostki organizacyjne zatrudniające osoby wykonujące pracę nakładczą, osoby prowadzące pozarolniczą działalność, zakłady karne czy organizacje charytatywne zatrudniające więźniów i osoby tymczasowo aresztowane,

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych:

– ubezpieczonym, których płatnicy składek zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego nie więcej niż 20 ubezpieczonych,

– ubezpieczonym prowadzącym pozarolniczą działalność i osobom z nimi współpracującym,

– ubezpieczonym będącym duchownymi,

– osobom uprawnionym do zasiłków za okres po ustaniu ubezpieczenia,

– ubezpieczonym podlegającym ubezpieczeniu chorobowemu w Polsce z tytułu zatrudnienia u pracodawcy zagranicznego.

W przypadku większości ubezpieczonych podstawowym kryterium, od którego zależy, kto będzie im wypłacał zasiłki, stanowi wielkość firmy, w której pracują. Jeżeli płatnik zgłasza do ubezpieczenia chorobowego co najmniej 20 ubezpieczonych, zobowiązany jest do ustalania prawa, wysokości oraz wypłaty świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia. Jednak mimo że to o­n wypłaca ubezpieczonym te kwoty, nie pochodzą o­ne z jego środków. Świadczenia te są bowiem finansowane z funduszy ZUS. W tym przypadku płatnik składek jest więc niejako „doręczycielem” tych pieniędzy.

W celu rozstrzygnięcia, czy dany płatnik zobowiązany jest do wypłaty zasiłków z ubezpieczenia chorobowego, konieczne jest więc ustalenie liczby ubezpieczonych zgłaszanych przez niego do tego ubezpieczenia. Liczbę tę ustala się według stanu na 30 listopada poprzedniego roku kalendarzowego, a w stosunku do płatników składek, którzy na ten dzień nie zgłaszali nikogo do ubezpieczenia chorobowego – według stanu na pierwszy miesiąc, w którym dokonali takiego zgłoszenia.

Jeżeli po 1 stycznia, z powodu zwiększenia zatrudnienia w poprzednim roku, płatnik składek będzie zobowiązany do wypłaty zasiłków dla swoich ubezpieczonych, a któremuś z tych ubezpieczonych ZUS rozpoczął wypłatę zasiłku przed tą datą, Zakład będzie kontynuował wypłatę tego świadczenia.

Podstawowym dokumentem, na podstawie którego dokonywana jest wypłata zasiłku chorobowego, jest zaświadczenie lekarskie stwierdzające okres niezdolności do pracy. W celu uzyskania zasiłku należy więc dostarczyć to zwolnienie płatnikowi składek. Jeżeli płatnik uprawniony jest do wypłaty zasiłków z ubezpieczenia chorobowego, podejmie wypłatę tego świadczenia, a gdy zasiłki jego ubezpieczonym wypłaca ZUS, przekaże ten dokument do Zakładu.

Ubezpieczony powinien dostarczyć zwolnienie lekarskie w ciągu 7 dni do daty jego otrzymania. W razie niedopełnienia tego obowiązku nastąpi obniżenie o 25 proc. wysokości zasiłku za okres od 8 dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego. Sankcja ta nie zostanie zastosowana jedynie w przypadku, gdy zaświadczenie nie zostało doręczone w 7-dniowym terminie z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego.

Ponadto w celu umożliwienia pracodawcy wypłaty właściwego świadczenia, przysługującego w razie choroby, oraz ustalenia jego prawidłowej wysokości, pracownik zmieniający zatrudnienie w ciągu roku kalendarzowego powinien przedstawić nowemu pracodawcy świadectwo pracy lub inny dokument, wystawiony przez poprzedniego pracodawcę, który określa, za ile dni w tym roku kalendarzowym wypłacono pracownikowi wynagrodzenie chorobowe oraz czy pracownik w danym roku został pozbawiony prawa do tego wynagrodzenia, z jakiej przyczyny (np. choroba została spowodowana nadużyciem alkoholu przez pracownika lub była efektem popełnienia przez niego umyślnie wykroczenia lub przestępstwa, w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykonywał pracę zarobkową) i przez jak długi okres.

Natomiast zasiłek macierzyński przyznawany jest na podstawie zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego przewidywaną datę porodu lub stan ciąży w okresie zatrudnienia, odpisu skróconego aktu urodzenia dziecka, oświadczenia ubezpieczonej o urodzeniu pierwszego lub kolejnego dziecka, a w razie przyjęcia dziecka na wychowanie na podstawie oświadczenia o dacie przyjęcia dziecka i zaświadczenia sądu opiekuńczego o wystąpieniu od sądu o przysposobienie dziecka lub przyjęcie na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.

Ponadto gdy zasiłek wypłaca ZUS – konieczne jest zaświadczenie pracodawcy o okresie udzielonego urlopu macierzyńskiego lub urlopu macierzyńskiego na warunkach urlopu macierzyńskiego. Jeżeli ZUS wypłaca to świadczenie po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, należy też przedłożyć: świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia likwidacji lub upadłości pracodawcy, prawomocne orzeczenie sądu o rozwiązaniu stosunku pracy z naruszeniem prawa lub świadectwo pracy (albo inny dokument) określający rodzaj umowy terminowej i datę rozwiązania stosunku pracy.

Natomiast w celu uzyskania zasiłku opiekuńczego należy złożyć stosowny wniosek i zaświadczenie lekarskie, a w przypadku konieczności zapewnienia opieki zdrowemu dziecku do lat 8 – oświadczenie o nieprzewidzanym zamknięciu żłobka, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, decyzję właściwego inspektora sanitarnego, zaświadczenie lekarskie potwierdzające chorobę, poród lub pobyt w szpitalu małżonka stale opiekującego się dzieckiem.

W celu uzyskania świadczenia rehabilitacyjnego należy złożyć co najmniej 4 tygodnie przez upływem okresu zasiłkowego do oddziału ZUS druk ZUS Np-7 wraz ze stosownymi załącznikami.

Płatnik składek zgłaszający od ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych ustala prawo i wysokość zasiłków przysługujących z tego ubezpieczenia, a następnie dokonuje ich wypłaty w terminach, w których wypłaca wynagrodzenia lub dochody. W razie niezapłacenia w terminie zasiłku zobowiązany jest wypłacić ubezpieczonemu odsetki.

Płatnik wypłacający zasiłki jest jedynie dysponentem środków pochodzących z ZUS, dlatego też gdy samodzielnie nie jest w stanie ustalić, czy dany ubezpieczony ma uprawnienia do zasiłku, może zwrócić się do ZUS z wnioskiem o ustalenie uprawnień danej osoby do zasiłku. ZUS rozstrzyga te kwestie w decyzji. Z wnioskiem do ZUS o wyjaśnienie wątpliwości związanych z prawem do zasiłku lub jego wypłatą albo o wydanie decyzji w tej sprawie może również wystąpić ubezpieczony, gdy uważa, że płatnik naruszył jego uprawnienia w tym zakresie. Od decyzji ZUS można wnieść odwołanie do sądu.

Jeżeli zasiłek z ubezpieczenia chorobowego wypłaca ZUS, płatnik składek zobowiązany jest przedłożyć zaświadczenie zawierające zestawienie składników wynagrodzenia lub przychodu, stanowiących podstawę wymiaru zasiłku. Ponadto płatnik niewypłacający zasiłków zobowiązany jest do przekazywania do ZUS zaświadczeń lekarskich dostarczonych mu przez ubezpieczonych.

ZUS wypłaca zasiłki na bieżąco po stwierdzeniu, czy starająca się o nie osoba posiada do nich uprawnienia. Wypłacane są o­ne jednak nie później niż w ciągu 30 dni od daty złożenia dokumentów niezbędnych do stwierdzenia uprawnień.

Monika Bugaj-Wojciechowska

Iwona Sawicka

TAK. Okres pobierania świadczenia rehabilitacyjnego jest w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS okresem nieskładkowym. Oznacza to, że może o­n zostać uwzględniony przy ustalaniu okresu zatrudnienia koniecznego do uzyskania prawa do emerytury. Należy jednak pamiętać, że okresy nieskładowe mogą stanowić tylko 1/3 udowodnionych okresów składkowych.

TAK. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność ma prawo do zasiłku macierzyńskiego, jeżeli dobrowolnie zgłosiła się do tego ubezpieczenia i opłacała składki. Jednak warunkiem uzyskania tego świadczenia jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, w tym celu powinien pan przynajmniej zawiesić wykonywanie działalności pozarolniczej. Fakt przerwania prowadzenia działalności zarobkowej należy potwierdzić stosownym zaświadczeniem.

Pana żona z tytułu urodzenia pierwszego dziecka mogła pobierać zasiłek macierzyński przez 16 tygodni. Natomiast ojciec dziecka, który zdecyduje się na sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem w razie śmierci matki dziecka, może pobierać zasiłek przez okres przez nią niewykorzystany. W tym przypadku przysługuje panu zasiłek maksymalnie przez 10 tygodni (16 – 6 = 10).

Jeżeli jednak żona była zatrudniona na podstawie umowy o pracę i część przysługującego jej urlopu macierzyńskiego wykorzystała przed porodem, to od tych 10 tygodni należy dodatkowo odjąć okres przebywania na tym urlopie przed porodem, bowiem wypłacono za niego zasiłek macierzyński.

– Jeżeli pracownica zrezygnuje z części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu co najmniej 14 tygodni, prawo do zasiłku (i urlopu, jeżeli jest pracownikiem) może uzyskać ojciec dziecka. W omawianym przypadku może o­n maksymalnie pobierać zasiłek macierzyński przez 4 tygodnie.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego w razie skrócenia przez matkę okresu pobierania tego zasiłku przysługuje ojcu dziecka podlegającemu ubezpieczeniu chorobowemu, który przerwał zatrudnienie (np. pracownicy) lub działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (np. osoby prowadzące pozarolniczą działalność). W takim przypadku okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego dla ojca dziecka powinien rozpoczynać się bezpośrednio po terminie rezygnacji z części zasiłku macierzyńskiego przez ubezpieczoną – matkę dziecka.

NIE. Żona nie potrzebuje specjalnego upoważnienia do odbioru przysługującego mężowi wynagrodzenia, jeżeli małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej i mąż nie zastrzegł u pracodawcy, iż wynagrodzenie może być wypłacane tylko jemu nawet w razie zaistnienia przemijającej przeszkody uniemożliwiającej jego odebranie, np. choroby. W czasie choroby pracodawca wypłaca pracownikowi przez okres pierwszych 33 dni niezdolności do pracy wynagrodzenie chorobowe (80 lub 100 proc. płacy), a następnie, jeżeli zgłasza do ubezpieczenia chorobowego ponad 20 osób, również zasiłek chorobowy. W takim przypadku żona nie musi okazywać pracodawcy specjalnego upoważnienia, aby odebrać przysługujący panu zasiłek chorobowy.

Natomiast każda inna osoba w celu odebrania przysługujących pracownikowi pieniędzy (np. wynagrodzenia czy zasiłku chorobowego) musi posiadać upoważnienie do odbioru tego świadczenia.

Ponadto w razie śmierci ubezpieczonego przed podjęciem należnego mu zasiłku jest o­n wypłacany małżonkowi (osoba uprawniona do podjęcia wynagrodzenia lub dochodu ubezpieczonego) albo wchodzi do masy spadkowej.

– W tym przypadku sytuacja jest dosyć skomplikowana, ponieważ kwestionuje pan zarówno wysokość wynagrodzenia chorobowego, jak i zasiłku chorobowego.

Wynagrodzenie za czas choroby wypłaca pracodawca z własnych środków na podstawie przepisów prawa pracy. W związku z tym wszelkie wątpliwości dotyczące tego wynagrodzenia, gdy pracodawca nie chce polubownie załatwić sprawy, można rozstrzygać na drodze sądowej, wnosząc pozew do sądu.

Natomiast zasiłek chorobowy to świadczenia przysługujące z ubezpieczenia chorobowego. Pracodawca ustala wprawdzie prawo do niego, jego wysokość i dokonuje wypłaty, ale tak naprawdę czyni to „w zastępstwie” ZUS, bowiem zasiłki chorobowe finansowane są ze środków Zakładu. W związku z tym w razie wątpliwości dotyczących prawidłowości ustalenia wysokości i wypłaty zasiłku chorobowego pracownik może wystąpić do oddziału ZUS. Od decyzji ZUS w tej sprawie przysługują środki odwoławcze przewidziane w odrębnych przepisach (tzn. należy wnieść na piśmie odwołanie do oddziału ZUS, który wydał decyzję; jeżeli organ rentowy nie zmieni swego stanowiska, przekazuje odwołanie do sądu, który rozstrzygnie tę kwestię).

TAK.Z tytułu przyjęcia dziecka w wieku do 1 roku na wychowanie w celu przysposobienia przysługuje zasiłek macierzyński. Jako osoba prowadząca działalność pozarolniczą podlega pani ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie. Jeżeli zgłosiła się pani do tego ubezpieczenia, to obecnie uzyska pani zasiłek macierzyński. Natomiast urlop macierzyński jest uprawnieniem pracowniczym, ale wyznacza o­n okres pobierania zasiłku macierzyńskiego przez wszystkich uprawnionych ubezpieczonych.

Wymiar urlopu macierzyńskiego określają przepisy kodeksu pracy. W razie przysposobienia dziecka w wieku do 1 roku długość okresu pobierania zasiłku macierzyńskiego ustala się na podstawie art. 183 k.p. W takim przypadku zasiłek macierzyński maksymalnie można pobierać przez 16 tygodni, a minimalny okres wynosi 8 tygodni.

W pani przypadku dziecko w momencie przyjęcia na wychowanie będzie miało 4 miesiące, a więc przez okres 16 tygodni będzie pani mogła pobierać zasiłek macierzyński. Natomiast gdyby w momencie przyjmowania miało o­no np. 11 miesięcy, to mogłaby pani skorzystać tylko z 8 tygodni urlopu, bowiem w tym okresie dziecko skończyłoby rok.

Przyznanie i wypłata zasiłku z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie następuje na podstawie oświadczenia o dacie przyjęcia dziecka na wychowanie oraz zaświadczenia sądu opiekuńczego o wystąpieniu o przysposobienie dziecka, zawierającego informację o dacie urodzenia dziecka.

NIE. Chociaż od 8 lutego 2005 r. zmieniono wysokość świadczenia rehabilitacyjnego przysługującego za okres pierwszych trzech miesięcy jego pobierania. Obecnie w tym okresie przysługuje o­no w wysokości 90 proc. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego, a przez pozostałe miesiące w wysokości 75 proc. podstawy wymiaru. Jednak świadczenie w tej wysokości będą otrzymywać tylko osoby, które uzyskały do niego prawo po 7 lutego 2005 r.

Natomiast osobom, które prawo do tego świadczenia rehabilitacyjnego uzyskały przed 8 lutego 2005 r., nadal będzie o­no wypłacane w dotychczasowej wysokości, czyli 75 proc. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.

NIE. Ostania nowelizacja pogorszyła sytuację osób, które świadczenie rehabilitacyjne będą pobierać w związku z niezdolnością do pracy spowodowaną wypadkiem w drodze do pracy. Przed nowelizacją w takim przypadku świadczenie rehabilitacyjne wynosiło 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego.

Natomiast po 8 lutego 2005 r. fakt, iż przyczyną choroby jest wypadek, któremu ubezpieczony uległ w drodze do pracy, nie ma znaczenia dla wysokości świadczenia rehabilitacyjnego. Obecnie więc osobom, które będą pobierać świadczenie rehabilitacyjne wskutek niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy, których prawo do tego świadczenia powstało po 7 lutego 2005 r., przez pierwsze trzy miesiące będzie przysługiwało świadczenie w wysokości 90 proc. podstawy wymiary zasiłku chorobowego, a w pozostałych miesiącach 75 proc. tej podstawy. W tym przypadku nie ma znaczenia również fakt, że bezpośrednio przed świadczeniem rehabilitacyjnym wypłacany był zasiłek chorobowy w wysokości 100 proc. podstawy jego wymiaru. Zasiłek w takiej wysokości przysługuje nadal na podstawie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, gdy przyczyną niezdolności do pracy jest wypadek w drodze do pracy.

NIE. Z pytania wynika bowiem, że prawo do świadczenia rehabilitacyjnego uzyskała pani przed 8 lutego 2005 r. W związku z tym świadczenie w dotychczasowej wysokości będzie pani przysługiwało za cały nieprzerwany okres jego pobierania (75 lub 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku chorobowego). W tym przypadku nie ma znaczenia fakt, że prawo do świadczenia na kolejny okres zostanie pani przyznane po 8 lutego 2005 r. Natomiast świadczenia rehabilitacyjne w nowej wysokości będą otrzymywać osoby, których prawo do tego świadczenia powstanie po tej dacie.

Ponadto świadczenie rehabilitacyjne przyznane po zakończeniu pobierania zasiłku chorobowego, do którego prawo powstało przed 8 lutego 2005 r., ustalane jest z uwzględnieniem podstawy wymiaru zasiłku chorobowego ustalonej według zasad obowiązujących przed tą datą.

TAK. Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego pracodawca oprócz wynagrodzenia z umowy o pracę uwzględni również wynagrodzenie z umowy zlecenia w kwocie faktycznie wypłaconej. Od umowy zlecenia zawartej z własnym pracodawcą obowiązkowe jest opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

NIE. Będzie pan mógł skorzystać z zasiłku opiekuńczego. ZUS wyjaśnił bowiem, że prawo do zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad dzieckiem w wieku do 8 lat przysługuje także rodzicom niepozostającym w formalnym związku małżeńskim, lecz pozostającym we wspólnym gospodarstwie domowym.

TAK. Najpierw trzeba wyjaśnić, że za pierwsze 33 dni niezdolności do pracy w roku kalendarzowym pracownikowi przysługuje tzw. wynagrodzenie gwarantowane finansowane przez pracodawcę. Natomiast od 34 dnia niezdolności przysługuje zasiłek chorobowy. Pan nabędzie prawo do wynagrodzenia (a potem ewentualnie do zasiłku) za okres choroby mimo tak krótkiego okresu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu z powodu szczególnych okoliczności – wypadku, który został zakwalifikowany jako wypadek w drodze do pracy.

Jeżeli umowa o pracę została zawarta w trakcie miesiąca, a niezdolność do pracy powstała w miesiącu następnym, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie pracownika za miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy – za pełny miesiąc kalendarzowy po tzw. uzupełnieniu. Z uwagi, że w pana umowie o pracę wynagrodzenie zostało określone w stałej miesięcznej wysokości, do ustalenia podstawy wymiaru zostanie przyjęte wynagrodzenie w takiej właśnie wysokości.

TAK. Choć wciąż obowiązuje zasada, że podstawy wymiaru zasiłku nie ustala się na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju nie było przerwy albo przerwa była krótsza niż 3 miesiące kalendarzowe, to trzeba podkreślić, że ma o­na zastosowanie do świadczeń, do których prawo powstało po wejściu w życie nowych regulacji. Od 8 lutego br. obowiązują bowiem zmiany w zasadach ustalania podstawy wymiaru zasiłków, m.in. przeciętne miesięczne wynagrodzenie ustala się z okresu 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, bez względu na to, czy wynagrodzenie pracownika jest stałe, czy ulega znacznemu wahaniu. Zatem z uwagi na fakt, że prawo do zasiłku opiekuńczego powstało w grudniu, a do zasiłku chorobowego 10 lutego (po wejściu w życie nowych regulacji), podstawę wymiaru zasiłku (mimo że miedzy okresami ich pobierania przerwa była krótsza niż 3 miesiące) trzeba obliczać na nowo.

TAK. Do okresu wyczekiwania zalicza się poprzednie okresy podlegania ubezpieczeniu chorobowemu zarówno obowiązkowo, jak i dobrowolnie, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni. Ponieważ w pani przypadku przerwa w ubezpieczeniu z tytułu umowy zlecenia i umowy o pracę wynosiła 2 tygodnie i łączny okres ubezpieczenia przed przerwą i po niej wynosi ponad 30 dni, nabędzie pani prawo do wynagrodzenia wypłacanego przez pracodawcę za okres choroby na podstawie kodeksu pracy od pierwszego dnia choroby.

TAK. W przypadku zleceniobiorców, dla których ubezpieczenie emerytalne i rentowe jest obowiązkowe (a tak jest w przedstawionej sytuacji), ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne. Wysokość składki na ubezpieczenie chorobowe wyrażona jest w formie stopy procentowej, jednakowej dla wszystkich ubezpieczonych – 2,45 proc. podstawy wymiaru. Podstawę wymiaru składki w pani przypadku – z uwagi, że odpłatność za wykonanie umowy określono kwotowo – będzie stanowiła kwota przychodu, czyli 1000 zł.

TAK. W przypadku wypadków przy pracy do świadczeń należnych pracownikowi stosuje się przepisy zawarte w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, a nie ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Pani syn otrzyma bez okresu wyczekiwania, od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem, zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego.

Pracodawca pani syna słusznie stwierdził, że w takim przypadku nie przysługuje wynagrodzenie za okres choroby przewidziane w kodeksie pracy, które finansuje pracodawca, ale od razu zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego.

NIE. Pracownik ma prawo do wynagrodzenia (finansowanego ze środków pracodawcy) za czas niezdolności do pracy z powodu choroby przez okres 33 dni w roku kalendarzowym. Okres ten oblicza się sumując poszczególne okresy niezdolności do pracy w roku kalendarzowym bez względu na to, u ilu pracodawców pracownik był zatrudniony i ile trwały przerwy między okresami choroby. Zatem w przedstawionej sytuacji w roku kalendarzowym 2005 r. kolejny pracodawca (albo pracodawcy) może wypłacić panu tzw. wynagrodzenie gwarantowane przewidziane w kodeksie pracy tylko za 12 dni (33 – 21). Informacja o tym, za ile dni zostało wypłacone omawiane wynagrodzenie znajduje się w świadectwie pracy. Przypominamy, że od 34 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym chory pracownik ma prawo do zasiłku chorobowego finansowanego ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

TAK. Inny jest bowiem tzw. okres wyczekiwania na zasiłek – konieczny okres ubezpieczenia chorobowego, w przypadku osób ubezpieczonych obowiązkowo, a inny w przypadku ubezpieczonych dobrowolnie. Pracownik może otrzymać zasiłek po 30 dniach nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, a zleceniobiorca dopiero po upływie 180 dni ubezpieczenia. Przy tej okazji wyjaśniamy jednak, że pracowników obowiązuje taki sam okres wyczekiwania bez względu na rodzaj umowy o pracę. Zatem zarówno pracownik zatrudniony na podstawie umowy o pracę na okres próbny, jak i na czas określony albo nieokreślony nabędzie prawo do zasiłku (jeśli nie zajdą szczególne okoliczności, w których zasiłek przysługuje bez okresu wyczekiwania) po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego.

NIE. Osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie, m.in. zleceniobiorcy, mają prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia tylko wówczas, gdy ustanie ubezpieczenia nastąpi wskutek ustania tytułu ubezpieczenia (w analizowanej sytuacji wskutek rozwiązania umowy zlecenia). Pani nie nabędzie prawa do zasiłku chorobowego, gdyż w przedstawionej sytuacji ustało jedynie ubezpieczenie wskutek złożenia wniosku o wyłączenie, a nie ustał tytuł ubezpieczenia – umowa zlecenia wciąż obowiązuje.

TAK. Przy ustaniu podstawy wymiaru zasiłku pracodawca powinien uwzględnić, tak jak pani napisała, wynagrodzenia z okresu 12 miesięcy i premię miesięczną za te miesiące. Z uwagi jednak na fakt, że pracodawca nie zdążył wypłacić pani premii za styczeń, do ustalenia podstawy powinien przyjąć kwoty premii za luty, marzec, kwiecień, maj, czerwiec, lipiec, sierpień, wrzesień, październik, listopad i grudzień w podwójnej wysokości.

NIE. Pracownik, aby uzyskać zasiłek chorobowy, musi dostarczyć pracodawcy zaświadczenie lekarskie stwierdzające jego niezdolność do pracy, nie później niż w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania. Aby zdyscyplinować osoby starające się o zasiłek do dostarczenia zaświadczenia lekarskiego w powyższym terminie, wprowadzono sankcję. Niedopełnienie tego obowiązku powoduje obniżenie o 25 proc. wysokości zasiłku przysługującego za okres od 8 dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego, chyba że niedostarczenie zaświadczenia nastąpi z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego.

Wyjaśniamy, że w przypadku gdy zaświadczenie lekarskie obejmuje okres, za który pracownikowi przysługuje i wynagrodzenie za okres choroby wypłacane przez pracodawcę, i zasiłek chorobowy, obniżenie o 25 wysokości za opóźnienie dotyczy wyłącznie zasiłku chorobowego. Wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wskutek choroby wypłacane przez pracodawcę za okres 33 dni w roku kalendarzowym, na podstawie przepisów kodeksu pracy, mimo opóźnienia w dostarczeniu zaświadczenia lekarskiego, nie ulega obniżeniu.

TAK. Takie rozwiązanie wynika z zastosowania zasady, że gdy zmiana wymiaru czasu pracy następuje w miesiącu, w którym powstała niezdolność do pracy, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie ustalone dla nowego wymiaru czasu pracy. Z uwagi na fakt, że niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca zatrudnienia, a wynagrodzenie otrzymywane przez panią ma stałą wysokość, do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku pracodawca przyjmie nowe miesięczne wynagrodzenie określone w umowie o pracę.

TAK. Różnica w wysokości zasiłków wynika z tego, że podstawa wymiaru zasiłku chorobowego za okres po rozwiązaniu umowy o pracę (po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego) nie może być wyższa od kwoty wynoszącej 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia ustalanego dla celów emerytalnych (w analizowanej sytuacji za III kwartał). Natomiast w czasie trwania umowy – w czasie ubezpieczenia chorobowego takie ograniczenie nie obowiązuje. Obowiązuje jednak inne – dla pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy podstawa wymiaru nie może być niższa od minimalnego wynagrodzenia, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 18,71 proc. tego wynagrodzenia.

TAK. Zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego (w analizowanej sytuacji po rozwiązaniu umowy o pracę), jeżeli osoba niezdolna do pracy kontynuuje działalność zarobkową. W takiej sytuacji prawo do zasiłku chorobowego mogłoby być ustalone z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, jeżeli z tego tytułu byłaby opłacana składka na ubezpieczenie chorobowe.

TAK. W przedstawionej sytuacji pani mąż najpierw nabędzie u obu pracodawców prawo do tzw. wynagrodzenia gwarantowanego przewidzianego w kodeksie pracy za okres 13 dni (33-20), a od 34 dnia niezdolności do pracy z powodu choroby również u obu pracodawców nabędzie prawo do zasiłku chorobowego.

Iwona Sawicka, Monika Wojciechowska