Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzje w bardzo ważnych sprawach – przyznaje świadczenia (m.in. emerytury, renty) albo ich odmawia, nakłada kary. Gdy osoba, której dotyczy decyzja, jest z niej niezadowolona i to niezadowolenie jest uzasadnione, powinna wnieść odwołanie do sądu. Aby odwołanie od decyzji było skuteczne, trzeba przy jego wnoszeniu przestrzegać określonych zasad. Odwołujący musi przede wszystkim wnieść je w ściśle określonym terminie, do właściwego organu, wskazać wady decyzji i odpowiednio je uzasadnić.
Gdzie złożyć odwołanie
Zwykle osoby odwołujące się od decyzji ZUS wiedzą, że odwołanie przysługuje do sądu. Zapominają jednak, mimo że w pouczeniu decyzji ZUS o tym przypomina, że trzeba je złożyć do jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję. ZUS musi mieć bowiem możliwość ustosunkowania się do odwołania. Na podjęcie decyzji, czy uwzględnić odwołanie, czy też nie, ma 30 dni od dnia jego wniesienia.
PRZYKŁAD
Andrzej K. otrzymał decyzję odmawiającą mu przyznania emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. ZUS nie uwzględnił mu, z powodu braku wymaganej dokumentacji, 2 lat pracy w szczególnych warunkach. Andrzej K. nie zgodził się z decyzją i wniósł odwołanie, ale od razu do sądu, chcąc w ten sposób przyspieszyć rozpatrzenie sprawy. W przedstawionej sytuacji sąd prześle odwołanie do oddziału ZUS, gdyż rozpatrzenie odwołania przez sąd z pominięciem organu rentowego nie jest możliwe. Następnie oddział ZUS, który wydał decyzję odmawiającą przyznania emerytury, niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia wniesienia odwołania:
• zmieni lub uchyli decyzję – jeśli uzna odwołanie za słuszne,
• przekaże sprawę do sądu wraz z uzasadnieniem – gdy nie uwzględni odwołania w całości lub w części.
Rozpatrzy sąd okręgowy albo rejonowy
Przed wniesieniem odwołania warto uważnie przeczytać decyzję, gdyż wynika z niej, jaki sąd będzie rozpatrywał odwołanie. Zasadą jest, że odwołania od decyzji ZUS rozpatrują sądy okręgowe. Od tej zasady są jednak wyjątki. I tak sądy rejonowe rozpatrują następujące sprawy:
• o zasiłek chorobowy, wyrównawczy, opiekuńczy, macierzyński, porodowy, pogrzebowy, rodzinny oraz o dodatki do zasiłku rodzinnego,
• o świadczenie rehabilitacyjne,
• o odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy w gospodarstwie rolnym, wypadku w drodze do pracy lub z pracy, wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, wypadku lub choroby zawodowej pozostającej w związku z czynną służbą wojskową albo służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Celnej,
• o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności,
• o świadczenie z tytułu Funduszu Alimentacyjnego.
Miesiąc na odwołanie
• Osoba, która otrzyma niekorzystną decyzję i zdecyduje się od niej odwołać, musi to zrobić w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. Odwołanie złożone po tym terminie zostanie odrzucone, czyli nierozpatrzone. Sąd nie odrzuci jednak odwołania złożonego po terminie, gdy stwierdzi, że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego. Aby jednak sąd tak zadecydował, wymienione przesłanki muszą być spełnione łącznie.
PRZYKŁAD
Tomasz N. otrzymał decyzję o wymierzeniu mu dodatkowej opłaty z powodu nieopłacenia składek na ubezpieczenia. Z uwagi, że Tomasz N. był ciężko chory – przebywał w szpitalu, nie dotrzymał terminu na wniesienie odwołania. Złożył je trzy dni po wyznaczonym terminie – w dniu, w którym został wypisany ze szpitala. W przedstawionej sytuacji obie przesłanki uwzględniane przez sąd zostały spełnione – przekroczenie terminu nie było nadmierne – wynosiło 3 dni – i nastąpiło z powodu choroby i przebywania Tomasza N. w szpitalu. Trzeba pamiętać, że dla oceny, czy przekroczenie terminu nie jest nadmierne, nie wystarczy rachunkowe porównanie czasu opóźnienia z terminem ustalonym do wniesienia odwołania, zależy ona także od okoliczności usprawiedliwiających opieszałość.
Niestety, zdarza się, że ZUS opóźnia wydawanie decyzji. Aby osoba ubiegająca się np. o emeryturę, rentę, świadczenie przedemerytalne nie czekała „w nieskończoność” na decyzję, przyznano jej możliwość wniesienia odwołania w razie niewydania decyzji. Odwołanie do sądu w takiej sytuacji przysługuje w terminie 2 miesięcy, licząc od dnia zgłoszenia wniosku o świadczenie lub inne roszczenia. W tym przypadku nie wprowadzono żadnego ograniczenia czasowego na wniesienie odwołania.
Jak napisać odwołanie
Odwołanie od decyzji ZUS powinno być odpowiednio skonstruowane. Trzeba w nim podać:
• oznaczenie zaskarżonej decyzji – należy podać takie informacje, które pozwolą na zidentyfikowanie decyzji, a więc datę wydanej decyzji, wskazać organ, który ją wydał (znacznie przyspieszy postępowanie w sprawie podania znaku decyzji),
• określenie i zwięzłe uzasadnienie zarzutów i wniosków – wystarczy, że odwołujący się wyrazi swoje niezadowolenie z treści decyzji, a więc wytoczy jej zarzut merytorycznej wadliwości, a we wnioskach – w zależności od okoliczności – zażąda zmiany, uchylenia w całości lub w części decyzji.
Każda osoba wnosząca odwołanie musi przeanalizować, co skłoni ZUS albo sąd do jego uwzględnienia. Trzeba zapamiętać, że odwołanie przyniesie oczekiwany skutek tylko wówczas, gdy zarzuty będą „silne”. Uzasadnienie odwołania powinno być zwięzłe i konkretne. Nie oznacza to jednak, że uzasadnienie obszerne, rozbudowane będzie poczytane jako wada dyskwalifikująca odwołanie.
Trzeba pamiętać, że odwołanie od decyzji musi być koniecznie podpisane. Do odwołania składanego przez pełnomocnika należy dołączyć pełnomocnictwo.
Kiedy odwołanie nie przysługuje
Wszystkie osoby otrzymujące z ZUS decyzje muszą zapamiętać, że istnieje wyjątek od zasady możliwości ich zaskarżenia. Odwołanie nie przysługuje bowiem od decyzji przyznającej świadczenie w drodze wyjątku oraz od decyzji odmawiającej przyznania takiego świadczenia, a także od decyzji w sprawach o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Przypominamy, że prezes ZUS może przyznać emeryturę, rentę, świadczenie w drodze wyjątku ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków do ich uzyskania, nie mogą – ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek – podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania.
PRZYKŁAD
Jolanta K. złożyła wniosek o umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenia. Jej zdaniem spełniła warunki, aby ZUS zobowiązany był do umorzenia zaległości, z uwagi że nie ma żadnego majątku, co stwierdził komornik sądowy. Jolanta K. otrzymała jednak decyzję odmowną. Najpierw trzeba wyjaśnić, że w przypadku stwierdzenia całkowitej nieściągalności organ rentowy może, ale nie musi, umorzyć należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Zależy to od jego uznania. Z tych względów, w przedstawionej sytuacji, od decyzji odmawiającej umorzenia należności, odwołanie nie przysługuje.
Sprzeciw do komisji lekarskiej
Osoby, które występują do ZUS o świadczenie (np. o rentę), którego warunkiem uzyskania jest stwierdzenie przez lekarza orzecznika niezdolności do pracy, muszą wiedzieć, że od początku br. przysługuje im bardzo ważne uprawnienie. Mogą one bowiem wnieść od orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, wydanego 1 stycznia 2005 r. i później, gdy nie zgadzają się z oceną niezdolności do pracy, sprzeciw do komisji lekarskiej. Wcześniej możliwe było zakwestionowanie oceny niezdolności do pracy dopiero po wydaniu, na podstawie orzeczenia o niezdolności do pracy, decyzji w sprawie świadczenia. — Przyczyną wprowadzenia tak ważnego uprawnienia była duża liczba odwołań składanych do sądów od decyzji podważających właśnie ocenę niezdolności do pracy.
PRZYKŁAD
Anna P. uległa w grudniu bardzo poważnemu wypadkowi. Wszystko wskazuje na to, że nie będzie mogła wrócić do pracy. Będzie zatem musiała (zapewne na początku 2005 r.), aby zapewnić sobie środki do życia, wystąpić o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Anna P. sprawdziła i spełnia (oprócz posiadania orzeczenia o niezdolności do pracy) wymagane warunki – może udowodnić 5-letni okres składkowy i nieskładkowy z ostatniego dziesięciolecia, jej niezdolność do pracy powstała w okresie zatrudnienia (Anna P. jest wciąż zatrudniona na podstawie umowy o pracę). Gdy Anna P. wystąpi o rentę z tytułu niezdolności do pracy, ZUS skieruje ją na badania do lekarza orzecznika ZUS. Po wydaniu orzeczenia, jeśli okaże się ono dla niej niekorzystne, będzie mogła wnieść sprzeciw. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyda decyzję w sprawie renty dopiero po wydaniu orzeczenia przez komisję lekarską.
Aby skorzystać z możliwości wniesienia sprzeciwu, trzeba przede wszystkim wiedzieć, w jakim terminie i gdzie go złożyć. Konieczne jest zatem zapamiętanie następujących zasad:
• sprzeciw trzeba wnieść w ciągu 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia (komisja lekarska nie będzie rozpatrywała sprzeciwu wniesionego po terminie; tylko w uzasadnionych przypadkach ZUS, na wniosek osoby zainteresowanej, przywróci termin na wniesienie sprzeciwu);
• choć sprzeciw będzie rozpatrywała komisja lekarska, należy go złożyć za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania.
Najpierw sprzeciw, później odwołanie
Od 1 stycznia 2005 r. w związku z wprowadzeniem możliwości wniesienia sprzeciwu obowiązuje też jeszcze jedna bardzo ważna zasada. Sądy będą odrzucały odwołanie w sprawie o świadczenie, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji (a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych), jeżeli osoba zainteresowana nie wniesie sprzeciwu od orzeczenia do komisji lekarskiej i odwołanie będzie oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Jeżeli natomiast w odwołaniu będzie oparte także podnoszone nierozpatrzenie wniesionego po terminie sprzeciwu, a wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpi z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej, sąd uchyli decyzję, przekaże sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu i umorzy postępowanie. W takim przypadku organ rentowy skieruje sprzeciw do rozpatrzenia do komisji lekarskiej ZUS.
WARTO WIEDZIEĆ
• Osoby wnoszące odwołanie od decyzji ZUS zwolnione są z obowiązku uiszczania opłat sądowych.
• Informacje o terminie i sądzie właściwym do rozpatrzenia odwołania wynikają z pouczenia decyzji.
PRZYKŁAD
Anna P. w styczniu wystąpiła o rentę z tytułu niezdolności do pracy. ZUS skierował ją na badania do lekarza orzecznika ZUS w celu wydania orzeczenia w przedmiocie oceny niezdolności do pracy. Jeżeli Anna P. otrzyma niekorzystne dla siebie orzeczenie, będzie mogła wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej. Gdy Anna P. nie skorzysta z prawa wniesienia sprzeciwu, a zdecyduje się dopiero na wniesienie odwołania od decyzji, w którym będzie kwestionowała ocenę niezdolności do pracy, sąd odrzuci odwołanie. Powodem odrzucenia decyzji będzie niewykorzystanie przez Annę P. drogi odwoławczej w ZUS.
Monika Wojciechowska
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
CZYTELNICY PYTAJĄ
Czy każde pismo z ZUS jest decyzją
Wystąpiłam do ZUS z zapytaniem, czy wspólnik spółki jawnej powinien opłacać składki. ZUS przysłał mi pismo z wyjaśnieniami prawnymi i zaznaczył, że między stronami nie ma sporu i że sprawa nie wymaga wydania decyzji. Wniosłam odwołanie, bo nie zgadzam się ze stanowiskiem ZUS w tej sprawie. Dostałam z ZUS pismo, że odwołanie mi nie przysługuje. Czy ZUS powinien uwzględnić moje odwołanie?
NIE. Trzeba wyjaśnić, że nie każde pismo ZUS jest decyzją, a tylko od decyzji przysługuje odwołanie. Pismo organu rentowego udzielające zainteresowanemu wyjaśnień co do obowiązującego stanu prawnego nie jest decyzją, gdyż nie rozstrzyga merytorycznie indywidualnej sprawy.
Czy po odwołaniu jest możliwa apelacja
Otrzymałam z ZUS niekorzystną decyzję – odmawiającą mi przyznania świadczenia przedemerytalnego. Wyczytałam z niej, że mogę wnieść od niej odwołanie do sądu okręgowego. Czy odwołanie można wnieść także do protokołu? Asekurując się, chcę wiedzieć, czy potem będzie mi przysługiwała możliwość wniesienia apelacji? Jaki jest tryb jej wnoszenia?
TAK. Od decyzji odmawiającej przyznania świadczenia przedemerytalnego przysługuje prawo wniesienia odwołania do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania świadczeniobiorcy. Odwołanie można wnieść zarówno na piśmie do organu rentowego, jak i ustnie do protokołu sporządzonego przez organ, który wydał zaskarżaną decyzję.
Od wyroku sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych będzie pani mogła wnieść apelację do sądu apelacyjnego. Apelację należy wnieść do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwóch tygodni od doręczenia wyroku z uzasadnieniem. Jeżeli nie zażąda pani uzasadnienia wyroku w terminie dwutygodniowym od ogłoszenia sentencji wyroku, termin do wniesienia apelacji będzie biegł od dnia, w którym upłynął termin żądania uzasadnienia.
