Jakie warunki powinni spełnić ubezpieczeni ze średniej grupy wiekowej, aby mogli nabyć emeryturę na zasadach przewidzianych dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.?
W prezentowanym artykule zostały przedstawione możliwości przejścia na emeryturę osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r., potocznie określanych jako średnia grupa wiekowa. Ustawodawca, w zakresie ustalania prawa, podzielił ubezpieczonych na dwie grupy wiekowe: urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. i ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Dla niektórych ubezpieczonych ze średniej grupy wiekowej zostały zachowane, jakkolwiek w ograniczonym zakresie, uprawnienia do przejścia na emeryturę na zasadach przewidzianych dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.
W art. 46 ustawy emerytalnej ustawodawca wskazał, z których uprawnień mogą skorzystać osoby, aby uzyskać taką emeryturę. Jest to więc emerytura przewidziana w:
• art. 29 ustawy emerytalnej, czyli emerytura przysługująca w obniżonym wieku, adresowana przede wszystkim do pracowników,
• art. 32 ustawy emerytalnej, czyli emerytura przysługująca osobom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
• art. 33 ustawy emerytalnej, a więc emerytura przewidziana dla artystów i twórców,
• art. 39 ustawy emerytalnej, czyli emerytura przysługująca osobom, które posiadają staż górniczy, nie spełniają jednak warunków wymaganych do przyznania emerytury górniczej.
Pozostałe możliwości przejścia na emeryturę na zasadach przewidzianych dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. nie podlegają rygorom art. 46 ustawy emerytalnej.
Tak więc w myśl wskazanego przepisu prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32, 33 i 39 przysługuje ubezpieczonym ze średniej grupy wiekowej, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:
• nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego,
• warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do 31 grudnia 2006 r.,
• nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
Warunek nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego bada się na dzień zgłoszenia wniosku o emeryturę. Warunek ten uważa się za spełniony, jeżeli ubezpieczony nie zawarł umowy o przystąpieniu do otwartego funduszu emerytalnego w terminie do 31 grudnia 1999 r., a w przypadku gdy ubezpieczony przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego – nastąpiło rozwiązanie umowy z tym funduszem. Osoba ubiegająca się o przyznanie emerytury składa oświadczenie, iż nie przystąpiła do otwartego funduszu emerytalnego lub dokument potwierdzający fakt rozwiązania umowy z funduszem.
Warunki wymagane do przejścia na emeryturę, które są określone w art. 29, 32, 33 i 39 ustawy emerytalnej, muszą być spełnione do 31 grudnia 2006 r. Spełnienie ich w późniejszym terminie wyklucza możliwość uzyskania emerytury wskazanej w tych przepisach.
Warunek rozwiązania stosunku pracy muszą spełnić wyłącznie pracownicy. Należy wskazać, że nie wymaga się, aby stosunek pracy został rozwiązany do 31 grudnia 2006 r., z wyjątkiem nauczycieli ubiegających się o emeryturę na podstawie ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 z późn.zm.). Rozwiązanie tego stosunku może także nastąpić w terminie późniejszym, z tym że emerytura zostanie przyznana nie wcześniej niż od następnego dnia po rozwiązaniu tego stosunku.
Emerytura na warunkach określonych w art. 29 ustawy emerytalnej
Kobiety urodzone między 1 stycznia 1949 r. do 31 grudnia 1951 r. (tylko ta grupa spełni warunek ukończenia wieku 55 lat do 31 grudnia 2006 r.) mogą przejść na emeryturę, jeżeli do 31 grudnia 2006 r. ukończą wiek 55 lat i udowodnią co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo do tego dnia zostaną uznane za całkowicie niezdolne do pracy i posiadają co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy.
Ponadto osoby te muszą ostatnio, tj. przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, pozostawać w ubezpieczeniu pracowniczym przez okres co najmniej 6 miesięcy w ostatnich 24 miesiącach ubezpieczenia.
Przykład
Ubezpieczona, urodzona w 1949 r., składa w styczniu 2005 r. wniosek o emeryturę. Posiada 28 lat okresów składkowych i 3 lata okresów nieskładkowych. Przez 27 lat prowadziła działalność pozarolniczą. Ostatnio od roku jest zatrudniona w ramach stosunku pracy. ZUS ustali prawo do emerytury od następnego dnia przypadającego po dniu rozwiązania stosunku pracy. Spełniony jest warunek pozostawania ostatnio w ubezpieczeniu pracowniczym, a także warunek pozostawania w ubezpieczeniu pracowniczym przez okres 6 miesięcy w ostatnich 24 miesiącach ubezpieczenia.
Sześciomiesięczny okres zatrudnienia nie musi być okresem ciągłym. Przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę osoba zainteresowana nie musi pozostawać w stosunku pracy. Może nie pracować, przebywać na zasiłku lub świadczeniu przedemerytalnym albo pobierać zasiłek dla bezrobotnych. Istotne jest, aby ostatnim tytułem ubezpieczenia związanym z wykonywaniem pracy zarobkowej było ubezpieczenie pracownicze.
W przypadku gdy emerytura będzie przyznawana kobietom uprawnionym do renty z tytułu niezdolności do pracy, to warunkiem wymaganym do przyznania takiej emerytury jest udowodnienie – oprócz wymaganego wieku i stażu – aby ostatnim ubezpieczeniem przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę był jakikolwiek okres ubezpieczenia pracowniczego (nie musi być to okres 6-miesięczny).
Przykład
Ubezpieczona, urodzona w 1950 r., składa po ukończeniu 55 lat wniosek o przyznanie emerytury. Od kilku lat jest na rencie z tytułu częściowej niezdolności do pracy. W okresie pobierania renty wykonywała zatrudnienie w ramach umowy-zlecenia i z tego tytułu opłacała składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Przed przejściem na rentę pozostawała w ubezpieczeniu pracowniczym. Do wniosku dołącza dokumenty potwierdzające 30-letni okres składkowy i nieskładkowy. Ubezpieczona nie ma prawa do emerytury pomimo posiadania 30-letniego okresu stażowego oraz wieku, ponieważ ostatnim ubezpieczeniem, jakiemu podlegała, nie było ubezpieczenie pracownicze.
Od kobiet, które mają wymagany 30-letni okres ubezpieczenia pracowniczego, a w przypadku całkowitej niezdolności do pracy 20-letni okres takiego ubezpieczenia, nie wymaga się, aby ostatnim ubezpieczeniem było ubezpieczenie pracownicze.
Przykład
Ubezpieczona urodzona w 1949 r. składa wniosek o emeryturę. W dniu złożenia wniosku pozostaje nadal w ubezpieczeniu w związku z wykonywaniem pracy na podstawie umowy-zlecenia. Do wniosku o emeryturę ubezpieczona przedkłada dokumenty potwierdzające m.in. ponad 30-letni okres wykonywania pracy w ramach stosunku pracy. A zatem bez znaczenia w tym przypadku dla przyznania emerytury pozostaje fakt wykonywania pracy w ramach umowy-zlecenia. Zainteresowana ma bowiem wymagany 30-letni okres ubezpieczenia pracowniczego.
Emerytura dla zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
Ubezpieczeni, będący pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Warunkiem przyznania prawa do takiej emerytury jest posiadanie co najmniej 20-letniego okresu składkowego i nieskładkowego dla kobiet i 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego dla mężczyzn, jeżeli przez co najmniej 15 lat, a niekiedy przez co najmniej 10 lat (lub 20) wykonywali stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.
Jak wcześniej wskazano, emerytura ta przysługuje wyłącznie pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wykonywanie takiej samej pracy przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą nie oznacza spełnienia warunku wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Praca taka, kwalifikująca do przyznania wcześniejszej emerytury, może być wykonywana wyłącznie przez pracownika. Przyznając emeryturę dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze nie wymaga się, aby ostatnim tytułem ubezpieczenia było ubezpieczenie pracownicze. To praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ma być wykonywana w ramach umowy o pracę.
Przykład
Ubezpieczona, urodzona w 1949 r., składa w styczniu 2005 r. wniosek o emeryturę. Do wniosku dołącza świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Praca w szczególnych warunkach była wykonywana przez 16 lat, a łączny staż pracy, jaki udowodniła wnioskodawczyni, wynosi blisko 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Zainteresowana od kilku lat prowadzi działalność usługową. Nie jest zatem pracownikiem. Jednakże ma prawo do emerytury. Nie wymaga się bowiem, aby ostatnim ubezpieczeniem było ubezpieczenie pracownicze, ale wymaga się, aby praca w szczególnych warunkach była wykonywana w ramach stosunku pracy.
Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.
Za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uznaje się:
• pracowników organów kontroli państwowej,
• pracowników organów administracji celnej,
• pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną,
• dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy,
• nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 Karty Nauczyciela,
• żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej,
• pracowników niektórych jednostek ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt 1a–5 i 8 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 z późn.zm.).
Wiek emerytalny, rodzaje prac uznanych w poszczególnych działach gospodarki narodowej za prace w szczególnych warunkach oraz warunki, na podstawie których przysługuje tym pracownikom prawo do emerytury, określa rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 z późn.zm.).
Zgodnie z § 2 ust. 1 rozporządzenia za prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze uważa się jedynie prace wykonywane w tych okresach, w których praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.
Obliczając okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się przypadających po 14 listopada 1991 r. okresów niezdolności do pracy, za które wypłacone zostało wynagrodzenie lub świadczenia w razie choroby i macierzyństwa, a więc: okresów pobierania zasiłku chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego, przebywania na urlopie macierzyńskim. Przy ustalaniu tych okresów nie uwzględnia się również okresów, w których na mocy przepisów szczególnych pracownik został zwolniony ze świadczenia pracy (z wyjątkiem okresu urlopu wypoczynkowego).
Jeżeli emerytura będzie przyznawana na podstawie § 4, 8, 8a, 12 i 15 ww. rozporządzenia, nie wymaga się, aby warunek niższego wieku emerytalnego został osiągnięty podczas zatrudnienia lub podczas pięciu lat od jego ustania.
Przykład
Wniosek o emeryturę składa 50-letnia kobieta. Przez 20 lat wykonywała prace wymienione w wykazie B dziale IV poz. 9 (tj. prace wykonywane bezpośrednio przy przeróbce mechanicznej węgla w zakładzie górniczym). Od roku pracuje na podstawie umowy-zlecenia. Zainteresowana spełnia warunki do przyznania emerytury na podstawie art. 46 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej. Bez znaczenia pozostaje fakt, iż wymagany wiek – dla prac wykonywanych na stanowiskach wymienionych w wykazie B – wynoszący 50 lat kończy w czasie pracy na podstawie umowy-zlecenia.
Emerytura nauczycielska
Nauczyciele, którzy do 31 grudnia 2006 r. udowodnią 30-letni okres zatrudnienia, w tym co najmniej 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, a nauczyciele szkół, placówek i zakładów specjalnych 25-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat zatrudnienia w szkolnictwie specjalnym, mogą przejść na emeryturę. Emerytura ta zostanie przyznana, jeżeli nauczyciel rozwiąże stosunek pracy na swój wniosek albo w wypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy, m.in. w razie całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole.
Praca nauczycielska traktowana jest jako praca w szczególnym charakterze. A zatem nauczyciele wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w Karcie Nauczyciela, jeśli nie spełniają warunków wymaganych do przyznania emerytury bez względu na wiek, określonych w Karcie, mogą ubiegać się o przyznanie emerytury na warunkach wskazanych w art. 32 ustawy emerytalnej, a więc emerytury przewidzianej dla pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze.
Przy ustalaniu pracy nauczycielskiej przyznawanej na podstawie Karty Nauczyciela czy też ustawy emerytalnej nie uwzględnia się – oprócz wymienionych wcześniej okresów niezdolności do pracy, za które zostało wypłacone wynagrodzenie, okresów pobierania zasiłków i przebywania na urlopie macierzyńskim – również następujących okresów: urlopu dla poratowania zdrowia, pozostawania w stanie nieczynnym oraz przebywania na urlopie na dalsze kształcenie się.
Należy podkreślić, iż Karta Nauczyciela za pracę nauczycielską uważa pracę wykonywaną co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy. Ponadto, jeżeli nauczyciel wykonuje pracę nauczycielską w różnych szkołach równocześnie, to okres takiej pracy podlega sumowaniu, w celu ustalenia wymiaru czasu pracy (czy jest co najmniej 1/2 etatu). Natomiast w celu przyznania emerytury przewidzianej w ustawie emerytalnej praca nauczycielska, a więc praca w szczególnym charakterze – musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Przykład
Nauczyciel gimnazjum pracuje równocześnie w dwóch szkołach w wymiarze po 1/3 etatu. Wniosek o emeryturę składa we wrześniu 2005 r. Umowę o pracę rozwiązał na swój wniosek 31 sierpnia 2005 r. Udowodnił 25-letni okres składkowy, w tym 15-letni okres pracy nauczycielskiej. Do wniosku dołącza dokumenty potwierdzające 5-letni okres nauki w szkole wyższej. Ma ukończone 54 lata. Prawo do emerytury, z uwagi na niepełny wymiar pracy nauczycielskiej, można rozpatrywać wyłącznie na podstawie przepisów ustawy – Karta Nauczyciela. Nauczyciel ten nie ma 20-letniego okresu pracy nauczycielskiej, a zatem pomimo posiadania 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, emerytura nauczycielska nie przysługuje.
Emerytura dla twórców
Ubezpieczeni z tytułu działalności twórczej lub artystycznej mają prawo do emerytury na zasadach określonych dla pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną.
A zatem ubezpieczony twórca lub artysta będzie miał prawo do emerytury wcześniejszej, jeżeli do 31 grudnia 2006 r. spełni warunek ukończenia wieku określonego przepisami rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. dla pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną oraz jeżeli do tego dnia udokumentuje okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat w przypadku kobiet i 25 lat w przypadku mężczyzn, w tym co najmniej 15 lat działalności twórczej lub artystycznej.
Wiek emerytalny waha się między 40 i 60 lat i wynosi dla tancerza, akrobaty, gimnastyka, ekwilibrysty, kaskadera 40 lat dla kobiet i 45 lat dla mężczyzn, solisty wokalisty, muzyka grającego na instrumentach dętych, tresera zwierząt drapieżnych – 45 lat dla kobiet i 50 lat dla mężczyzn, artysty chóru, żonglera, komika cyrkowego, aktora teatru lalek – 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn, aktorki, dyrygentki (55 lat), muzyka grającego na instrumentach smyczkowych, perkusyjnych oraz klawiszowych, operatora obrazu filmowego, fotografika – 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn.
Podstawa prawna:
ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 z późn.zm.).
Masz wątpliwości, napisz: prawo.autorzy@infor.pl
Ewa Dziubińska-Lechnio
Eliza Skowrońska