Niestety, zdarza się, że po utracie pracy chorujemy. Wtedy zaczynamy zastanawiać się, czy za okres choroby przysługuje nam jakieś świadczenie. Ponieważ każdy z nas może znaleźć się w takiej sytuacji, zwłaszcza że coraz częściej pracodawcy zawierają umowy o pracę na czas określony albo umowy zlecenia, a problem znalezienia kolejnej pracy dotyka coraz więcej osób, warto wiedzieć, kiedy ZUS wypłaci zasiłek chorobowy. Aby otrzymać zasiłek chorobowy po utracie pracy, trzeba przede wszystkim być niezdolnym do pracy, przy czym ta niezdolność musi powstać w określonym terminie i trwać przez ściśle określony czas. Trzeba też przez określony czas być objętym ubezpieczeniem chorobowym (jest to jedno z ubezpieczeń społecznych obok emerytalnego, rentowych i wypadkowego). Bez ubezpieczenia nie ma zasiłk
Zasiłek chorobowy wypłacany jest z ubezpieczenia chorobowego. Nie otrzyma go zatem osoba, która nie była nim objęta. Z zasiłku może skorzystać zarówno osoba, która była objęta ubezpieczeniem chorobowym obowiązkowym, np. pracownik, jak i ubezpieczeniem dobrowolnym, np. zleceniobiorca. W zależności od rodzaju ubezpieczenia inny jest tzw. okres wyczekiwania na zasiłek. Ubezpieczony obowiązkowo nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 30 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego, a ubezpieczony dobrowolnie dopiero po upływie 180 dni tego ubezpieczenia.
PRZYKŁAD
Anna K. przez 2 lata poszukiwała pracy. Gdy ją w końcu znalazła, zaproponowano jej umowę zlecenia. Z uwagi na to, że umowa ta była jej jedynym źródłem zarobkowania, zleceniodawca zgłosił ją do obowiązkowych ubezpieczeń: emerytalnego, rentowych, wypadkowego (wykonywała pracę w siedzibie firmy) i zdrowotnego. Ubezpieczenie chorobowe było dla Anny dobrowolne i Anna wystąpiła z wnioskiem o objęcie tym ubezpieczeniem. Po 3 miesiącach umowa została rozwiązana. Dwa dni później Anna zachorowała. W przedstawionej sytuacji Anna nie nabędzie prawa do zasiłku chorobowego, gdyż nie była ubezpieczona przez okres 180 dni.
Warto zapamiętać, że do wymaganego do nabycia zasiłku chorobowego okresu ubezpieczenia chorobowego (ponad 30 albo 180 dni) wlicza się poprzednie okresy ubezpieczenia chorobowego, jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
PRZYKŁAD
Anna G. była zatrudniona na podstawie umowy zlecenia przez 4 miesiące. Po tym okresie miała 15-dniową przerwę, zanim zawarła kolejną umowę zlecenia z innym zleceniodawcą na okres 3 miesięcy. Tydzień po wygaśnięciu umowy Anna zachorowała i była niezdolna do pracy przez 2 miesiące. Z obu umów zlecenia Anna podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu. Z uwagi na to, że przerwa między ubezpieczeniem chorobowym z obu umów nie przekroczyła 30 dni, a łączny okres ubezpieczenia chorobowego wynosił ponad 180 dni, Anna nabędzie prawo do zasiłku chorobowego po ustaniu tytułu ubezpieczenia.
Trzeba podkreślić, że niektórym osobom zasiłek jest wypłacany „bez wyczekiwania” – od pierwszego dnia ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek taki przysługuje:
• absolwentom szkół lub szkół wyższych, którzy zostali objęci ubezpieczeniem chorobowym lub przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od dnia ukończenia szkoły lub uzyskania dyplomu ukończenia studiów wyższych,
• jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy,
• ubezpieczonym obowiązkowo, którzy mają wcześniejszy co najmniej 10-letni okres obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego,
• posłom i senatorom, którzy przystąpili do ubezpieczenia chorobowego w ciągu 90 dni od ukończenia kadencji.
Konieczna długa choroba
Aby otrzymać zasiłek chorobowy, niezdolność do pracy musi powstać:
• w czasie trwania tytułu ubezpieczenia chorobowego (np. w czasie umowy o pracę) i trwać nieprzerwanie również po jego ustaniu,
• nie później niż w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego i trwać nieprzerwanie przez okres co najmniej 30 dni albo
• nie później niż w ciągu 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby i trwać nieprzerwanie przez okres co najmniej 30 dni.
PRZYKŁADY
• Anna K. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę przez rok. Po rozwiązaniu umowy nie podjęła żadnej działalności zarobkowej. Trzy tygodnie od rozwiązania umowy Anna poważnie chorowała przez 2 miesiące. Anna nabędzie prawo do zasiłku chorobowego tylko wówczas, gdy choroba, na którą zachorowała, była zakaźna, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni, lub inną chorobę, której objawy chorobowe ujawniają się po takim czasie, czyli wówczas, gdy w zaświadczeniu lekarskim będzie wpisany kod literowy „E”.
• Tomasz G. zatrudniony na podstawie umowy o pracę przez 5 lat został zwolniony. Po 3 dniach od rozwiązania umowy uległ wypadkowi drogowemu. Jego niezdolność do pracy trwała przez 15 dni. Tomasz nie otrzyma zasiłku chorobowego, mimo że niezdolność do pracy powstała w ciągu 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego – ustania zatrudnienia, gdyż Tomasz chorował krócej niż 30 dni.
Kiedy zasiłek wykluczony
Każda osoba starająca się o zasiłek chorobowy z powodu niezdolności do pracy przypadającej po ustaniu zatrudnienia (powstałej zarówno w czasie zatrudnienia, jak i po jego ustaniu) musi wiedzieć, że nie otrzyma zasiłku gdy:
• ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy,
• jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,
• kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby,
• nie nabyła prawa do zasiłku w czasie ubezpieczenia z powodu nieprzepracowania okresu wyczekiwania (o okresie wyczekiwania pisaliśmy wyżej),
• podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników,
• ubezpieczenie chorobowe ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku chorobowego.
PRZYKŁADY
• Tomasz K. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę i jednocześnie prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. Z uwagi na to, że z umowy o pracę otrzymywał 2000 zł brutto, nie opłacał składek na ubezpieczenia społeczne z działalności gospodarczej. Umowa o pracę została rozwiązana z dniem 31 sierpnia 2004 r. Tomasz zachorował 3 września 2004 r. i był na zwolnieniu lekarskim ponad 2 miesiące. Tomasz nie przystąpił po rozwiązaniu umowy do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu działalności gospodarczej. W przedstawionej sytuacji Tomasz nie nabędzie prawa do zasiłku chorobowego. Zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego (w analizowanej sytuacji po rozwiązaniu umowy o pracę), jeżeli osoba niezdolna do pracy kontynuuje działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym.
• Katarzyna K. jest rencistką zatrudnioną na podstawie umowy o pracę na czas określony. Dwa tygodnie przed rozwiązaniem umowy Katarzyna zachorowała i była niezdolna do pracy jeszcze przez ponad miesiąc. Pracodawca wypłacił jej za okres 2 tygodni tzw. wynagrodzenie gwarantowane. Jednak za okres niezdolności do pracy po ustaniu zatrudnienia, mimo że powstała ona jeszcze przed rozwiązaniem umowy, Katarzyna nie otrzyma zasiłku chorobowego, gdyż ma ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.
• Anna D. jest zatrudniona na podstawie umowy zlecenia. Z uwagi, że była to jedyna umowa, na podstawie której pracowała, ubezpieczenie chorobowe było dla niej dobrowolne. Na swój wniosek została nim objęta. Po upływie kilku miesięcy wystąpiła o wyłączenie jej z ubezpieczenia. 10 dni później zachorowała i wystąpiła z wnioskiem o wypłatę zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia. Osoby podlegające ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie mają bowiem prawo do zasiłku chorobowego za okres po ustaniu ubezpieczenia chorobowego tylko wówczas, gdy ustanie tego ubezpieczenia następuje wskutek ustania tytułu ubezpieczenia. W przedstawionej sytuacji Anna nie otrzyma zasiłku chorobowego, gdyż nie ustał tytuł ubezpieczenia chorobowego – umowa zlecenia nie została rozwiązana, a jedynie na wniosek Anny ustało ubezpieczenie chorobowe.
7 dni na dostarczenie zwolnienia
W przypadku ubiegania się o zasiłek po utracie pracy konieczne jest dostarczenie zaświadczenia lekarskiego do oddziału ZUS, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania występującego o zasiłek. Generalna zasada jest następująca – zaświadczenie lekarskie należy dostarczyć w ciągu 7 dni od daty jego otrzymania. Jak wyżej napisaliśmy, aby otrzymać zasiłek, gdy niezdolność do pracy z powodu choroby powstanie po utracie pracy, konieczne jest, aby ta niezdolność trwała nieprzerwanie przez co najmniej 30 dni. Często się więc zdarza, że osoba występująca o zasiłek chorobowy ma na przykład dwa zwolnienia lekarskie. W takim przypadku termin 7 dni należy liczyć od daty wystawienia tego zaświadczenia lekarskiego, z którego wynika, że nieprzerwana niezdolność do pracy trwa łącznie co najmniej 30 dni i uprawnia do zasiłku.
WARTO WIEDZIEĆ
Prawo do zasiłków chorobowych po ustaniu zatrudnienia ustalają i zasiłki te wypłacają oddziały ZUS.
Aby zdyscyplinować występujących o zasiłek do terminowego dostarczania zaświadczeń lekarskich, ustawodawca wprowadził sankcję. Niedostarczenie zaświadczenia w ciągu 7 dni powoduje obniżenie o 25 proc. wysokości zasiłku przysługującego za okres od 8 dnia orzeczonej niezdolności do pracy do dnia dostarczenia zaświadczenia lekarskiego, chyba że niedostarczenie zaświadczenia nastąpi z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego.
PRZYKŁADY
• Pracodawca rozwiązał z Anną K. umowę o pracę 30 września. Anna zachorowała 4 października. 29 października Anna złożyła w oddziale ZUS dwa zwolnienia lekarskie, jedno z 4 października na okres od 4 do 27 października, a drugie z 28 października na okres od 28 października do 15 listopada. Trzeba wyjaśnić, że przy ustalaniu terminu 7 dni na dostarczenie do ZUS zaświadczenia nie uwzględnia się dnia, w którym ubezpieczony otrzymał to zaświadczenie. W przestawionej sytuacji termin 7 dni trzeba liczyć od następnego dnia po dacie otrzymania drugiego zaświadczenia, tj. od 29 października. Anna dostarczyła zatem zwolnienie lekarskie w terminie.
• Karol B. był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na rok. Tydzień przed rozwiązaniem umowy zachorował i jego choroba trwała nieprzerwanie ponad 2 miesiące. W czasie zatrudnienia zasiłek wypłacał mu oddział ZUS, właściwy ze względu na siedzibę jego płatnika składek – pracodawcy (pracodawca zatrudniał tylko 5 pracowników, a w związku z tym nie był uprawniony do wypłaty zasiłku). W przedstawionej sytuacji oddział ZUS właściwy ze względu na siedzibę jego byłego pracodawcy będzie kontynuował wypłatę zasiłku za okres po ustaniu ubezpieczenia.
Jak długo na zasiłku
Zasiłek chorobowy przysługuje przez okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby, nie dłużej jednak niż przez 6 miesięcy (180 dni), a jeżeli niezdolność do pracy spowodowana została gruźlicą – nie dłużej niż przez 9 miesięcy (270 dni). Obecnie istnieje możliwość przedłużenia okresu pobierania zasiłku o maksymalnie 3 miesiące, gdy niezdolność do pracy trwa nadal, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokują odzyskanie zdolności do pracy. Na podpis prezydenta czeka ustawa, w której wydłużono okres zasiłkowy do 182 dni, a w przypadku gruźlicy utrzymano 270 dni. Wprowadzono też zasadę, że nie można będzie starać się o przedłużenie okresu zasiłkowego. O innych ważnych zmianach w zakresie przyznawania, wysokości zasiłku chorobowego pisaliśmy w „GP” nr 247 z dnia 20 grudnia br.
Możliwa kontrola na zwolnieniu
Osoba otrzymująca zasiłek chorobowy musi wiedzieć, że ZUS może skontrolować, czy prawidłowo wykorzystuje zwolnienie od pracy – zgodnie z jego celem oraz może dokonać formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich. Jeśli okaże się, że osoba w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykonuje na przykład pracę zarobkową, utraci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Zasiłek chorobowy nie będzie także przysługiwał, gdy okaże się, że zaświadczenie lekarskie zostało sfałszowane.
Monika Wojciechowska
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. nr 60, poz. 636 z późn. zm.).
CZYTELNICY PYTAJĄ
Czy zasiłek dla bezrobotnych wykluczy chorobowy
Pracodawca rozwiązał ze mną umowę o pracę. Pracowałam u niego ponad 5 lat. Dwa dni później zachorowałam i wciąż jestem (bez przerwy) niezdolna do pracy. Zastanawiam się, czy nie powinnam zarejestrować się jako bezrobotna. Czy pobieranie zasiłku dla bezrobotnych pozbawi mnie prawa do zasiłku chorobowego?
TAK. Gdy będzie pani niezdolna do pracy z powodu choroby nieprzerwanie co najmniej 30 dni, z uwagi na to, że niezdolność do pracy powstała w ciągu 14 dni od ustania stosunku pracy, nabędzie pani prawo do zasiłku chorobowego. Pani wątpliwości co wpływu pobierania zasiłku dla bezrobotnych na prawo do zasiłku chorobowego są uzasadnione. Zarejestrowanie się w urzędzie pracy i nabycie prawa do zasiłku dla bezrobotnych pozbawi panią prawa do zasiłku chorobowego. Zasiłek chorobowy z tytułu niezdolności do pracy powstałej po rozwiązaniu umowy o pracę nie przysługuje, jeśli osoba niezdolna do pracy jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych.
Czy dostanę zasiłek, jeśli kontynuuję działalność
Pracodawca rozwiązał ze mną umowę o pracę z końcem października. Równocześnie z zatrudnieniem prowadziłem pozarolniczą działalność i kontynuuję ją. 25 października br. zachorowałem i wciąż jestem niezdolny do pracy. Do ubezpieczenia chorobowego przystąpiłem od 1 listopada br. Czy przysługuje mi zasiłek chorobowy?
TAK. Do końca października dostał pan zapewne tzw. wynagrodzenie gwarantowane, które przysługuje przez pierwsze 33 dni niezdolności do pracy w roku kalendarzowym albo zasiłek chorobowy, który przysługuje od 34 dnia niezdolności do pracy. Natomiast za okres od 1 listopada przysługuje panu zasiłek chorobowy, w związku że przystąpił pan do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.
