Przyszłe emerytury większości osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. będą zależały od wysokości składek odprowadzonych do ZUS-u na przestrzeni kariery zawodowej. Ponieważ konta w ZUS, na których zapisywane są składki, obejmują okres dopiero od 1999 r., konieczne jest odtworzenie wcześniejszego przebiegu okresu ubezpieczenia. Temu właśnie ma służyć ustalenie przez ZUS kapitału początkowego. Zasady jego obliczania są dosyć skomplikowane, ale warto je znać, by sprawdzić, czy wyliczona kwota jest prawidłowa
Kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., którzy przed 1 stycznia 1999 r. sami za siebie opłacali składki na ubezpieczenie społeczne (np. prowadzący działalność gospodarczą) lub za których składki opłacali płatnicy składek (np. pracownicy). Kapitał jest obliczany nie tylko dla tych, którzy mogą w przyszłości nabyć prawo wyłącznie do nowej emerytury, ale też dla osób ze średniej grupy wiekowej, które mogą przejść zarówno na starą emeryturę (jeśli spełnią warunki do końca 2006 r.), jak i na emeryturę przyznawaną i obliczaną na nowych zasadach. Ponieważ nie można wykluczyć, że skorzystają w przyszłości z drugiej możliwości, należy również dla nich obliczyć kapitał początkowy.
WARTO WIEDZIEĆ
Dla niektórych osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r. ZUS nie ustali kapitału początkowego. Chodzi tu mianowicie o tych, którzy nie podlegali ubezpieczeniu społecznemu przed 1999 r. albo też podlegali przez okres nieprzekraczający, łącznie z okresami nieskładkowymi 6 miesięcy. Szczegółowo o tym, komu ZUS nie ustali kapitału, napiszemy jutro.
Zasady obliczania kapitału
Procedura obliczania kapitału początkowego jest dosyć skomplikowana. Kapitał początkowy oblicza się poprzez pomnożenie kwoty emerytury ustalonej na dzień 1 stycznia 1999 r. (tzw. emerytury hipotetycznej) przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 62 lat, tj. przez 209 miesięcy. Wynika z tego, że zasadniczą czynnością dokonywaną przy ustalaniu kapitału początkowego jest obliczenie wysokości tzw. emerytury hipotetycznej. Wysokość tę ustala się według zasad obliczania starej emerytury (obliczanej dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. oraz dla niektórych urodzonych w latach 1949 – 1968) z pewną modyfikacją dotyczącą tzw. części socjalnej. Emerytura hipotetyczna stanowi sumę trzech składników:
• 24 proc. kwoty bazowej z II kwartału 1998 r. (tj. 1220,89zł) x współczynnik „p”,
• po 1,3 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych,
• po 0,7 proc. podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych.
Najpierw podstawa wymiaru emerytury hipotetycznej
Aby ustalić wysokość emerytury hipotetycznej, najpierw należy obliczyć podstawę jej wymiaru. Osoba ubezpieczona może wskazać zarobki z 10 kolejnych lat kalendarzowych, ale wybranych tylko z okresu od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r. Może też wnioskować o uwzględnienie wynagrodzeń z 20 lat wybranych z całego okresu ubezpieczenia, ale przypadającego przed 1 stycznia 1999 r. Ponadto istnieje także możliwość wskazania wynagrodzeń z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu. Można z niej skorzystać wówczas, gdy z określonych względów dana osoba nie jest w stanie udowodnić kolejnych 10 lat podlegania ubezpieczeniu społecznemu. Do takich powodów należą:
• młody wiek (gdy osoba do 31 grudnia 1998 r. nie ukończyła 30 lat),
• pełnienie zastępczej służby wojskowej,
• odbywanie czynnej służby wojskowej,
• korzystanie z urlopu wychowawczego.
Jedna z ostatnich nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z FUS dodała, że podstawa wymiaru kapitału początkowego może być ustalona z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu osobie urodzonej przed 31 grudnia 1968 r., która nie może udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia z powodu nauki w szkole wyższej, odbywanej na jednym kierunku, pod warunkiem że nauka ta została ukończona.
Aby obliczyć podstawę wymiaru emerytury hipotetycznej, musisz w następującej kolejności:
• zsumować wysokość zarobków w poszczególnych latach kalendarzowych, które wskazałeś do podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej,
• wyszukać kwoty rocznego przeciętnego wynagrodzenia za każdy rok kalendarzowy w tabeli przeciętnych wynagrodzeń, którą prezentowaliśmy wielokrotnie w „Gazecie Prawnej”, m.in. w dodatku z 13 grudnia br. (tabelę można znaleźć również na stronach internetowych ZUS – www.zus.pl.),
• sumę przychodów za dany rok kalendarzowy podzielić przez kwotę przeciętnego wynagrodzenia za ten rok, w wyniku czego otrzymasz procentowy stosunek przychodów do przeciętnego wynagrodzenia (wskaźnik wysokości podstawy wymiaru za dany rok),
• zsumować procentowe wskaźniki z poszczególnych lat kalendarzowych,
• sumę wskaźników z poszczególnych lat podzielić przez liczbę lat (w ten sposób otrzymasz wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury),
• pomnożyć wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury przez kwotę bazową (ponieważ wartość emerytury hipotetycznej ustalana jest na dzień 31 grudnia 1998 r., kwota bazowa stosowana przy obliczaniu podstawy jej wymiaru jest jednakowa dla wszystkich i wynosi 100 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 r., tj. 1220,89 zł; wskaźnik wysokości podstawy wymiaru podlega ograniczeniu do 250 proc.).
WARTO WIEDZIEĆ
Wysokość kapitału początkowego nie jest uzależniona od tego, kiedy nastąpi jego obliczenie. Zawsze bowiem ZUS zastosuje tę samą kwotę bazową – 1220,89 zł.
Potem ustalenie okresów składkowych i nieskładkowych
Po obliczeniu podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej należy ustalić liczbę okresów składkowych i nieskładkowych na podstawie posiadanych świadectw pracy lub innych dokumentów (np. legitymacji ubezpieczeniowej). Okresy składkowe i nieskładkowe oraz sposób ich dokumentowania wymieniliśmy w dodatku do „GP” z 13 grudnia br. Przypominamy o ograniczeniu – okresy nieskładkowe można uwzględnić w wymiarze nie większym niż 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Zasada ta (od 1 lipca br. zmieniono przepis) nie ma jednak zastosowania do niektórych okresów nieskładkowych. Chodzi tu o okresy urlopu wychowawczego, urlopu bezpłatnego udzielonego na podstawie przepisów w sprawie bezpłatnych urlopów dla matek pracujących opiekujących się małymi dziećmi, innych udzielonych w tym celu urlopów bezpłatnych oraz okresy niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem:
• w wieku do lat 4 – w granicach do 3 lat na każde dziecko oraz łącznie – bez względu na liczbę dzieci – do 6 lat,
• na które ze względu na jego stan fizyczny, psychiczny lub psychofizyczny przysługuje zasiłek pielęgnacyjny – dodatkowo w granicach do 3 lat na każde dziecko.
PRZYKŁADY
• Małgorzata K. złożyła wniosek o ustalenie kapitału początkowego. Udowodniła 10 lat i 3 miesiące okresów składkowych. Po urodzeniu pierwszego dziecka korzystała przez dwa lata z urlopu wychowawczego. To samo uczyniła po urodzeniu drugiego dziecka. W sumie więc ma też 4 lata urlopu wychowawczego. Przy obliczaniu kapitału początkowego ZUS uwzględni jej pełen 4-letni okres tego urlopu, pomimo że jego wymiar przekracza 1/3 udowodnionych okresów składkowych.
• Barbara W. udowodniła 12 lat okresów zatrudnienia. W przeszłości korzystała z 2-letniego urlopu wychowawczego. Oprócz tego przez 5 lat uczyła się w szkole wyższej, kończąc studia zgodnie z tokiem programowym. Obydwa okresy są okresami nieskładkowymi. Obliczając kapitał początkowy, ZUS weźmie pod uwagę:
– 12-letni okres zatrudnienia,
– 2-letni okres urlopu wychowawczego (a więc w pełnym wymiarze),
– 4-letni okres nauki w szkole wyższej (1/3 z 12 lat okresów składkowych).
Warto pamiętać, że – inaczej niż w przypadku emerytury – ustalając staż ubezpieczeniowy dla celu obliczenia kapitału początkowego, można wziąć pod uwagę tylko okresy przebyte do końca 1998 r. Trzeba też zaznaczyć, że – inaczej niż przy emeryturze – przy ustalaniu kapitału początkowego ZUS nie uwzględni okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie.
Obliczenie współczynnika „p”
Kolejną czynnością jest obliczenie współczynnika „p”. Należy to uczynić podstawiając odpowiednie wartości do następującego wzoru:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
gdzie:
• p – oznacza współczynnik, który nie może być wyższy od 100 proc., jest zaokrąglany do setnych części procenta,
• wiek ubezpieczonego – oznacza wiek w dniu 31.12.1998 r., określony w pełnych latach, jeżeli jednak w dniu 31.12.1998 r. ubezpieczony miał więcej niż 6 miesięcy ponad wiek ustalony w latach, przyjmuje się pełne lata po zaokrągleniu w górę,
• wiek emerytalny – oznacza 60 – dla kobiet i 65 – dla mężczyzn,
• staż ubezpieczeniowy – oznacza udowodniony w dniu 31.12.1998 r. okres składkowy i nieskładkowy, w pełnych latach, jeżeli jednak w dniu 31.12.1998 r. ubezpieczony ma więcej niż 6 m-cy stażu ponad pełne lata, staż ten zaokrągla się w górę,
• staż wymagany – oznacza 20 – dla kobiet i 25 – dla mężczyzn,
• 18 – oznacza wiek określający rozpoczęcie aktywności zawodowej.
Wyjaśniamy, że gdy w momencie objęcia ubezpieczeniem po raz pierwszy osoba ubezpieczona nie miała ukończonych 18 lat – we wzorze obliczenia współczynnika „p” liczbę 18 trzeba zastąpić liczbą wyrażającą faktyczny wiek tej osoby (np. 16 lub 17 lat), w którym powstał obowiązek ubezpieczenia.
Mając obliczoną wysokość emerytury hipotetycznej oraz współczynnika „p”, do obliczenia kapitału początkowego pozostaje jeden krok. Wartość emerytury hipotetycznej trzeba pomnożyć przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 62 lat, tj. przez 209 miesięcy. W wyniku tego otrzymuje się wysokość kapitału początkowego.
PRZYKŁAD
Ubezpieczona składa wniosek o ustalenie kapitału początkowego. 31 grudnia 1998 r. była w wieku 34 lat i 7 miesięcy. Na ten dzień udowodniła okres składkowy w wymiarze 12 lat okresów składkowych oraz 2 lat okresów nieskładkowych. Do ubezpieczenia po raz pierwszy przystąpiła w wieku 19 lat. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego – a ściślej mówiąc emerytury hipotetycznej wskazała wynagrodzenia z lat 1989–1998.
Najpierw obliczamy podstawę wymiaru emerytury hipotetycznej (patrz tabela).
Następnie sumę wskaźników z poszczególnych lat (1166,10) musimy podzielić przez liczbę lat (10). Otrzymujemy w ten sposób wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury w wysokości 116,61 proc.
Po pomnożeniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru przez kwotę bazową obowiązującą w II kwartale kalendarzowym 1998 r., tj. 1220,89 zł, otrzymujemy podstawę wymiaru emerytury w wysokości 1423,68 zł.
Następnie obliczamy wysokość współczynnika „p”, podstawiając odpowiednie wartości do wzoru:
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Mając wysokość podstawy wymiaru emerytury hipotetycznej oraz znając wartość współczynnika „p” i liczbę przebytych lat składkowych i nieskładkowych, możemy obliczyć wysokość emerytury hipotetycznej:
24 proc. x 1220,89 zł x 53,23 proc. = 155,97 zł (część socjalna emerytury hipotetycznej),
12 x 1,3 proc. x 1423,68 zł = 222,09 zł (część emerytury hipotetycznej należna za okresy składkowe),
2 x 0,7 proc. x 1423,68 zł = 19,93 zł (część emerytury hipotetycznej należna za okresy nieskładkowe),
155,97 zł + 222,09 zł + 19,93 zł = 397,99 zł (wartość emerytury hipotetycznej),
209 x 397,99 zł = 83179,91 zł (wysokość kapitału początkowego).
Dariusz Noszczak
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
CZYTELNICY PYTAJĄ
Czy ZUS przeliczy kapitał z urzędu
W ubiegłym roku ZUS obliczył mi kapitał początkowy. Udowodniłam 12 lat okresów składkowych oraz 6 lat okresów nieskładkowych (w tym 5 lat sprawowania opieki nad dziećmi). ZUS uwzględnił mi tylko 4 lata z tych okresów. Słyszałam, że po niedawnej zmianie przepisów emerytalnych okresy takie podlegają uwzględnieniu w pełnym wymiarze. Czy ZUS sam obliczy mi obecnie ponownie kapitał początkowy bez konieczności składania odpowiedniego wniosku?
NIE. Przepisy nie nakładają na ZUS obowiązku weryfikacji z urzędu wysokości kapitału początkowego ustalonego na dotychczas obowiązujących zasadach. Jeśli więc chce pani doliczyć nieuwzględnione dotychczas okresy, należy złożyć wniosek o ponowne ustalenie kapitału początkowego. Jeśli pani tego nie zrobi, ZUS przeliczy kapitał przy ewentualnym rozpatrywaniu wniosku o przeliczenie kapitału z innych przyczyn (np. z powodu dostarczenia nowego dowodu na przebycie jakiegoś okresu składkowego lub nieskładkowego lub z powodu dostarczenia dowodu dotyczącego wynagrodzeń w latach wskazanych do podstawy wymiaru). Jeśli taki wniosek w przyszłości nie zostanie złożony, ZUS przeliczy kapitał dopiero w momencie ustalania uprawnień emerytalnych.
Czy można zmienić lata wskazane do podstawy wymiaru
Mam już obliczony kapitał początkowy. ZUS uwzględnił mi zarobki z 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z okresu podlegania ubezpieczeniu w latach 1980 – 1998. Niedawno odnalazłem dokumenty poświadczające wysokość wynagrodzeń, jakie osiągałem w latach 1985 – 1990. Czy mam możliwości przeliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego?
TAK. Przeliczenie podstawy wymiaru kapitału początkowego możliwe jest w przypadku wskazania przez zainteresowanego innego wariantu co do wyboru lat kalendarzowych. W pana przypadku możliwe są następujące dwa rozwiązania.
• zmiana 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z okresu od 1980 do 1998 roku na wariant innych 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z okresu od 1980 do 1998 r.,
• zmiana 10 kolejnych lat kalendarzowych wybranych z okresu od 1980 do 1998 roku na wariant 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu do 31 grudnia 1998 r.
Powinien pan rozważyć, który z wariantów będzie korzystniejszy.
DN