Z kolei definicję umowy-zlecenia zawiera art. 734 § 1 k.c. Stosownie do jego treści przez umowę-zlecenie przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Jednakże w myśl art. 750 k.c. do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu. Potocznie umowy o świadczenie usług, o których jest mowa w tym ostatnim przepisie, nazywane są umowami-zleceniami. Można odnieść wrażenie, że w opisanej sytuacji tak właśnie określona została umowa. Dla ustalenia, że stron nie łączył stosunek pracy nie jest zresztą konieczne dokładne nazwanie zawartej umowy cywilnoprawnej, ważne są bowiem cechy stosunku prawnego. Sąd Najwyższy w wyroku z 14 lutego 2001 r., sygn. akt I PKN 256/2000, orzekł, że w razie ustalenia, że w łączącym strony stosunku prawnym występowały elementy obce stosunkowi pracy (np. brak podporządkowania, możliwość zastąpienia pracownika osobą trzecią) nie jest możliwa ocena, że zawarta została umowa o pracę. Ponadto dla ustalenia, że stron nie łączył stosunek pracy nie jest konieczne precyzyjne nazwanie łączącej strony umowy cywilnoprawnej.
Zasadniczą cechą zatrudnienia na podstawie umowy-zlecenia jest brak podporządkowania zleceniobiorcy poleceniom zleceniodawcy. Zleceniobiorcę obciążać może bowiem jedynie obowiązek stosowania się do wskazówek zleceniodawcy co do sposobu wykonania zlecenia - i to jedynie wówczas, gdy takie wskazówki zostały mu udzielone. Zleceniobiorca zobowiązany jest zatem wyłącznie do wykonywania pracy określonej w umowie, co oznacza, że zleceniodawca nie może egzekwować od zleceniobiorcy wykonywania czynności o innym charakterze ani też jednostronnie zmieniać charakteru czy zakresu obowiązków zleceniobiorcy wynikających z umowy.
Istotną cechę zatrudnienia na podstawie umowy o pracę stanowi bezwzględny obowiązek osobistego świadczenia przez pracownika na rzecz pracodawcy umówionej pracy. Obowiązek taki nie istnieje (jeżeli w umowie w sposób wyraźny nie uzgodniono inaczej), w przypadku wykonywania pracy na podstawie umowy-zlecenia. Jeśli możliwość ustanowienia zastępcy nie wynika z umowy, zleceniobiorca powinien osobiście wykonać powierzone mu czynności. Jednak zleceniobiorca posłużyć się zastępcą, jeżeli zostanie do tego zmuszony przez okoliczności mogące mieć wpływ na prawidłowe czy terminowe wykonanie zlecenia.
W sytuacji gdy nawiązany stosunek prawny nosił cechy zarówno stosunku pracy, jak i stosunku cywilnoprawnego, dla ustalenia, jaki stosunek łączył strony umowy, decydujące jest, jakie cechy przeważały. W razie ustalenia, że w łączącym strony stosunku prawnym występowały elementy całkowicie obce stosunkowi pracy, nie jest możliwe ustalenie, że nawiązana została umowa o pracę. Wydaje się, że w opisanym przypadku możliwość zastąpienia się osobą trzecią nie pozwala na ustalenie istnienia stosunku pracy. Należy również zwrócić uwagę na fakt, że kierownictwo pracodawcy, o którym jest mowa w art. 22 k.p., nie może sprowadzać się jedynie do określenia konkretnego obowiązku bez ustalenia, kto i kiedy obowiązek ten będzie wykonywał. Trzeba również zwrócić uwagę na fakt comiesięcznego wystawiania rachunków. Ten element również jest obcy stosunkowi pracy.
Andrzej Napiórkowski
Podstawa prawna:
• art. 22 § 1-12 ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (j.t. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn.zm.),
• art. 734 § 1 i art. 750 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn.zm.).