Komu przysługuje
Szczególnym uprawnieniem pracownika decydującego się na przysposobienie dziecka jest tzw. urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego uregulowany w art. 183 k.p. Urlop ten przysługuje, jeśli pracownik przyjął dziecko na wychowanie oraz wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. Pracownik, który przyjmie wprawdzie dziecko na wychowanie, lecz nie wystąpi do sądu opiekuńczego z wnioskiem o jego przysposobienie, nie nabędzie prawa do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Wymiar urlopu
Wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego zależy od wieku przyjętego na wychowanie dziecka. Co do zasady urlop ten przysługuje w wymiarze 18 tygodni, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko siódmego roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie dziesiątego roku życia. Im zatem starsze dziecko, tym urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego będzie ulegał stopniowej redukcji - w zależności od tego, ile tygodni brakuje do ukończenia przez dziecko siedmiu bądź dziesięciu lat. Redukcja ta nie może jednak doprowadzić do całkowitej utraty urlopu, gdyż kodeks pracy gwarantuje jego minimalny wymiar na poziomie ośmiu tygodni. Warto zaznaczyć, że prawa do omawianego urlopu nie nabędzie pracownik, który przyjął na wychowanie dziecko w wieku powyżej siedmiu lat, a w sytuacji gdy adopcja dotyczy dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego - w wieku powyżej dziesięciu lat.
W okresie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego adoptującemu pracownikowi przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 100 proc. podstawy jego wymiaru, którą stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone mu za 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających adopcję dziecka.
Warto podkreślić, że urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje zarówno w razie pełnego, jak i niepełnego przysposobienia dziecka.
PRZYKŁAD
BEZ WPŁYWU NA WYMIAR
Maria i Maciej K. adoptowali dwójkę dzieci w wieku półtora roku i trzy lata. W takiej sytuacji Marii K. bądź Maciejowi K. przysługuje urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze jedynie 18 tygodni. Jest to podstawowy wymiar tego szczególnego urlopu, a na jego długość nie ma wpływu liczba adoptowanych dzieci.
Kilkoro dzieci
Na wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego nie ma niestety wpływu liczba adoptowanych dzieci. Oznacza to, że zarówno pracownik przysposabiający jedno, jak i ten, który przysposabia kilkoro dzieci w wieku do siedmiu bądź dziesięciu lat (co ma zwykle miejsce w przypadku adopcji rodzeństwa), nabędzie prawo do urlopu w jednakowym wymiarze 18 tygodni. W przeciwieństwie zatem do zwykłego urlopu macierzyńskiego, wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego nie ulega zwiększeniu w zależności od liczby adoptowanych dzieci.
Kto może skorzystać
O ile w myśl art. 180 k.p. urlop macierzyński przysługuje pracownicy, o tyle art. 183 k.p. uprawnienie do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przyznaje już pracownikowi. Takie sformułowanie oznacza, że z tego specyficznego zwolnienia może skorzystać zarówno ojciec, jak i matka adoptowanego dziecka. Ponieważ uprawnienie do skorzystania z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego dotyczy każdego z rodziców, mogą oni swobodnie podjąć decyzję o tym, które z nich zaprzestanie pracy na rzecz sprawowania opieki nad adoptowanym dzieckiem. Z tego rodzaju urlopu może skorzystać w tym samym czasie tylko jedno z zatrudnionych rodziców, a zatem nie mogą oni podjąć tej formy opieki nad dzieckiem równocześnie.
Warto podkreślić, że uprawnienie do skorzystania z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje rodzicowi będącemu pracownikiem. Nie ma tu znaczenia podstawa nawiązania stosunku pracy, wymiar czasu pracy ani staż pracy.
Podział urlopu
Co do zasady urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego powinien być wykorzystany w całości. Jednak w myśl art. 183 par. 1 k.p., do tego rodzaju zwolnienia od świadczenia pracy mają odpowiednie zastosowanie przepisy art. 180 par. 5-7 k.p. Oznacza to, że istnieje możliwość podziału urlopu w sytuacji, gdy jeden z rodziców adoptowanego dziecka zrezygnuje z wykorzystania go w pełnym wymiarze. Podział ten nie jest jednak dowolny. Aby jeden z rodziców mógł zrezygnować z opieki nad adoptowanym dzieckiem, muszą być łącznie spełnione następujące warunki:
• jeden z rodziców wykorzystał już co najmniej 14 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
• z niewykorzystanej części tego urlopu skorzysta drugi zatrudniony rodzic.
Jeżeli drugi rodzic zdecyduje się wykorzystać pozostałą część omawianego urlopu, jego długość będzie uzależniona od tego, jaka część urlopu nie została jeszcze wykorzystana. Biorąc pod uwagę ustawowy wymiar urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (18 tygodni) oraz możliwość jego podziału po upływie 14 tygodni, pozostała jego część będzie wynosić maksymalnie cztery tygodnie.
Podział urlopu mogą wymusić również nieoczekiwane sytuacje życiowe. W razie śmierci tego z rodziców, który korzystał z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, niewykorzystana przez niego część przysługuje drugiemu z rodziców adoptowanego dziecka.
Warto podkreślić, że drugi z rodziców może wykorzystać pozostałą część urlopu tylko wówczas, gdy pozostaje w stosunku pracy. Nie nabędzie zatem takiego prawa rodzic zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej bądź pobierający zasiłek dla bezrobotnych.
PRZYKŁAD
MINIMALNY WYMIAR
Anna D. przysposobiła dziecko w wieku sześciu lat i 11 miesięcy. Wobec adoptowanego dziecka nie podjęto decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego. W takiej sytuacji Annie D. przysługuje prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wysokości ośmiu tygodni. Wprawdzie urlop ten przysługuje do ukończenia przez dziecko siódmego roku życia (pozostawaje okres czterech tygodni), jednak w art. 183 par. 2 k.p. gwarantuje pracownikowi przysposabiającemu dziecko w wieku do siedmiu lat minimalny wymiar tego urlopu na poziomie ośmiu tygodni.
PRZYKŁAD
REZYGNACJA Z CZĘŚCI URLOPU
Zofia i Adam J. adoptowali dziecko w wieku sześciu miesięcy. Z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze 18 tygodni skorzystała Zofia J. Po upływie 14 tygodni Zofia J. może zrezygnować z pozostałej części tego urlopu pod warunkiem, że na pozostały czterotygodniowy urlop przejdzie drugi z zatrudnionych rodziców.
DOMINIKA CICHOCKA
gp@infor.pl
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 180, art. 183 ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.).
• Art. 29, art. 36, art. 47 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.).