Przed sądem pracy obowiązuje ogólna norma art. 321 k.p.c., w myśl której sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Wyjątki od tej reguły przewidują przepisy kodeksu pracy oraz art. 4771 k.p.c., według którego w przypadku gdy pracownik dokonał wyboru jednego z przysługujących mu alternatywnie roszczeń, a zgłoszone roszczenie okaże się nieuzasadnione, sąd może z urzędu uwzględnić inne roszczenie alternatywne.
Umowa na czas nieokreślony
W przypadku gdy pracownik otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony, może żądać uznania wypowiedzenia za bezskuteczne, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - przywrócenia do pracy albo zasądzenia odszkodowania (art. 45 par. 1 k.p.). Wybór pomiędzy roszczeniami należy do pracownika. W praktyce wybór pracownika ogranicza się zazwyczaj do żądania przywrócenia go do pracy lub zasądzenia odszkodowania. Sąd może jednak nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeśli ustali, że uwzględnienie tego żądania jest niemożliwe lub niecelowe i wówczas orzeka o odszkodowaniu (art. 45 par. 2 k.p.). Za niecelowością przywrócenia pracownika do pracy mogą przemawiać różne okoliczności, jak np.: wielokrotne nieusprawiedliwione nieobecności pracownika, spożywanie alkoholu w pracy, szczególnie naganne zachowanie pracownika nawet podlegającego szczególnej ochronie z tytułu pełnionej funkcji związkowej, zawiniony konflikt z pracodawcą, niewystarczające zdolności organizacyjne czy naruszanie zasad współżycia społecznego. Możliwość zasądzenia odszkodowania w miejsce zgłoszonego przez pracownika żądania przywrócenia do pracy nie dotyczy kobiet w ciąży i w czasie urlopu macierzyńskiego, pracowników w wieku przedemerytalnym oraz pracowników chronionych na podstawie przepisów szczególnych, chyba że także w tym przypadku przywrócenie do pracy jest niemożliwe z powodu upadłości lub likwidacji pracodawcy.
Umowy na czas określony
W razie wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony kontrola sądowa sprowadza się w zasadzie do
kontroli legalności wypowiedzenia, czyli zachowania przez pracodawcę wymogów formalnych określonych przepisami (wyłączona jest kontrola zasadności tej czynności). Jest to więc sytuacja znacznie odbiegająca od wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony, gdzie ocenie sądu podlega także jego zasadność.
Podstawowe znaczenie ma art. 50 par. 3 k.p., który stanowi, że jeżeli wypowiedzenie umowy o pracę na czas określony nastąpiło z naruszeniem przepisów o wypowiadaniu tej umowy, pracownikowi przysługuje wyłącznie odszkodowanie. Zasadniczo nie ma więc możliwości żądania przywrócenia do pracy. Jeżeli jednak wypowiedzenie dotyczyło umowy zawartej z pracownicą w ciąży lub w okresie urlopu macierzyńskiego lub pracownika-ojca
wychowującego dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego, to wówczas pracownikowi przysługuje wybór między dochodzeniem odszkodowania a roszczeniem o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub roszczeniem o przywrócenie do pracy (art. 50 par. 4 k.p.).
Zamknięty katalog
Kodeks pracy przewiduje zamknięty katalog roszczeń związanych z wypowiedzeniem umowy o pracę. Dlatego też zasadniczo nie jest dopuszczalne sięganie przez pracowników do przepisów kodeksu cywilnego w celu dochodzenia innych roszczeń w tym zakresie lub ich uzupełnienia.
ORZECZNICTWO SĄDU NAJWYŻSZEGO
Oddalenie powództwa o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne (przywrócenie do pracy) na tej podstawie, iż sąd nie dopatrzył się w działaniu pracodawcy naruszenia przepisów o wypowiadaniu umów o pracę i uznał, że wypowiedzenie było uzasadnione, wyklucza możliwość zakwalifikowania tego działania pracodawcy jako bezprawnego i zawinionego w rozumieniu przepisów o czynach niedozwolonych (art. 415 k.c. i nast.)
- wyrok z 13 listopada 1997 r., I PKN 352/97, OSNAPiUS 1998 nr 16, poz. 480.
PRZYKŁAD: SĄD POUCZYŁ
Spółka wypowiedziała mężczyźnie umowę o pracę z powodu zaniedbywania przez niego obowiązków. Wystąpił on z pozwem do sądu, domagając się orzeczenia o zmianie sposobu rozwiązania umowy o pracę na rozwiązanie umowy za porozumieniem stron z przyczyn niedotyczących pracownika. Sąd pouczył o roszczeniach określonych w art. 45 k.p. Powód podtrzymywał jednak swoje żądanie z pozwu, wskazując, że nie interesuje go przywrócenie do pracy ani odszkodowanie. Sąd oddalił jego powództwo, gdyż było ono pozbawione podstaw prawnych.
Ryszard Sadlik
sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach