Prawo rozwiązania umowy o pracę bez zachowania okresu wypowiedzenia przysługuje nie tylko pracodawcy, ale również pracownikowi.
Zgodnie z art. 55 kodeksu pracy pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe. Brak reakcji pracodawcy nie może być przy tym kwalifikowany jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych. Należy zwrócić uwagę, że obowiązki te polegają na odsunięciu pracownika od pracy zagrażającej jego życiu i zdrowiu, a nie na dostarczeniu mu innej pracy odpowiadającej jego kwalifikacjom.
Drugą przesłanką uprawniającą pracownika do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia jest dopuszczenie się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika.
Do podstawowych obowiązków pracodawcy należy zaliczyć wszelkie obowiązki wynikające z ustawy, a więc dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy oraz wymienione w art. 94 k.p. Z tym że niektóre z tych obowiązków mają charakter tak ogólny, że ich naruszenie nie dostarcza uzasadnienia do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia. Ponadto za podstawowe są uznawane również obowiązki zagrożone sankcją karną przewidzianą w dziale trzynastym kodeksu, a nadto obowiązki wymienione jako podstawowe w umowie o pracę lub regulaminie pracy albo wynikające z istoty danego stosunku pracy.
Aby pracownik mógł rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia, musi zostać spełniony również drugi z warunków – tzn. naruszenie obowiązków pracowniczych przez pracodawcę musi mieć charakter ciężki, a więc zgodnie z poglądem prezentowanym przez Sąd Najwyższy musi nastąpić z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa (wyrok SN z 4 kwietnia 2000 r., I PKN 516/99, OSNP 2001/16/516).
Istotne jest, że winę pracodawcy należy odnosić do samego naruszenia, a nie do jego przyczyn, które mogą mieć charakter niezawiniony. Jeżeli dojdzie do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków przez pracodawcę, pracownik taki może domagać się odszkodowania w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia, a jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy – w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni.
Pracownik rozwiązując umowę o pracę bez wypowiedzenia powinien złożyć stosowne oświadczenie na piśmie, z podaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy.
Nieuzasadnione rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 par. 11 k.p. może usprawiedliwiać żądanie pracodawcy wypłacenia przez pracownika odszkodowania (art. 611 k.p.), i to niezależnie od tego, czy pracodawca poniósł szkodę.
