Praca nocna może być wykonywana bez konieczności uzasadniania jej szczególnymi potrzebami pracodawcy, jednak jako bardziej uciążliwa uprawnia do dodatkowej rekompensaty i podlega pewnym ograniczeniom.
Praca wykonywana w porze nocnej, jako bardziej uciążliwa i wymagająca większego wysiłku ze strony pracownika, podlega szczególnym uregulowaniom. Przede wszystkim za tego rodzaju pracę przysługuje pracownikowi dodatkowe wynagrodzenie. Pracodawca powinien mieć jednak na uwadze także inne przepisy prawne w tym zakresie, a szczególnie te, które przewidują pewne ograniczenia w stosunku do niektórych pracowników.
Trzeba poinformować
Według kodeksu pracy pora nocna obejmuje osiem kolejnych godzin pomiędzy godzinami 21 i 7 (art. 1517 par. 1 k.p.). Skonkretyzowanie godzin pory nocnej należy natomiast do pracodawcy, który powinien określić dokładny przedział czasowy dla zatrudnianych przez siebie pracowników w obowiązujących u niego przepisach zakładowych.
Pracownik powinien wiedzieć, jaka obowiązuje pora nocna w jego zakładzie pracy. Dlatego też informacja o niej powinna znaleźć się w regulaminie pracy, jeżeli pracodawca ma obowiązek wydania go. W przypadku gdy zatrudnia mniej niż 20 pracowników i nie musi wydawać regulaminu, informację o obowiązującej porze nocnej zobowiązany jest przekazać na piśmie pracownikowi w ciągu 7 dni od zawarcia umowy o pracę (art. 29 par. 3 k.p.).
Pracodawca może być także zobligowany do podania stosownej informacji inspekcji pracy. Sytuacja taka ma miejsce, gdy zostanie do niego skierowany wniosek o zawiadomienie właściwego inspektora pracy o zatrudnianiu pracowników pracujących w porze nocnej. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek, jeśli pochodzi on od uprawnionego pracownika, tj. pracującego w nocy według definicji kodeksowej.
Jakie są ograniczenia
Pracodawca, zlecając pracownikowi pracę w nocy, powinien pamiętać, że podlega ona pewnym ograniczeniom. Najważniejsze z nich przewiduje art. 1517 par. 3 k.p., który określa maksymalne normy czasowe w razie wykonywania przez pracownika w nocy prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym. Czas pracy w takim przypadku nie może bowiem przekraczać 8 godzin na dobę.
Na pracodawcy spoczywa obowiązek ustalenia, jakie występują u niego prace szczególnie niebezpieczne albo związane z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym, które limitują czas pracy wykonywanej przez pracownika w nocy. Wykaz prac o takim charakterze określa pracodawca w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli taka u niego nie działa, z przedstawicielami pracowników, wybranymi w trybie przyjętym w zakładzie.
Ustalenia w tym zakresie muszą uwzględniać konieczność zapewnienia bezpieczeństwa pracy oraz ochrony zdrowia pracowników i wymagają zaopiniowania przez lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Konsekwencją dokonanej przez niego oceny jest natomiast ustalenie, czy praca ta podlega reglamentacji z uwagi na maksymalny dobowy wymiar czasu pracy.
Ważne! Pracownikiem pracującym w nocy jest pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w każdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej, lub którego 1/4 czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną
Dodatkowa zapłata
Praca wykonywana w porze nocnej uprawnia pracownika do dodatkowego wynagrodzenia, stanowiącego rekompensatę za uciążliwość świadczenia pracy w nocy (art. 1518 par. 1 k.p.). Wynagrodzenie to ustala się za każdą godzinę pracy w porze nocnej w wysokości 20 proc. stawki godzinowej, wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Stawka określona w przepisach kodeksu pracy ma charakter gwarantowany. Nie ma przeszkód, aby w przepisach płacowych obowiązujących u danego pracodawcy ustalić wyższy dodatek za pracę w nocy.
Kodeks pracy przewiduje także uproszczoną formę wynagradzania pracy wykonywanej w porze nocnej. Chcąc skorzystać z tej formy, pracodawca musi jednak pamiętać, że zastosowanie ryczałtu możliwe jest tylko w stosunku do pracowników wykonujących pracę w porze nocnej stale poza zakładem pracy.
Ustalając wysokość dodatkowego wynagrodzenia za pracę w porze nocnej, należy kierować się zasadami wynikającymi z rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy.
3 KROKI
Jak ustalić dodatek za pracę w nocy
1 Dzielimy wynagrodzenie minimalne za pracę (aktualnie 899,10 zł) przez liczbę godzin przypadającą do przepracowania w danym miesiącu według normatywnego czasu pracy
2 Wyliczamy stawkę godzinową dodatku, mnożąc wynik z pierwszego działania przez stawkę dodatku (kodeksowa wynosi 20 proc.)
3 Mnożymy liczbę godzin przepracowanych w danym miesiącu przez pracownika w porze nocnej przez stawkę godzinową dodatku
Zasady ustalania dodatku
Według niego, przy ustalaniu dodatkowego wynagrodzenia za pracę w porze nocnej, minimalne wynagrodzenie należy podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. Oznacza to, że wysokość dodatku może być różna w poszczególnych miesiącach. Na jego wysokość nie ma natomiast wpływu na wynagrodzenie zasadnicze pracownika, a konkretnie jego stawka godzinowa, gdyż wyliczenia tej stawki dokonuje się w oparciu o minimalne wynagrodzenie za pracę (przykład 1).
PRZYKŁAD 1
Dodatkowe wynagrodzenie
Pracownik w sierpniu przepracował w porze nocnej 40 godzin. Przysługujące mu dodatkowe wynagrodzenie należy wyliczyć w sposób następujący:
899,10 zł (wynagrodzenie minimalne) / 176 godz. (godziny przypadające do przepracowania w sierpniu) = 5,11 zł,
5,11zł x 20 proc. = 1,02 zł (stawka godzinowa dodatku),
40 godz. x 1,02 zł = 40,80 zł dodatek za przepracowane godziny w porze nocnej w sierpniu.
Pracownikowi, który świadczy pracę w porze nocnej i jednocześnie w godzinach nadliczbowych, przysługują dwa odrębne dodatki. Źródłem pierwszego jest art. 1518 par. 1 k.p., który statuuje prawo do dodatku za pracę w porze nocnej (20 proc.), drugi zaś przysługuje za pracę wykonywaną w godzinach nadliczbowych na podstawie art. 1511 par. 1 k.p. i wynosi 100 proc. wynagrodzenia (przykład 2).
PRZYKŁAD 2
Dwa dodatki
U pracodawcy została ustalona pora nocna w godzinach od 22 do 6. Zgodnie z obowiązującym rozkładem czasu pracy, pracownik powinien zakończyć pracę o godzinie 16, ale z uwagi na awarię systemu komputerowego został w pracy do godziny 1 w nocy. Pracownikowi w takim przypadku przysługiwać będzie oprócz normalnego wynagrodzenia dodatek za pracę w porze nocnej, obliczony za 3 godziny, oraz dodatek z tytułu pracy wykonywanej w godzinach nadliczbowych za 9 godzin.
OGRANICZENIE MAKSYMALNEGO DOBOWEGO WYMIARU CZASU PRACY NOCNEJ NIE DOTYCZY
• pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy, a więc pracowników kierujących jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępców lub wchodzących w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz głównych księgowych,
• pracy wykonywanej w nocy z uwagi na konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Podstawa prawna
• Rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289 z późn. zm.).
Danuta Klucz
Danuta Klucz