Nie każdy pracownik może wykonywać pracę w nocy, w szczególności ograniczenia dotyczą kobiet w ciąży i młodocianych.
Pracodawców, którzy zlecają pracę w nocy, wiążą nie tylko maksymalne normy czasowe w przypadku wykonywania przez pracownika prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym (art. 1517 par. 3 k.p.), ale także zakazy zatrudniania w nocy niektórych kategorii pracowników.
Ograniczenia te podyktowane są ochroną zdrowia i macierzyństwa. W stosunku do niektórych kategorii pracowników, pracodawca musi bowiem wykazać większą troskę w zakresie zapewnienia im odpowiednich warunków pracy. Dotyczy to m.in. zakazów wykonywania przez nich pracy w porze nocnej.
Zakazy te mają dwojaki charakter – albo bezwzględnie wiążą pracodawcę (kobiety w ciąży i pracownicy młodociani), albo na wykonywanie pracy w porze nocnej potrzebna jest zgoda chronionego pracownika (osoby opiekującej się małym dzieckiem oraz pracownicy niepełnosprawni).
Odpowiedzialność pracodawcy
Szczególne ograniczenia w tym zakresie dotyczą kobiet w ciąży. Przede wszystkim pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej jest obowiązany na okres jej ciąży zmienić rozkład czasu pracy, tak aby nie pracowała w nocy. Jeżeli jest to niemożliwe lub niecelowe, pracodawca musi przenieść ją do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości – zwolnić na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy (art. 1781 k.p.).
Pracodawcę wiąże ponadto zakaz zatrudniania ciężarnych kobiet w porze nocnej. Bezwzględny charakter zakazu oznacza, iż zgoda pracownicy na zatrudnienie w nocy nie będzie skuteczna, zaś odmowa wykonywania tego rodzaju pracy nie może powodować dla niej żadnych ujemnych skutków. Natomiast naruszenie tego zakazu przez pracodawcę stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika.
Pracodawca naraża się na odpowiedzialność wykroczeniową, jeżeli zatrudnia ciężarną w p orze nocnej, niezależnie od motywu, jakim się kieruje. Do powstania odpowiedzialności nie jest istotne, czy przemawiają za tym szczególne potrzeby pracodawcy, czy też pracownika (dodatki za pracę w porze nocnej).
Za zgodą pracownika
Ochrona zdrowia pracowników i rodzicielstwa ustanowiona w kodeksie pracy ma w zasadzie charakter bezwzględny. Tylko bowiem w nielicznych przypadkach pracodawca może być zwolniony z ustawowych ograniczeń. Jednakże i wówczas nie zależy to od jego woli, lecz od decyzji pracownika korzystającego z ochrony, który może zgodzić się na pracę w nocy.
Dzieje się tak w przypadku pracownika opiekującego się dzieckiem do lat 4. Względny charakter zakazu zatrudniania w nocy oznacza, iż tego rodzaju praca jest dopuszczalna za zgodą pracownika. Ma on bowiem prawo dokonać wyboru, czy godzi się na uciążliwość pracy w nocy. Odmowa wyrażenia zgody nie może skutkować ujemnymi konsekwencjami w sferze uprawnień pracowniczych.
Młodociani pod ochroną
O ograniczeniach pracy nocnej traktują nie tylko przepisy statuujące ochronę rodzicielstwa, ale także regulujące zasady zatrudniania młodocianych. W przypadku tej kategorii pracowników na pierwszy plan wysuwa się ochrona ich zdrowia, która wiąże się dla pracodawcy z surowszymi wymogami. Dlatego też praca w porze nocnej jako bardziej uciążliwa jest zabroniona w przypadku pracowników młodocianych.
Pora nocna dla młodocianego przypada między godzinami 22 a 6, a w przypadku młodocianych, którzy nie ukończyli gimnazjum lub nie mają 16 lat – od godziny 20 do 6. Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin.
Ważne!
Względny charakter zakazu nie oznacza, że pracodawca może wymuszać na pracowniku zgodę na wykonywanie pracy w nocy. Może natomiast liczyć na to, że pracownik przyjmie propozycję wykonywania takiej pracy
Potrzebna zgoda lekarza
Pewne ograniczenia dla pracodawcy wynikają także z ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Dotyczą one każdego pracownika niepełnosprawnego, niezależnie od stopnia niepełnosprawności, jakim się legitymuje, a więc także pracownika z lekkim stopniem. Stosowanie regulacji wyłączających pracę nocną nie dotyczy jednak pracowników zatrudnionych przy pilnowaniu mienia. Zatrudnienie w nocy może mieć miejsce także na wniosek samego pracownika.
Jest jednak jeden warunek. Otóż, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne musi wyrazić na to zgodę. Innymi słowy konieczne jest stwierdzenie, że nie ma przeciwwskazań do wykonywania pracy w porze nocnej przez niepełnosprawnego.
Podstawa prawna
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 z późn. zm.).
Danuta Klucz