Wypowiedzenie zmieniające warunki pracy lub płacy to podstawowy sposób zmiany treści stosunku pracy w drodze jednostronnego oświadczenia pracodawcy. Nieprzyjęcie przez pracownika proponowanych warunków prowadzi do rozwiązania umowy o pracę. Powstają wówczas spory, czy w takim przypadku pracownik nabywa prawo do odprawy pieniężnej.
Zasady obowiązujące przy wypłacie odprawy pieniężnej określa ustawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników.
Kiedy przysługuje odprawa
Ustawa ta ma zastosowanie tylko do pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników. Według art. 8 ust. 1 tej ustawy, jeżeli zwolnienie pracownika z pracy następuje z przyczyn go niedotyczących, służy mu prawo do odprawy pieniężnej. Pracownik ma prawo do odprawy w wysokości:
• jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 2 lata;
• dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy od 2 do 8 lat;
• trzymiesięcznego wynagrodzenia, jeżeli pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy ponad 8 lat.
Prawo do odprawy pieniężnej przysługuje zarówno pracownikom zwalnianym w ramach zwolnienia grupowego, jak i przy zwolnieniu indywidualnym. W przypadku zwolnienia indywidualnego art. 10 ust. 1 ustawy wprowadza wymagania, aby przyczyna wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy na mocy porozumienia stron niedotycząca pracownika była wyłącznym powodem zwolnienia pracownika. Zatem w przypadku indywidualnego rozwiązania umowy o pracę pracownik nie uzyska prawa do odprawy, jeśli przyczyną rozwiązania umowy oprócz przyczyn niedotyczących pracownika były też okoliczności obciążające tego pracownika, np. mała wydajność pracy, nieusprawiedliwiona nieobecność czy odmowa wykonania polecenia przełożonego.
PRZYKŁAD
Czytelnik był zatrudniony w Spółce jako przedstawiciel handlowy. Spółka, wobec zmniejszenia się sprzedaży jej towarów i problemów finansowych, złożyła mu wypowiedzenie zmieniające, proponując obniżenie jego wynagrodzenia z kwoty 2500 zł do 2000 zł przy dotychczasowym zakresie obowiązków. Czytelnik nie zgodził się z tą propozycją i złożył oświadczenie o odmowie przyjęcia nowych warunków pracy. Wskutek tego oświadczenia umowa o pracę uległa rozwiązaniu. Czytelnik zwrócił się także do pracodawcy o wypłacenie mu odprawy pieniężnej. Gdy ten odmówił wypłaty, wystąpił z pozwem do sądu pracy. Sąd, uznając, że jedyną przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę były okoliczności niedotyczące pracownika, zasądził na rzecz byłego pracownika kwotę odprawy.
Rozwiązanie po wypowiedzeniu
Ustawa przewiduje prawo do odprawy pieniężnej w razie rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika. Do rozwiązania stosunku pracy może dojść nie tylko wskutek wypowiedzenia umowy o pracę czy porozumienia stron, ale także w wyniku nieprzyjęcia przez pracownika zaproponowanych mu przez pracodawcę nowych warunków pracy lub płacy (art. 42 k.p.). Wynika to z faktu, że złożenie wypowiedzenia zmieniającego powoduje, iż w sytuacji, gdy pracownik nie przyjmie nowych warunków pracy lub płacy, składając odpowiednie w tej kwestii oświadczenie, umowa o pracę ulega rozwiązaniu z upływem okresu wypowiedzenia. Oświadczenie zawierające odmowę zaproponowanych warunków, pracownik powinien złożyć do połowy okresu wypowiedzenia. Jeżeli do tego czasu nie złoży takiego oświadczenia, uważa się, w myśl art. 42 par. 3 k.p., że wyraził on zgodę na te warunki. Pismo pracodawcy wypowiadające warunki pracy lub płacy powinno zawierać odpowiednie pouczenie w tej kwestii. W razie braku takiego pouczenia pracownik może aż do końca okresu wypowiedzenia złożyć oświadczenie o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków.
WAŻNE
Pracodawca ma obowiązek wypłacenia odprawy, jeżeli rozwiązanie umowy nastąpiło na skutek nieprzyjęcia przez pracownika wypowiedzenia zmieniającego i z przyczyn niedotyczących pracownika.
Decydująca jest przyczyna
Wzajemna relacja pomiędzy wyłącznością przyczyny rozwiązania umowy o pracę a odmową przyjęcia zaproponowanych w wypowiedzeniu zmieniającym nowych warunków pracy była przedmiotem wielu orzeczeń Sądu Najwyższego. W wyroku z 9 listopada 1990 r. (I PR 335/90 OSP z 1991 r. nr 9, poz. 212), który zapadł w czasie obowiązywania ustawy z 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy (Dz.U. z 1990 r. nr 4, poz. 19 z późn. zm.) Sąd Najwyższy wskazał, że okoliczność, iż rozwiązanie stosunku pracy następuje w trybie wypowiedzenia zmieniającego, a nie w drodze wypowiedzenia definitywnego, ma jedynie znaczenie dla oceny, czy przyczyny z art. 1 ust. 1 ww. ustawy stanowią wyłączny powód uzasadniający rozwiązanie stosunku pracy. Jeżeli bowiem pracownikowi zaproponowano odpowiednią pracę, to odmowa jej przyjęcia może być w pewnym przypadku potraktowana jako współprzyczyna rozwiązania stosunku pracy.
Rozwiązanie umowy o pracę na skutek wypowiedzenia zmieniającego nie zawsze jednak wyłącza prawo pracownika do odprawy pieniężnej. Jeśli bowiem w wypowiedzeniu tym proponowano pracownikowi odpowiednią pracę, której pracownik nie przyjął, to uznać należy, że rozwiązanie umowy nastąpiło nie tylko wskutek okoliczności niedotyczących pracownika, ale także i z powodu jego nieuzasadnionej odmowy. Jeżeli zaś zaproponowano pracownikowi pracę nieodpowiednią dla niego lub wyraźnie niedogodną, to należy przyjąć, że rozwiązanie umowy wskutek odmowy przyjęcia zaproponowanych warunków pracy nastąpiło wyłącznie z przyczyn niedotyczących pracownika.
Złożenie pracownikowi wypowiedzenia zmieniającego nie uwalnia pracodawcy od obowiązku wypłaty mu odprawy, jeśli zaproponowane warunki pracy nie zostały przyjęte przez pracownika z usprawiedliwionych przyczyn (przykład).
ORZECZNICTWO
• Odmowa przyjęcia przez pracownika wypowiedzenia zmieniającego, dotyczącego wyłącznie obniżenia wynagrodzenia, w zasadzie nie stanowi współprzyczyny rozwiązania z nim umowy o pracę (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw; Dz.U. z 1990 r. nr 4, poz. 19 ze zm.).
(Wyrok SN z 4 lipca 2001 r., I PKN 521/00, OSNP z 2003 r. nr 10, poz. 244)
• Rozwiązanie stosunku pracy wskutek wypowiedzenia warunków płacy, które prowadziłoby do radykalnego obniżenia wynagrodzenia pracownika (przy niezmienionych wymaganiach), jeżeli nastąpiło z przyczyn wskazanych w art. 1 ust. 1 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, może być uznane za dokonane wyłącznie z tych przyczyn (w pojęciu art. 10 ust. 1 tej ustawy) i uzasadniać jego roszczenie o odprawę pieniężną.
(Wyrok Sądu Najwyższego z 16 listopada 2000 r., I PKN 79/00, OSNP z 2002 r. nr 10, poz. 240)
Ryszard Sadlik
Sędzia Sądu Rejonowego w Kielcach
Podstawa prawna
• Art. 1 ust. 1, art. 5 ust. 1, 2 i 4, art. 8, art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. nr 90, poz. 844 z późn. zm.).
• Art. 42 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).