Właściwie tylko ogłoszenie upadłości czy likwidacja zakładu pracy może usprawiedliwiać zwolnienie z pracy osoby chronionej przed wypowiedzeniem. Inne przypadki, poza ciężkim przewinieniem takiego pracownika, takiego prawa nie dają.
W przypadku wypowiadania umów o prace, prawo traktuje wybrane kategorie pracowników w sposób uprzywilejowany. W dzisiejszych czasach wysokiego bezrobocia jest to cenny przywilej, bo nie pozwala on pracodawcy na rozwiązanie umowy o pracę z pracownikiem, który z niego korzysta.
W chorobie, na urlopie
Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Oznacza to, że pracownik w czasie urlopu wypoczynkowego, urlopu na żądanie, dni wolnych na opiekę, czy w czasie choroby jest chroniony przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Choroba często staje się ucieczką przed spodziewaną próbą rozwiązania stosunku pracy. Pracownicy zaskoczeni wręczeniem wypowiedzenia próbują wykazać, że byli w tym czasie chorzy i przedstawiają stosowne zwolnienia lekarskie. Tyle tylko, że takie działanie nie chroni już przed utratą pracy. Sąd Najwyższy podjął uchwałę, że przesłanką zakazu wypowiedzenia umowy o pracę jest nie tyle choroba pracownika, powodująca jego niezdolność do świadczenia pracy, a sam fakt nieobecności pracownika w pracy z powodu choroby (sygn. akt I PZP 68/92, OSNC 1993 r.).
Przed zwolnieniem chroni także urlop wychowawczy. Kodeks pracy mówi, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia jego zakończenia. Ochrona ta nie działa w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy oraz gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Ochroną są też objęte osoby zbliżające się do emerytury. Ustawodawca uznał, że pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.
ZWOLNIENIE DYSCYPLINARNE
Także ciąża nie chroni w przypadku dopuszczenia się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. Pracodawca może zastosować art. 52 kodeksu pracy, czyli tzw. zwolnienie dyscyplinarne (bez wypowiedzenia). Jednak zanim do tego dojdzie, zgodę na rozwiązanie stosunku pracy w tym trybie muszą wyrazić związki zawodowe działające w firmie – pod warunkiem że pracownica zgłosiła się do nich o objęcie jej ochroną. Jeżeli w zakładzie nie ma związków, pracodawca z nikim nie konsultuje decyzji o zwolnieniu dyscyplinarnym.
Blisko emerytury
Zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wiek emerytalny wynosi 65 lat dla mężczyzny i 60 lat dla kobiety. Zatem mężczyzna jest chroniony od ukończenia 61 roku życia, a kobieta po ukończeniu 56 lat. Nie wolno zapominać o pracownikach, którzy mają tzw. obniżony wiek emerytalny, np. ze względu na szkodliwe warunki pracy czy pracę wykowaną w szczególnym charakterze. Dla nich ten obniżony wiek jest „normalnym” wiekiem emerytalnym, w konsekwencji pracownicy ci wcześniej korzystają z ochrony stosunku pracy. W tej kwestii wypowiadał się też Sąd Najwyższy. Jak orzekł, wiek emerytalny w rozumieniu art. 39 kodeksu pracy dla pracownika kolejowego wynosi w odniesieniu do mężczyzn 60 lat (sygn. akt I PKN 227/97, OSNP 1998 r. nr 11, poz. 326).
Pracodawca nie tylko nie może zwolnić pracownika przed emeryturą, ale też pogorszyć jego warunków zatrudnienia. Nie może mu więc wręczyć tzw. wypowiedzenia zmieniającego. Wiek przedemerytalny nie chroni natomiast przed rozwiązaniem umowy o pracę z powodu ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków. Ochrona nie działa także w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.
WAŻNE
Prawo do części urlopu macierzyńskiego przysługuje także ojcu dziecka. Jeżeli skorzysta on z tego uprawnienia, będzie w tym czasie podlegał takiej samej ochronie, jak matka dziecka na macierzyńskim.
W ciąży
Ochrona przed utratą pracy przysługuje kobietom ciężarnym. Nie można wypowiedzieć im, ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także urlopu macierzyńskiego, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraził zgodę na rozwiązanie umowy. Kobieta, która chce korzystać z uprawnień przysługującym pracownicom ciężarny, w tym z ochrony przed zwolnieniem z pracy, musi przedstawić pracodawcy zaświadczenie lekarskie. I należy o to zadbać w początkowej fazie ciąży, kiedy pracodawca nie jest w stanie jej rozpoznać.
Ochrona pracownicy w ciąży polega na tym, że pracodawca nie może dać jej wypowiedzenia umowy o pracę. Również w przypadku, gdy zajdzie w ciążę w okresie wypowiedzenia, umowa nie ulegnie rozwiązaniu. Jeśli o ciąży pracownica dowie się już po rozwiązaniu stosunku pracy, ma prawo starać się o przywrócenie do pracy.
Ochrona przysługuje także kobietom ciężarnym zatrudnionym na podstawie umowy o pracę na czas określony, czas wykonywania określonej pracy albo na okres próbny. Prawo ochronne przysługuje, jeżeli termin rozwiązania takiej umowy przypada po upływie trzeciego miesiąca ciąży. Wówczas czasowa umowa ulega automatycznemu przedłużeniu do dnia porodu. Nie dotyczy to kobiet zatrudnionych na czas określony w celu zastępstwa innego pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności.
Pracodawca może też wypowiedzieć lub rozwiązać umowę o pracę z ciężarną pracownicą przyjętą na okres próbny, nieprzekraczający jednego miesiąca.
WAŻNA DATA WYMÓWIENIA
Dla ochrony dotyczącej pracowników, którym brakuje mniej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, ważny jest dzień wręczenia wypowiedzenia. Jeżeli przed końcem okresu wypowiedzenia pracownik wejdzie w wiek podlegający ochronie, to i tak nie nabędzie do niej prawa i umowa o pracę ulegnie rozwiązaniu.
CHRONIENI SPOZA KODEKSU PRACY
• Powołani do odbycia czynnej służby wojskowej
• Poborowi odbywający zasadniczą służbę wojskową w obronie cywilnej
• Żony żołnierzy pełniących zasadniczą służbę wojskową
• Odbywający służbę zastępczą
• Społeczni inspektorzy pracy
• Członkowie rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego
• Kombatanci i osoby represjonowane
• Inwalidzi wojenni
• Członkowie specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej
• Posłowie i senatorowie
Prawa związkowców
Działacze związkowi nie cieszą się już takimi przywilejami jak kiedyś. Mimo to zachowali wiele przywilejów związanych z przynależnością związkową, w tym ochrona stosunku pracy.
Działacze są chronieni już na etapie zakładania związku zawodowego. Dotyczy to trzech członków komitetu założycielskiego, którzy zostaną wskazani z imienia i nazwiska. Są oni chronieni przed rozwiązaniem umowy o pracę przez 6 miesięcy od dnia utworzenia komitetu założycielskiego. Jeżeli nie zostaną wyłonieni, wówczas ochrona przysługuje tylko przewodniczącemu komitetu założycielskiego.
Później związkowcy też są chronieni. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku pracy z imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub innym pracownikiem będącym członkiem zakładowej organizacji związkowej, uprawnionym do jej reprezentowania wobec pracodawcy lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy. Liczba chronionych związkowców nie jest stała. Zależy albo od liczebności kadry kierowniczej firmy bądź liczby pracowników, którzy wstąpili do określonego związku zawodowego. W pierwszym przypadku liczba chronionych odpowiada dokładnie liczebności kadry kierowniczej zakładu. W drugim im większa liczba związkowców, tym więcej chronionych działaczy. Najmniejsze związki, zrzeszające do 20 pracowników, mają prawo wskazać do ochrony dwóch swoich przedstawicieli.
Związkowcy nie są chronieni wiecznie. Przysługująca im ochrona przed wypowiedzeniem przysługuje przez okres określony uchwałą zarządu, a po jego upływie – dodatkowo przez czas odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok po jego upływie.
Przed zwolnieniem są także chronieni pracownicy młodociani.
