Pracodawcy na zabezpieczenie swoich roszczeń żądają niekiedy podpisania przez pracownika weksla. Nie każde takie działanie pracodawcy jest jednak legalne.
Przepisy kodeksu pracy nie wyłączają możliwości zabezpieczenia wekslowego roszczeń zakładu pracy przeciwko pracownikowi i realizacji tych roszczeń w sądzie. Jest to zatem prawnie dopuszczalne, o ile szefostwo firmy nie działało w niedozwolony sposób (np. stosując groźbę, podstęp – w takim wypadku możliwe będzie uchylenie się od skutków wadliwego oświadczenia woli). Innymi słowy, żaden przepis nie zakazuje używania weksli, a jest to popularne i dość szeroko stosowane zabezpieczenie.
Nie każdy dopuszczalny
Nie każdy weksel pracowniczy jest jednak legalny. Funkcja ochronna prawa pracy bierze bowiem niekiedy górę nad surową i bezwzględną wymową roszczenia wekslowego. I tak w przypadku szkód powstałych w wyniku nieuzasadnionego rozwiązania stosunku pracy przez pracownika żądanie wcześniejszego wekslowego zabezpieczenia tych roszczeń jest nieważne z mocy prawa na podstawie art. 18 par. 2 kodeksu pracy jako sprzeczne z zasadą wolności pracy i jej konsekwencjami w postaci pracowniczej wolności rozwiązania umowy (wyrok SN z 19 marca 1998 r. I PKN 560/97, OSNP z 1999 r. nr 5, poz. 160).
WAŻNE
Zwolnienie z pracy lub zmiana umowy o pracę skutkuje uchyleniem odpowiedzialności dłużników wekslowych, w szczególności pracownika – wystawcy weksla in blanco i poręczycieli, chyba że z treści deklaracji wynika wyraźnie, iż zabezpieczono roszczenia, jakie mogą wynikać ze zmienionej lub kolejnej umowy.
Zabezpieczenie mienia
Najczęściej pracodawcy korzystają jednak z weksla, chcąc zabezpieczyć roszczenia odszkodowawcze za mienie powierzone. I co do zasady mają do tego prawo (wyrok SN z 21 maja 1981 r., IV PRN 6/81, OSNC z 1981 r., nr 11, poz. 225). Można zatem postawić tezę, że na linii pracodawca-pracownik weksle są dopuszczane, ale tylko w przypadku odpowiedzialności odszkodowawczej. Co oczywiste nie mogą one też zmieniać kodeksowych zasad odpowiedzialności – np. niedopuszczalny byłby weksel statuujący nieograniczoną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej.
Przedawnienie roszczenia
Powstaje pytanie, w jakim czasie przedawnia się roszczenie wekslowe, które zabezpiecza naprawienie szkody pracowniczej. Zgodnie z art. 291 par. 1 k.p. roszczenie ze stosunku pracy ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie to stało się wymagalne. Jednakże roszczenia pracodawcy o naprawienie szkody, wyrządzonej przez pracownika wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, ulegają przedawnieniu z upływem roku od dnia, w którym pracodawca powziął wiadomość o wyrządzeniu szkody, nie później jednak niż z upływem 3 lat od jej wyrządzenia. Tyle przepisy – jak jednak wskazał SN w wyroku z 21 maja 1981 r. roszczenie zakładu pracy z weksla gwarancyjnego o zapłatę oznaczonej w nim sumy pieniężnej, stanowiącej równowartość szkody powstałej w mieniu powierzonym pracownikowi do wyliczenia się lub do zwrotu, nie ulega przedawnieniu w okresie przewidzianym w art. 291 par. 2 k.p., lecz w okresie zakreślonym w art. 70 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (Dz.U. nr 37, poz. 282). Oznacza to, że przedawnienie roszczenia pracowniczego traci znaczenie wobec wymagalności i skuteczności weksla. Zgodnie natomiast z art. 70 prawa wekslowego roszczenia wekslowe ulegają przedawnieniu z upływem lat trzech, licząc od dnia płatności weksla. Mówiąc inaczej – pomimo przedawnienia roszczenia odszkodowawczego pracodawca w dalszym ciągu będzie mógł odzyskać pieniądze.
Podpisanie weksla
Pracownik, decydując się na podpisanie weksla przedstawionego mu przez pracodawcę, powinien zdawać sobie sprawę, że to poważna i brzemienna w skutki decyzja. Przede wszystkim podpis złożony na niezupełnym wekslu uprawnia pracodawcę do wpisania w nim dowolnej kwoty, a to może rodzić ryzyko, że np. zbędzie on weksel i po nadejściu terminu płatności nabywca przedstawi dokument do zapłaty. Zobowiązanie ucieleśnione w wekslu żyje bowiem własnym życiem i jego istnienie nie jest uzależnione od przyczyny wystawienia.
WAŻNE
Opłata stosunkowa wynosi 5 proc. wartości przedmiotu sporu, nie mniej jednak niż 30 zł i nie więcej niż 100 000 zł.
Określenie okoliczności uprawniających do wypełnienia powinna zawierać zatem deklaracja, w której zostaną wpisane brakujące elementy – suma zobowiązania, data wystawienia i termin zapłaty. Jej istnienie może też ułatwić pracodawcy odparcie ewentualnych zarzutów wystawcy, że weksel został uzupełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem.
Na wypadek sporu pracodawca może skorzystać z postępowania nakazowego, które jest szybkim i tanim sposobem dochodzenia należności – charakteryzuje się uproszczonym badaniem sprawy, a ponadto powód zgodnie z art. 13 i 19 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167, poz. 1398) płaci tylko 1/4 opłaty stosunkowej (chyba że znajdzie zastosowanie postępowanie uproszczone). Przy wekslu o wartości 15 000 zł pracodawca zapłaci więc tylko 187,50 zł.
Niebezpieczeństwo kryje się również w tym, że rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym (a zatem nakaz jest wydawany w zaciszu sędziowskiego gabinetu bez obecności, a nawet wiedzy pozwanego). Co więcej, nakaz staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia, co oznacza, że może zostać zaopatrzony w klauzulę wykonalności i skierowany do egzekucji przed uprawomocnieniem. W razie wniesienia zarzutów sąd może jednak wstrzymać wykonanie na wniosek pozwanego. Warto też wiedzieć, że roszczenie wynikające z niedoboru w powierzonym mieniu może być rozdrobnione na postępowanie nakazowe i zwykłe, jeżeli wysokość niedoboru przekracza sumę wynikającą z zabezpieczenia wekslowego.
PRZYKŁAD
Zatrudniony w magazynie Tomasz P. podpisał weksel własny in blanco (według deklaracji górny pułap odpowiedzialności to 5000 zł). W wyniku kontroli stwierdzono jednak niedobór w wysokości 9000 zł. Pracodawca może więc wystąpić na drogę postępowania nakazowego (i to uproszczonego), a pozostałych 4000 zł dochodzić w zwykłym procesie (również uproszczonym).
Poręczenie wekslowe
Wskazane uwagi odnoszą się również do poręczenia wekslowego (zwanego avalem) – może się bowiem zdarzyć, że szef poleci nam podpisanie przedniej strony czyjegoś weksla. Trzeba pamiętać, że taki podpis to poręczenie złożone za głównego zobowiązanego (przy wekslu własnym za wystawcę), a zobowiązanie poręczyciela jest w zasadzie niezależne od istnienia głównego długu.
Co więcej, może się okazać, że taki podpis przy błędnym wypełnieniu weksla zostanie potraktowany jako zwykłe cywilne poręczenie ze wszystkimi konsekwencjami – na wypadek, gdyby główny dłużnik nie mógł zapłacić, musi to za niego zrobić poręczyciel. Jako plus można wskazać, że sąd, który bada sprawę, jest zobowiązany do ustalenia, czy pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w powierzonym mieniu, a w konsekwencji, czy wypełnienie weksla jest zgodne z deklaracją.
Mając na uwadze przedstawione niebezpieczeństwa, należy dobrze rozważyć, czy warto wchodzić w tak mocne więzy z pracodawcą. Nie bez znaczenia będzie też oczywiście wartość powierzonego mienia i co za tym idzie – kwota zabezpieczenia.
KIEDY PRACODAWCA MOŻE ŻĄDAĆ PODPISANIA WEKSLA
• Na zabezpieczenie szkód w mieniu powierzonym.
• Na zabezpieczenie innych szkód materialnych powstałych w mieniu pracodawcy lub osób trzecich (choć tu zdania są podzielone).
