Pracownik przechodzący na rentę ma prawo do odprawy. Bez znaczenia jest rodzaj umowy o pracę, na podstawie której jest zatrudniony, przyczyna niezdolności do pracy i charakter renty.
Odprawa rentowa uregulowana w kodeksie pracy ma charakter świadczenia powszechnego ze stosunku pracy. Przepis art. 921 k.p. statuuje bowiem zasadę, w myśl której każdemu pracownikowi przechodzącemu na rentę z tytułu niezdolności do pracy przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.
Jest ona traktowana jako świadczenie o charakterze socjalnym, które w związku ze zmianą statusu pracownika ma pomóc mu przystosować się do nowych warunków życiowych. Świadczenie to przysługuje więc wszystkim pracownikom, których stosunek pracy ustał w warunkach określonych w art. 921 k.p.
Konieczne warunki
Odprawa rentowa przysługuje bez względu na rodzaj umowy o pracę (terminowa czy bezterminowa), przyczynę niezdolności do pracy (ogólny stan zdrowia, choroba zawodowa czy wypadek przy pracy), zakres tej niezdolności (całkowita czy częściowa), czy charakter renty (stała czy okresowa). Nie ma również wpływu na prawo do odprawy długość okresu zatrudnienia u danego pracodawcy.
Dla tego uprawnienia istotne znaczenie ma jednak definitywne ustanie stosunku pracy, które sprawia, że pracownik staje się wyłącznie rencistą.
Zgodnie z art. 921 par. 1 k.p. nabycie prawa do odprawy rentowej zależy więc od powstania następujących okoliczności:
• spełnienia przez pracownika warunków uprawniających do renty z tytułu niezdolności do pracy,
• ustania stosunku pracy i zmiany statusu prawnego z pracownika na osobę pobierającą świadczenie rentowe,
• związku między ustaniem stosunku pracy a przejściem pracownika na rentę.
Istotny jest związek
Z punktu widzenia uprawnień do omawianego świadczenia kluczowe znaczenie ma ostatnia z wymienionych przesłanek, tj. związek między rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem pracownika na rentę, który niewątpliwie ma charakter przyczynowy. Wynika to przede wszystkim z faktu, że następstwem przejścia pracownika na rentę jest rozwiązanie stosunku pracy, choć nie jest to jednak jedyna postać związku zachodzącego między ustaniem zatrudnienia a przejściem pracownika na rentę.
Szeroko na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 8 grudnia 1993 r. (I PRN 111/93, OSNCP 1994/12, poz. 243). W orzeczeniu tym stwierdził m.in., że przewidziany w przepisach regulujących prawo do odprawy rentowej związek między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do renty może mieć nie tylko charakter przyczynowy lub czasowy, ale także funkcjonalny.
Ten ostatni związek występuje wtedy, gdy rozwiązanie stosunku pracy następuje przed spełnieniem warunków uprawniających do renty, ale nabycie prawa do tego świadczenia i przyznanie go po ustaniu zatrudnienia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej rozwiązanie stosunku pracy.
PRZYKŁAD
Pracownik zachorował w kwietniu. W związku z tym, że zatrudniony był na podstawie umowy na czas określony do 31 sierpnia 2005 r., w tym dniu umowa uległa rozwiązaniu. Na zwolnieniu lekarskim przebywał on jednak do 4 listopada 2005 r., po czym wystąpił z wnioskiem o przyznanie mu renty z tytułu niezdolności do pracy.
Wątpliwość w omawianej sytuacji dotyczy tego, czy w razie zawarcia umowy o pracę na czas określony przysługuje pracownikowi odprawa rentowa w sytuacji, gdy z woli stron umowa ta rozwiązała się z nadejściem ustalonego terminu, ale wcześniej niż uzyskanie przez pracownika uprawnień z tytułu niezdolności do pracy. Pomocą służyć tu może orzecznictwo sądowe, w którym wyrażono pogląd, że nawet wtedy, gdy pracownik został zatrudniony na podstawie umowy terminowej, która uległa rozwiązaniu przed nabyciem przez niego uprawnień do renty, lecz gdy zarazem jego niezdolność do pracy, spowodowana chorobą stwierdzoną w czasie zatrudnienia, doprowadziła po nieprzerwanym okresie pobierania zasiłku chorobowego do przyznania mu renty, nabywa on prawo do odprawy rentowej (uchwała SN z 7 stycznia 2000 r. III ZP 18/99; OSNAPiUS 2000/24/ 888).
Przepisy zakładowe
Przed wprowadzeniem do kodeksu pracy odpraw rentowych, jako świadczenia powszechnego przysługującego wszystkim pracownikom, występowały one w przepisach regulujących w sposób szczególny uprawnienia niektórych kategorii pracowników oraz w układach zbiorowych pracy.
Również w obecnym stanie prawnym nie ma przeszkód, aby świadczenie to normowały odmiennie regulacje zakładowe, np. ustalały je na wyższym niż przewidziano to w kodeksie pracy poziomie. Świadczenie to może być także odmiennie uregulowane w odrębnych ustawach. Istnieją bowiem liczne przepisy, które przyznają określonym grupom pracowniczym odprawę rentową na innych zasadach niż wynika to z art. 921 k.p. Z reguły przepisy te zawierają różne pragmatyki służbowe.
PRZYKŁAD
Pracownik zatrudniony w urzędzie gminy przechodzi na rentę z tytułu niezdolności do pracy. Posiada on 24-letni staż pracy, w tym 22 lata przepracował w urzędzie. Pracownikowi takiemu przysługuje odprawa rentowa na podstawie art. 21 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1593 z późn. zm.). Z przepisu tego wynika, że odprawa rentowa przysługuje w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia po 10 latach pracy, trzymiesięcznego – gdy pracownik posiada co najmniej 15 lat pracy i sześciomiesięcznego – po 20 latach pracy. W opisanej sytuacji pracownik, który legitymuje się ponad dwudziestoletnim stażem pracy, nabędzie prawo do odprawy w najwyższej, sześciomiesięcznej wysokości.
Zasady ustalania odprawy
Sposób ustalania wysokości odprawy rentowej wynika z par. 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289 z późn. zm.).
Zgodnie z treścią tego przepisu odprawę pieniężną przysługującą pracownikowi w związku z przejściem na rentę oblicza się z uwzględnieniem zasad obowiązujących przy ustalaniu ekwiwalentu pieniężnego za urlop, które z kolei zostały unormowane w rozporządzeniu z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz.U. nr 2, poz. 14 z późn. zm.).
Danuta Klucz