Pracodawca zwykle odczuwa powołanie pracownika do czynnej służby wojskowej jako uciążliwość. Nie tylko nie może go, poza sytuacjami wyjątkowymi, zwolnić z pracy, ale także musi mu udzielić dni wolnych przed rozpoczęciem służby i wypłacić odprawę.
Zakaz wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę w okresie między dniem doręczenia pracownikowi karty powołania do czynnej służby wojskowej a jej odbyciem wynika z art. 118 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrona wynikająca z tego przepisu jest dość szeroka – nie tylko nie można wypowiedzieć lub rozwiązać umowy o pracę, ale również można uznać dokonane już wypowiedzenie za bezskuteczne. Jest to możliwe, gdy okres dokonanego przez pracodawcę lub przez pracownika wypowiedzenia upływa po dniu doręczenia pracownikowi karty powołania do czynnej służby wojskowej. W tym przypadku rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić tylko na żądanie pracownika.
Powyższe zasady stosuje się nie tylko wobec pracowników zatrudnionych na czas nieokreślony, ale także w stosunku do osób zatrudnionych na okres próbny. W razie upływu okresu próbnego po powołaniu pracownika do czynnej służby wojskowej umowę taką uważa się bowiem za zawartą na czas nieokreślony.
Kiedy ochrona wyłączona
Od zasady szczególnej ochrony trwałości zatrudnienia osoby powołanej do czynnej służby wojskowej są wyjątki. Pierwszy z nich dotyczy pracowników powołanych do czynnej służby wojskowej, która ma być odbywana w formie jednodniowych ćwiczeń. Kolejny związany jest z rodzajem umowy o pracę. Jeżeli bowiem pracownik zatrudniony jest na podstawie umowy zawartej na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, to umowa taka ulega rozwiązaniu z upływem określonego w niej terminu.
Warto wiedzieć, że zakaz rozwiązania umowy z pracownikiem powołanym do służby wojskowej nie dotyczy sytuacji, gdy zachodzi możliwość zastosowania szczególnego trybu rozstania się z pracownikiem. Pracodawca może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji.
Dni wolne i odprawa
Oprócz ochrony stosunku pracy, pracownik, którego powołano do służby wojskowej, ma określone uprawnienia. Jednym z nich jest prawo do dwudniowego zwolnienia od pracy. W myśl art. 119 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej pracownik może bowiem złożyć wniosek o udzielenie dni wolnych, który jest dla pracodawcy wiążący. Jeden dzień wolny od pracy przysługuje pracownikowi, któremu doręczono kartę powołania do odbycia ćwiczeń wojskowych trwających powyżej trzydziestu dni. Trzeba jednak zaznaczyć, że pracodawca udzielający dni wolnych od pracy nie jest zobowiązany do wypłaty wynagrodzenia za ten czas wolny. Może on jednak dokonać takiej zapłaty z własnej inicjatywy.
Dla pracownika powołanego do służby istotne jest również prawo do odprawy w wysokości dwutygodniowego wynagrodzenia, obliczonego według zasad określonych dla ustalania ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Odprawa nie przysługuje jednak w razie ponownego powołania do tej samej służby (art. 125 ww. ustawy o powszechnym obowiązku obrony).
WARTO WIEDZIEĆ
Nie jest możliwe obniżenie wymiaru urlopu w roku kalendarzowym, w którym pracownik został powołany do służby wojskowej.
Rozliczenie urlopu
Czasem pracodawcy mają trudności z rozliczeniem urlopu wypoczynkowego przysługującego pracownikowi powołanemu do służby wojskowej. Muszą oni pamiętać, że urlop ten powinien być ustalony proporcjonalnie do czasu przepracowanego w danym roku kalendarzowym.
W praktyce mogą wystąpić różne sytuacje. Pracownik może przykładowo wykorzystać przed przystąpieniem do służby urlop w wyższym wymiarze aniżeli wynika to z dokonanych później obliczeń. Wówczas przyjmuje się, że nie jest możliwe obniżenie wymiaru urlopu w roku kalendarzowym, w którym pracownik został powołany do czynnej służby wojskowej. Może się też zdarzyć sytuacja odwrotna, a mianowicie że pracownik nie zdąży wykorzystać urlopu przed rozpoczęciem służby. Jeszcze do niedawna powołanie do czynnej służby wojskowej było jedną z przesłanek wypłaty pracownikowi pieniężnego ekwiwalentu w zamian za niewykorzystany urlop wypoczynkowy. W myśl obecnej treści art. 171 kodeksu pracy, zastąpienie urlopu w naturze ekwiwalentem pieniężnym możliwe jest tylko w razie rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę. Oznacza to, że pracownik, który nie wykorzysta urlopu przed rozpoczęciem służby, będzie mógł z niego skorzystać dopiero po zakończeniu służby i powrocie do pracy. Z kolei pracownik, który był zatrudniony na podstawie umowy okresowej, a termin, na który ją zawarto, upłynie w trakcie służby, za niewykorzystany urlop nabędzie prawo do ekwiwalentu pieniężnego.
Danuta Klucz
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2004 r. nr 241, poz. 2416 z późn. zm.).