Przyznawanie premii i nagród budzi zawsze wiele emocji. Gdy pracodawca nie wypłaci tych świadczeń, pracownicy czują się niedocenieni i zastanawiają się nad możliwością ich wyegzekwowania. Warto więc wiedzieć, kiedy pracodawca musi wypłacić premię, oraz że przyznanie nagrody zależy tylko od jego dobrej woli.
Premia to dodatkowy składnik wynagrodzenia, który przysługuje pracownikowi, gdy spełni on ściśle określone warunki sformułowane w umowie o pracę, czy w regulaminie (wynagradzania, premiowania). Spełnienie stosownych przesłanek pozytywnych oraz niespełnienie negatywnych określonych w powyższych aktach uzasadnia powstanie po jego stronie prawa do premii. Pracodawca w takim przypadku ma obowiązek potwierdzić (również w sposób dorozumiany) należność, a pracownik może dochodzić (także przed sądem) jej wypłacenia.
Przyznanie nagrody zależy wyłącznie od pracodawcy
Nagroda jest natomiast dobrowolnym świadczeniem pracodawcy. Prawo do jego przyznania wynika z art. 105 kodeksu pracy. Choć przepisy kodeksu pracy zawierają nieco archaicznie sformułowany katalog przykładowych przesłanek jej przyznania (wzorowe wypełnianie swoich obowiązków, przejawianie inicjatywy w pracy i podnoszenie jej wydajności oraz jakości, co przyczynia się szczególnie do wykonywania zadań zakładu), to mimo ich spełnienia w mniemaniu pracownika nie ma on roszczenia o uzyskanie czy przyznanie nagrody lub wyróżnienia. Przyznanie nagrody i określenie jej wysokości uzależnione jest tylko od subiektywnej oceny pracodawcy, od swobodnego uznania, a podjęta w tym przedmiocie decyzja nie podlega kontroli sądu. Oznacza to, że pracownik nie może dochodzić przyznania nagrody przed sądem pracy. Może natomiast jej żądać, jeżeli pracodawca mu ją przyznał, lecz jej z jakichś względów nie wypłacił.
WARTO WIEDZIEĆ
Jeśli regulamin przyznawania premii nie precyzuje szczegółowych i sprawdzalnych kryteriów ustalania jej wysokości, to pracownik nie może w postępowaniu sądowym skutecznie podważać oceny pracodawcy co do wysokości tej premii, gdyż ma ona w istocie charakter nagrody.
Warto wiedzieć, że do przesłanek nagradzania należy wyższe niż zwykłe zaangażowanie się w pracę oraz osiągnięcie ponadprzeciętnych efektów. Nagroda z zasady nie należy się za normalną, sumiennie i starannie wykonaną pracę, gdyż jest ona podstawowym obowiązkiem pracownika.
Uznaniowość pracodawcy w kwestii przyznania pracownikowi nagrody jest w pewien sposób ograniczona. Zgodnie z art. 94 pkt 9 kodeksu pracy, pracodawca zobowiązany jest do dochowania obowiązku stosowania obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz wyników ich pracy, a ponadto powinien stosować się do zasad równego traktowania i niedyskryminacji w stosunkach pracy (co wynika m.in. z art. 112, 113, 183a, 292, 94 pkt 2b k.p.).
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.Nagroda i premia – dwa różne świadczenia
Z odróżnieniem nagrody od premii mają kłopot nie tylko pracownicy i pracodawcy, ale też i prawnicy. Najczęściej jest to spowodowane niejasnymi zapisami umownymi lub regulaminowymi. Przede wszystkim trzeba zapamiętać, że o charakterze tego świadczenia nie decyduje jego nazwa. W przypadku premii muszą być określone konkretne i sprawdzalne jej warunki. Jeśli regulamin przyznawania premii nie precyzuje szczegółowych i sprawdzalnych kryteriów ustalania jej wysokości, to jest to w zasadzie nagroda. Często nagrodę nazywa się wprost premią uznaniową. Wtedy pracownik nie może domagać się od pracodawcy jej wypłaty.
Jak uniknąć niedomówień
Pracodawcom często wydaje się, iż skoro wymaga się od nich tworzenia tylu dokumentów pracowniczych, to np. zasady i tryb wypłacania premii pracownikom trzeba też szczegółowo uregulować. Oczywiście z zasady najlepszym zabezpieczeniem przed niepotrzebnymi sporami jest stworzenie odpowiedniego dokumentu wewnątrz firmy. Przede wszystkim jednak trzeba zastanowić się, jakiego typu świadczenie pracodawca chce przyznać swoim pracownikom. Jeżeli chce ich tylko od czasu do czasu uznaniowo nagrodzić za szczególny wkład pracy, to nie musi opracowywać żadnych aktów wewnętrznych. Może po prostu taką nagrodę przyznawać i wypłacić. W tym przypadku tworzenie np. regulaminów – jak wynika z praktyki – przysparza niepotrzebnych kłopotów. Zawsze bowiem znajdzie się w nim przepis, który będzie budził wątpliwości co do charakteru świadczenia. Nawet mimo kilkukrotnego powtarzania w regulaminie, iż premia ma charakter uznaniowy, powstawać będą spory na tle innych postanowień.
Z kolei pracodawca, który chce premiować pracowników w sposób stały i usystematyzowany, powinien opracować szczegółowe zasady przyznawania premii, np. w regulaminie. Często spotyka się takie sposoby motywowania pracowników, np. poprzez wypłacanie premii uzależnionej od osiągnięcia konkretnego wyniku działu lub całej spółki.
Z orzecznictwa sądów
Swobodne uznanie nagrody
Uznaniowy charakter nagrody polega na tym, że zarówno przyznanie jej pracownikowi, jak i określenie wysokości nagrody należy do zakresu swobodnego uznania zakładu pracy
– wyrok SN z 8 czerwca 1977 r., sygn. akt I PR 175/76, LEX nr 14388.
Premia nie należy się po rozwiązaniu umowy
Postanowienie regulaminu podziału premii z zysku (...) za konkretny okres rozliczeniowy wyłączające prawo pracownika do premii w razie rozwiązania umowy o pracę po upływie tego okresu jest nieważne bez względu na to, kiedy regulamin został uchwalony
– uchwała SN z 30 października 1985 r., sygn. akt III PZP 33/85, OSNC 1986/5/64.
Trzeba wypłacić wszystkie składniki wynagrodzenia
Pominięcie byłego pracownika przy przyznawaniu świadczenia, będącego składnikiem wynagrodzenia za pracę w okresie, w którym był on zatrudniony, narusza zasady wynagradzania za pracę wykonaną (art. 80 k.p.), wynagradzania według ilości i jakości pracy (art. 78 k.p.) i równego traktowania pracowników (art. 112 k.p.)
– wyrok SN z 23 października 1996 r., sygn. akt I PRN 94/96, OSNP 1997/8/131).
Dorota Bielecka
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
UŻYTKOWNICY PYTAJĄ
Czy nagroda musi wynikać z regulaminu
Prowadzę firmę i raz w roku, jeżeli mam na to fundusze, wypłacam pracownikom roczne premie. Decyzję o przyznaniu premii podejmuję osobiście. Obecnie opracowujemy regulaminy pracy i wynagradzania. Czy jest konieczność wpisania zasad ich przyznawania do regulaminu? Jak sformułować taki zapis?
NIE. Z opisu wynika, iż przyznaje pan swoim pracownikom nagrody. W przypadku nagród nie trzeba regulować zasad ich przyznawania w żadnym dokumencie. Jeżeli jednak chciałby pan zachęcić pracowników do lepszej pracy i poinformować ich o możliwości otrzymania nagrody, można odpowiedni zapis sformułować następująco: „Pracodawca ma prawo przyznać pracownikowi nagrodę roczną lub innego rodzaju. Przyznanie nagrody oraz jej wysokość zależy od wyłącznego uznania pracodawcy”.
Czy można odmówić premii
Z powodu kłopotów finansowych nie będę mógł wypłacić pracownikom premii należnej na podstawie regulaminu premiowania obowiązującego w firmie. Czy mogę jej po prostu nie wypłacać?
Wszystko zależy od sformułowań regulaminu premiowania. Jeżeli można uznać świadczenie za typową nagrodę, prawdopodobnie pracodawca nie będzie musiał jej wypłacać. Gdy jest to premia, proponuję skorzystać z możliwości przewidzianej w art. 91 k.p. Stosownie do tego przepisu, jeżeli jest to uzasadnione sytuacją finansową pracodawcy, może być zawarte porozumienie o zawieszeniu stosowania w całości lub w części przepisów prawa pracy, określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy.
DB