Z uwagi na właściwości organizmu i macierzyństwo kobiet zabronione jest zatrudnianie ich przy niektórych pracach. Zakaz ten obejmuje prace szczególnie uciążliwe i szkodliwe dla zdrowia (art. 176 k.p.), a ich wykaz zawiera załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. (Dz.U. nr 114, poz. 545 z późn. zm.).
Wskazane rozporządzenie reguluje kwestie dotyczące prac wzbronionych, z uwzględnieniem nowoczesnych technologii i organizacji pracy stosowanych w działalności gospodarczej oraz w kontekście rozwoju nowoczesnych stanowisk pracy i Polskich Norm.
Zakres podmiotowy zakazu zatrudniania kobiet przy pracach wzbronionych jest bardzo szeroki. Obejmuje bowiem wszystkie kobiety, bez względu na podstawę prawną nawiązania stosunku pracy i charakter pracy. Stosuje się je również do kobiet wykonujących pracę nakładczą.
Zgodnie z art. 1041 par. 1 pkt 6 k.p., pracodawca powinien wskazać w regulaminie pracy, jakie prace w danym zakładzie są wzbronione dla kobiet. Jednocześnie ustawodawca stoi na stanowisku, że wykaz ten można poszerzyć o prace niewymienione w załączniku, których wykonywanie przez kobiety może mieć negatywny wpływ na ich zdrowie. Jednak katalog tych prac powinien być tak skonstruowany, aby zapisy wzbraniające kobietom wykonywania określonych czynności nie miały charakteru dyskryminacyjnego. Ponadto, ze względu na dość wyczerpujące ujęcie takich prac w rozporządzeniu z dnia 10 września 1996 r., wykaz zakładowy należy poszerzać ostrożnie. Pracodawca powinien uwzględnić „dobro” kobiety, ochronę jej zdrowia, a nie osobiste preferencje co do płci zatrudnianych pracowników.
W celu uniknięcia zarzutu dyskryminacji pracodawca powinien poszerzyć katalog prac wzbronionych jedynie o prace, które obiektywnie mogą być szkodliwe dla zdrowia kobiet i w przypadku ewentualnego podniesienia takiego zarzutu dysponować dowodami (opinie specjalistów, inspektorów pracy, zaświadczenia lekarskie) na poparcie tezy o szkodliwości konkretnej pracy dla kobiet. W orzecznictwie i doktrynie ugruntowany jest pogląd, że „za korzystniejsze dla pracowników należy uznać podyktowane potrzebą ochrony ich zdrowia rozszerzenie wykazu prac wzbronionych kobietom i młodocianym. Przepisy rozporządzeń Rady Ministrów mają charakter jednostronnie bezwzględnie obowiązujący i określają jedynie wymagany poziom minimalny ochrony zdrowia młodocianych i kobiet przed szkodliwym wpływem pracy” (Jacek Skoczyński, Regulamin pracy, Prawo i Zabezpieczenia Społeczne z 1996 r. nr 5, s. 43). Dlatego też dodawanie przez pracodawcę do omawianego katalogu dodatkowych prac, które jego zdaniem wpływają niekorzystnie na zdrowie kobiet – pracowników, ma leżeć w szeroko rozumianym interesie pracownika i działać na jego korzyść, a nie stanowić próbę ograniczenia dostępu do określonej pracy.
Agata Pastuchow-Brzezińska, radca prawny w Kancelarii Prawnej Chałas i Wspólnicy
