Prawo do dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem przysługuje w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, który może zostać udzielony wyłącznie pracownikowi i tylko w czasie trwania stosunku pracy. Jeśli data ustania stosunku pracy określona w świadectwie pracy jest późniejsza od wykreślenia prowadzonej przez pracodawcę działalności z ewidencji działalności gospodarczej, zdania są podzielone, czy stosunek pracy może trwać jeszcze po zaistnieniu takiej okoliczności. Jeżeli przyjmiemy, że tak, oznacza to dalszą możliwość przebywania na urlopie wychowawczym i pobierania z tego tytułu dodatku, mimo że formalnie nie ma jednej ze stron stosunku pracy.
Bezsporny jest fakt, że tylko pracownik może zwrócić się o udzielenie urlopu wychowawczego, a pracodawca nie może udzielić go na czas przekraczający okres, na jaki została zawarta umowa o pracę.
Status pracodawcy
Skoro przez stosunek pracy rozumie się stałe i osobiste świadczenie (wykonywanie) pracy na rzecz zakładu pracy, to nie może on istnieć, gdy zabraknie jednej ze stron. Pracodawca przestaje być stroną stosunku pracy, z chwilą zaprzestania prowadzenia działalności, przez wykreślenie z ewidencji. Od tego dnia przedsiębiorca traci wynikający z prowadzenia tej działalności status pracodawcy.
Gdyby przyjąć, że zatrudnienie trwa po wykreśleniu działalności z ewidencji, oznaczałoby to, że osoba przebywająca na urlopie wychowawczym nadal jest pracownikiem, mimo że nie ma już pracodawcy. Pracownikowi nie można byłoby odmówić prawa do dodatku w okresie przebywania na urlopie wychowawczym, który wcześniej udzielił pracodawca.
Jednak taki stosunek byłby tylko pozorny. Pracodawca nie mógłby skorzystać z możliwości np. odwołania pracownika z tego urlopu, gdyby zaprzestał sprawować opiekę nad dzieckiem. Taki okres nie może więc stanowić ani podstawy do ubezpieczenia, ani do dalszego trwania urlopu.
Brak powiązań stosunku pracy z ewidencją działalności
Celem uzyskania wpisu do ewidencji jest rozpoczęcie działalności, które nie warunkuje możliwości zatrudniania pracowników. Wykreślenie z ewidencji również nie wpływa w żaden sposób na zawarte przez osobę prowadzącą tę działalność umowy o pracę. Wpisanie i wykreślenie z ewidencji są czynnościami czysto technicznymi. Mają charakter deklaratywny, dlatego też nie mają żadnego znaczenia prawnego dla bytu przedsiębiorcy.
WAŻNE!
Wykreślenie z ewidencji nie jest równoznaczne z ustaniem stosunku pracy, który nie jest uzależniony od wpisów w ewidencji, a ponadto jest regulowany odrębnymi przepisami.
Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 24 maja 2000 r. (II UKN 568/99, OSNP 2001/22/678). Zdaniem sądu stosunek ubezpieczenia społecznego pracownika nie wygasa z chwilą wykreślenia pracodawcy z ewidencji działalności gospodarczej. Ustanie stosunku pracy jest bowiem możliwe tylko w wyniku czynności prawnych dokonywanych między pracownikiem a pracodawcą.
Oznacza to, że czas trwania umowy o pracę nie musi pokrywać się z okresem, gdy działalność widniała w ewidencji. Może więc wykraczać poza ramy czasowe jej prowadzenia określone w ewidencji. Zatem prawo do urlopu wychowawczego i dodatku przysługuje do czasu rozwiązania stosunku pracy, którego nie powoduje automatycznie wykreślenie działalności pracodawcy z ewidencji.
Likwidacja pracodawcy
Gdy likwidacja działalności następuje na skutek zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej, czyli zamknięcia zakładu pracy, zostaje uchylona ochrona stosunków pracy przed rozwiązaniem lub wypowiedzeniem. Stosunek pracy nie rozwiązuje się z tego powodu automatycznie, musi zostać rozwiązany z przyczyn leżących po stronie pracodawcy.
Nie następuje również jego jednoczesne wygaśnięcie. Ustanie stosunków pracy na skutek wygaśnięcia umowy o pracę może mieć miejsce tylko w przypadkach określonych w Kodeksie pracy albo w przepisach szczególnych. Natomiast nie jest przyczyną zakończenia stosunku pracy samo wykreślenie prowadzonej przez pracodawcę działalności z ewidencji.
Umowa oraz łączący się z nią stosunek ubezpieczenia społecznego trwają więc do czasu upływu okresu wypowiedzenia umowy albo do chwili rozwiązania jej na mocy porozumienia stron, na skutek przyczyn leżących po stronie pracodawcy, związanych z niemożnością zapewnienia pracy. Oznacza to, że okres wypowiedzenia umowy pracownikowi może przypadać już po wykreśleniu z ewidencji prowadzonej przez pracodawcę działalności. Jeśli na ten okres przypada również udzielony pracownikowi urlop wychowawczy, zachowuje on prawo do dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem do czasu rozwiązania stosunku pracy.
W takiej sytuacji nie dochodzi do naruszenia wzajemnych zobowiązań pracownika i pracodawcy. Przed dniem wykreślenia firmy z ewidencji nie istnieją bowiem żadne przeszkody w wykonywaniu pracy na rzecz pracodawcy. Po wykreśleniu wpisu z ewidencji pracownik jest natomiast zwolniony od świadczenia pracy ze względu na korzystanie z urlopu.
Wnioski
Możliwość rozwiązania umowy o pracę z datą późniejszą niż data wykreślenia działalności z ewidencji może mieć uzasadnienie tylko wówczas, gdy po tej dacie następuje np. wyprzedaż materiałów i produktów. Tego rodzaju czynności są bowiem czynnościami pozostającymi w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, mogą więc uzasadniać twierdzenie, że przedsiębiorca i wiążący go stosunek pracy nadal istnieje. W takim przypadku można pracownicy udzielić urlopu wychowawczego przypadającego na okres po wykreśleniu działalności z ewidencji. Będzie więc miała również prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego.
Gdyby opierać się wyłącznie na założeniu, że w czasie urlopu wychowawczego pracownik był zwolniony ze świadczenia pracy, bez sprawdzania, czy istniały pozostałe przesłanki potwierdzające trwanie stosunku pracy (m.in. funkcjonowanie zakładu, z którym taka osoba nawiązała stosunek pracy), byłoby to równoznaczne z przyznaniem prawa do urlopu i świadczeń należnych pracownikowi na podstawie pozornej umowy o pracę. Dlatego w takiej sytuacji pracownica nie będzie miała prawa do dodatku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego.
• art. 10 ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (DzU nr 228, poz. 2255 ze zm.),
• art. 3, art. 22, art. 411 § 1, art. 63 Kodeksu pracy,
• art. 4, art. 14 ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU nr 173, poz. 1807 ze zm.).
Joanna Kalinowska
specjalista w zakresie ubezpieczeń społecznych