Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek dostarczenia pracownikom nieodpłatnie odzieży i obuwia roboczego, jeżeli jest to konieczne ze względu na warunki wykonywania pracy. Wypełnianie tego obowiązku podlega kontroli Państwowej Inspekcji Pracy.
Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do używania na danym stanowisku pracy. Ponadto pracodawca musi dbać o to, aby używane przez pracowników odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe oraz spełniały wymagania określone w odpowiednich Polskich Normach.
Ustalanie zasad przydziału odzieży i obuwia roboczego
Inspektor pracy podczas kontroli sprawdza istniejące w zakładzie pracy dokumenty dotyczące przydziału odzieży i obuwia roboczego. Pracodawcy zazwyczaj ustalają rodzaje odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach pracy jest niezbędne, oraz przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego w formie tzw. tabeli przydziału. Jeśli pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników, zasady przydziału powinny być zawarte w regulaminie pracy.
Ustalenia dotyczące przydziału odzieży i obuwia roboczego muszą być uzgodnione z działającymi u danego pracodawcy zakładowymi organizacjami związkowymi. Tam, gdzie nie ma związków zawodowych, pracodawca ustala zasady przydziału odzieży i obuwia roboczego uprzednio konsultując powyższą kwestię z przedstawicielami pracowników.
Inspektor pracy kontroluje, czy powyższe wymagania zostały przez pracodawcę zachowane.
Pracodawca ma obowiązek przydzielić odzież i obuwie robocze, jeżeli:
• odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
• występują określone wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.
WAŻNE!
Dobór odzieży i obuwia roboczego powinien być przeprowadzony na podstawie dokonanej na danym stanowisku pracy oceny ryzyka zawodowego.
Odzież i obuwie robocze są przeznaczone do osobistego użytku pracowników, ale stanowią własność pracodawcy. Często popełnianym przez pracodawców naruszeniem przepisów w zakresie wydawania odzieży i obuwia roboczego stwierdzanym przez inspektorów pracy jest zobowiązywanie pracowników, aby po ustaniu zatrudnienia odkupywali wcześniej użytkowaną odzież i obuwie robocze. Takie praktyki są niedopuszczalne. Natomiast przepisy nie zakazują przydzielenia nowo zatrudnionym pracownikom używanej już wcześniej przez innych pracowników odzieży (z wyjątkiem bielizny osobistej i obuwia roboczego), jeżeli zachowała właściwości użytkowe, jest czysta i zdezynfekowana.
Używanie przez pracowników własnej odzieży i obuwia roboczego
Obowiązek zapewnienia odzieży i obuwia roboczego ciąży na pracodawcy. Jednak może on ustalić stanowiska, na których będzie dopuszczalne używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zagrożenie
Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny.
Wysokość ekwiwalentu ustala sam pracodawca. Ekwiwalent powinien być wypłacany przed upływem przewidywanego okresu używalności odzieży czy obuwia roboczego, tak aby pracownik miał możliwość ich zakupu i zastąpienia tej odzieży (obuwia), która utraciła cechy użytkowe.
W przedstawionym zakresie inspektor pracy sprawdza głównie, czy pracodawca wypłaca pracownikom ekwiwalent pieniężny za użytkowanie własnej odzieży i obuwia roboczego oraz czy jego wysokość odpowiada aktualnym cenom.
Nie jest dopuszczalne korzystanie przez pracownika z własnej odzieży na stanowiskach, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi.
Konserwacja i pranie odzieży oraz obuwia roboczego
Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie odzieży i obuwia roboczego. Jeżeli nie może tego zapewnić, czynności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłacania przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego. Wysokość ekwiwalentu ustala sam pracodawca mając na uwadze koszt poniesiony przez pracownika. Ustalenie częstotliwości i terminu wypłaty ekwiwalentu też zależy od pracodawcy.
Przykład
Inspektor pracy ustalił, że pracodawca nie zapewnia prania przydzielonej pracownikom odzieży roboczej, zatem poprosił o okazanie potwierdzenia wypłaty ekwiwalentu za pranie. Pracodawca oświadczył, iż wydaje pracownikom co miesiąc opakowanie proszku do prania. Takie postępowanie jest niewystarczające, aby spełnić ciążące na pracodawcy obowiązki, dlatego inspektor pracy uznał je za nieprawidłowe.
Jeżeli odzież i obuwie robocze uległy w pracy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi, muszą być przechowywane wyłącznie w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. W takim przypadku niedopuszczalne jest powierzenie pracownikowi ich prania, konserwacji, odpylania i odkażania.
Dokumentacja dotycząca odzieży i obuwia roboczego
Inspektorzy pracy sprawdzają, czy pracodawca, odrębnie dla każdego pracownika, założył i prowadzi imienną kartę ewidencyjną przydziału odzieży i obuwia roboczego, a także wypłaty ekwiwalentu pieniężnego za używanie własnej odzieży i obuwia oraz ich pranie i konserwację. Nie ma jednego powszechnie obowiązującego wzoru tego dokumentu, jednak do celów dowodowych dobrze jest, kiedy pracownicy kwitują własnoręcznym podpisem i opatrują datą fakt odbioru poszczególnych rodzajów odzieży i obuwia roboczego oraz (lub) wypłaty ekwiwalentu. W przypadku wypłaty ekwiwalentu za pranie i konserwację odzieży często powyższy fakt jest odzwierciedlony na liście płac i wówczas nie ma potrzeby dodatkowego potwierdzania wypłaty w karcie przydziału odzieży i obuwia roboczego.
Przykład
Inspektor pracy ustalił, że pracodawca nie prowadzi kart przydziału odzieży i obuwia roboczego. Pracodawca dysponował tylko fakturami potwierdzającymi zakup poszczególnych rodzajów odzieży i obuwia roboczego. Wobec tego pracodawca nie był w stanie udowodnić, że poszczególni pracownicy otrzymali terminowo określone rodzaje odzieży i obuwia roboczego. Inspektor pracy uznał nieprowadzenie przez pracodawcę kart przydziału za wykroczenie i ukarał pracodawcę karą grzywny.
Przykładowe działania inspektów pracy
Jeśli w zakresie przydzielania pracownikom odzieży i obuwia roboczego wystąpią nieprawidłowości – jako wykroczenia przeciwko prawom pracowników (zagrożone karą grzywny do 5000 zł), inspektorzy dodatkowo stosują środki prawne w formie nakazów lub wystąpień pokontrolnych. Są to:
• w razie dopuszczania do pracy pracowników, którzy nie są wyposażeni w przewidziane do stosowania na ich stanowiskach pracy odzież i obuwie robocze – decyzja nakazowa zobowiązująca pracodawcę do wyposażenia pracowników w należne im odzież i obuwie robocze,
• w sytuacji nieprowadzenia indywidualnych kart przydziału odzieży i obuwia roboczego – polecenie pokontrolne zobowiązujące pracodawcę do założenia i prowadzenia takich dokumentów,
• w przypadku niewypłacenia ekwiwalentu za używanie własnej odzieży i obuwia roboczego lub ekwiwalentu za pranie i konserwację odzieży i obuwia roboczego – polecenie pokontrolne zobowiązujące pracodawcę do niezwłocznego naliczenia i wypłacenia uprawnionym pracownikom stosownych ekwiwalentów.
• art. 1041 § 1 pkt 1, art. 1042, art. 2377–10, art. 23711a § 1 pkt 4, art. 281 pkt 6, art. 282 § 1 pkt 1, art. 283 § 1 Kodeksu pracy,
• § 8 pkt 3 rozporządzenia z 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (DzU nr 62, poz. 286 ze zm.).
Patrycja Potocka
prawnik, specjalista w zakresie prawa pracy