Przekroczenie przez pracownika zarówno normy dobowej, jak i średniotygodniowej powoduje, że pracownik ten oprócz normalnego wynagrodzenia musi otrzymać specjalny dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych. Pracodawca może wprowadzić równoważny system czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem i organizacją wykonywanej pracy. W równoważnym systemie czasu pracy godziny nadliczbowe mogą powstać na skutek pracy ponad obowiązujące normy czasu pracy (8-godzinna norma dobowa i przeciętnie 40-godzinna norma tygodniowa) oraz wskutek pracy ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy.
Praca w niektóre dni w przedłużonym dobowym wymiarze jest charakterystyczną cechą systemu równoważnego czasu pracy. Przedłużony dobowy wymiar jest dłuższy niż 8 godzin, ale przepisy nie określają ściśle, ile musi on wynosić, a więc w przypadku systemu równoważnego z art. 135 k.p. może to być 9, 10, 11 albo 12 godzin.
Artykuł dotyczy sytuacji, w której pracownikowi nie udzielono w zamian za przepracowanie w godzinach nadliczbowych czasu wolnego na podstawie art. 1512 k.p.
Pracodawca układając grafik, stosujący system równoważnego czasu pracy, musi oprócz dni pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy zaplanować dodatkowe dni wolne od pracy albo dni, w które pracownik będzie pracował w skróconym wymiarze, aby w taki sposób zrównoważyć czas pracy w okresie rozliczeniowym. Jeżeli pracownik będzie pracował dłużej w dniu, w którym zgodnie z jego harmonogramem czasu pracy powinien pracować w skróconym wymiarze czasu pracy (poniżej 8 godzin), to praca ponad taki wymiar nie spowoduje wystąpienia pracy w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczenia dobowego. Godziny nadliczbowe wystąpią jednak, jeżeli pracownik w takim dniu pracował będzie ponad 8 godzin, gdyż w takiej sytuacji przekroczona zostanie dobowa norma czasu pracy.
przykład
Pracownik zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy miał w jednym tygodniu zaplanowaną pracę w następujący sposób:
poniedziałek 10 godzin
wtorek, środa 6 godzin
czwartek, piątek 8 godzin.
Jednak w wyniku niespodziewanych okoliczności w poniedziałek pracował przez 12 godzin, w środę przez 9 godzin, a w piątek 10 godzin.
Pracownik przepracował więc 5 godzin nadliczbowych z tytułu przekroczeń dobowych, za które powinien otrzymać normalne wynagrodzenie powiększone o dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych w wysokości 50% wynagrodzenia. Pracownik pracował bowiem 3 godziny ponad normę dobową (2 w piątek i 1 w środę) oraz 2 godziny ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy (poniedziałek). Praca w środę do 8 godzin nie przekraczała ani normy dobowej, ani przedłużonego wymiaru, a więc nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych z przekroczenia dobowego.
Praca ponad obniżony dobowy wymiar czasu pracy, która nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych z tytułu przekroczeń dobowych, najczęściej spowoduje na koniec okresu rozliczeniowego przekroczenie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy i w związku z powyższym pracownik z tego tytułu powinien otrzymać normalne wynagrodzenie powiększone o dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia (art. 1511 § 2 k.p.).
Stwierdzenie, czy została przekroczona średniotygodniowa norma czasu pracy, możliwe jest dopiero po zakończeniu okresu rozliczeniowego i wtedy też pracownikom wypłacany jest z tego tytułu dodatek.
Jeśli pracownik pracuje w dłuższym niż 1 miesiąc okresie rozliczeniowym, to ma oddzielnie rozliczane i wynagradzane godziny nadliczbowe dobowe i średniotygodniowe.
Przekroczenia dobowe możemy bowiem stwierdzać na bieżąco, a więc pracownik powinien dostawać wynagrodzenie wraz z dodatkiem z tego tytułu co miesiąc łącznie z wypłatą wynagrodzenia za miesiąc, w którym godziny takie miały miejsce.
Natomiast godziny nadliczbowe wynikające z przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy mogą zostać rozliczone dopiero po zakończeniu okresu rozliczeniowego, gdyż dopiero wtedy możemy stwierdzić przekroczenie tej normy. Jednak w każdym miesiącu pracownik powinien otrzymywać normalne wynagrodzenie za faktycznie przepracowane godziny, a po zakończeniu okresu rozliczeniowego powinien dostać dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych przekraczających normę średniotygodniową.
przykład
Pracownik wynagradzany godzinowo (10 zł za godzinę), zatrudniony w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym, wypracował w styczniu 170 godzin, w lutym 165 godzin, a w marcu 180 godzin, tylko w styczniu przepracował 2 godziny nadliczbowe wynikające z przekroczenia dobowego, które przypadły w nocy.
Pracownik powinien więc otrzymać w każdym miesiącu wynagrodzenie za faktycznie przepracowaną liczbę godzin, a więc w styczniu 1700 zł, w lutym 1650 zł, a w marcu 1800 zł.
Za 2 godziny nadliczbowe z przekroczenia dobowego, które przypadły w nocy, powinien otrzymać dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia wraz z wypłatą wynagrodzenia za styczeń, a więc za styczeń powinien otrzymać w sumie 1720 zł.
Wymiar czasu pracy w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym (styczeń–marzec) wynosił 496 godzin (czas pracy w styczniu i lutym 160 godz., w marcu 176 godz.), a więc norma średniotygodniowa przekroczona została o 17 godzin (170 + 165 + 180 = 515 – 2 – 496 = 17 godz.).
A zatem za marzec pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie z dodatkiem w wysokości 100% za 17 godzin, a więc powinien otrzymać 1970 zł.
Aby stwierdzić, czy została przekroczona przeciętna tygodniowa norma czasu pracy, należy odjąć od liczby faktycznie przepracowanych godzin w okresie rozliczeniowym liczbę godzin nadliczbowych wynikających z przekroczeń dobowych oraz wymiar czasu pracy dla danego okresu rozliczeniowego.
Serwis PP radzi
Pytanie
Z jakimi konsekwencjami wiąże się wezwanie pracownika do pracy po wykorzystaniu przez niego 11 godzin odpoczynku dobowego, jeżeli w poprzednim dniu pracował 12 godzin? Czy układając harmonogram czasu pracy możemy zaplanować pracę w powyższy sposób?
Odpowiadamy
12 godzin pracy plus 11 godzin odpoczynku to 23 godziny, a więc wezwanie pracownika w takim czasie spowoduje pracę w godzinach nadliczbowych. Wynika to z konieczności rozliczania czasu pracy w dobie pracowniczej, która nie jest tożsama z dobą kalendarzową, a trwa 24 godziny od rozpoczęcia przez pracownika pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Zatem pierwsza godzina będzie stanowiła przekroczenie przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy, kolejne natomiast należało będzie rozliczyć w następnej dobie pracowniczej. Ułożenie grafiku w przedstawiony sposób jest nieprawidłowe, gdyż zaplanowane zostałyby w nim godziny nadliczbowe, a jest to naruszeniem przepisów o czasie pracy, czyli wykroczeniem przeciwko prawom pracownika zagrożonym karą grzywny (art. 281 pkt 5 k.p.).
Łukasz Prasołek